تاثیر درک ریسک مالی و تحمل ریسک بر تصمیم گیری های سرمایه گذاری فردی با توجه به نقش سواد مالی
محورهای موضوعی :سمیه مومنی 1 , علی ذبیحی زرین کلائی 2 * , خسرو فغانی ماکرانی 3
1 - هیات علمی تمام وقت
2 - دانشگاه آزاد ساری
3 - دانشیار و عضو هیئت علمی رشته حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی ،واحد سمنان
کلید واژه: کلیدواژه: ادراک ریسک- تحمل ریسک – سواد مالی- تصمیم گیری سرمایه گذاران,
چکیده مقاله :
با توجه به این که بازارهای مالی مدام در حال تغییر هستند و پیچیده تر می شوند، داشتن سواد مالی برای بالابردن دانش مالی در سرمایه گذاران که منجر به گرفتن تصمیم های مالی آگاهانه شود، یک ضرورت به نظر می رسد.هدف از پژوهش حاضربررسی تاثیر ادراک ریسک و تحمل ریسک بر تصیم گیری های سرمایه گذاران فردیبا توجه به نقش سواد مالی در بازار بورس اوراق بهادار تهران می باشد. این پژوهش از حیث هدف به صورت کاربردی و از نظر ماهیت و روش پژوهش، توصیفی ازنوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل سرمایه گذاران فردی بورس اوراق بهادار تهران بوده که تعداد 384 نفر با توجه به فرمول کوکران برای جامعه با تعداد نامحدود و با سطح خطای 5 درصد، مورد آزمون قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های استاندارد بوده و تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار های SPSS24 و PLS3 انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تحمل ریسک مالی بر تصمیم گیری سرمایه گذاران تاثیر دارد. هم چنین ادراک ریسک مالی و تحمل ریسک مالی بر تصمیم گیری سرمایه گذاران با توجه به متغیر میانجی سواد مالی تاثیرگذار می باشد. در ضمن یافته ها نشان داد که ادارک ریسک بر تصمیم گیری سرمایه گذاران تاثیری ندارد.
Somayeh Momeni Ali Zabihi Khosro Faghani Makerani Abstract Considering that financial markets are constantly changing and becoming more complex, having financial literacy seems a necessity to increase financial knowledge in investors that leads to making informed financial decisions. The aim of the current research is to investigate the impact of risk perception and risk tolerance on the decisions of individual investors with regard to the role of financial literacy in the Tehran Stock Exchange market. This research is an applied research in terms of its purpose and a descriptive survey in terms of its nature and research method. The statistical population included individual investors of Tehran Stock Exchange, 384 of whom were tested according to Cochran's formula for the population with an unlimited number and an error level of 5%. The data collection tools are standard questionnaires, and data analysis and hypothesis testing have been done using the structural equation modeling method and SPSS24 and PLS3 software. The results of the research showed that financial risk tolerance has an effect on investors' decision making. Also, financial risk perception and financial risk tolerance have an impact on investors' decision-making according to the mediating variable of financial literacy. Meanwhile, the findings showed that risk perception has no effect on investors' decision making.
- پورسلطانی، ستار؛ دهقان، عبدالمجید؛ محمدی، محسن. (1396). ارتباط احساسات سرمایه گذاران با بازده تعدیل شده بر اساس ریسک سهام، فصلنامه مدیریت و حسابداری، 3(3): 238-220.
- حسن زاده، آتنا؛ دهقان، عبدالمجید؛ علیخانی، محسن. (1398). تاثیر سواد مالی و درک ریسک بر انتخاب سرمایه گذاری در بورس أوراق بهادار تهران، فصلنامه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره چهل و یکم: 108-90.
- رضایی، عماد، جابر انصاری، محسن. (1396). بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری در سهام بورس اوراق بهادار، اولین همایش حسابداری، مدیریت و اقتصاد با رویکرد پویایی اقتصاد ملی، ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر: 20-1.
- رسولی، امید و همت فر، محمود. (1398)، بررسی تاثیر سواد مالی، نگرش نسبت به ریسک و انگیزه پس انداز در کاهش ضعف سرمایه گذاران در صندوق های سرمایه گذاری، چهارمین کنفرانس ملی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد با تاکید بر بازاریابی منطقه ای و جهانی، تهران.
- ستایش، محمد حسین؛ شمس الدینی، کاظم. (1395). بررسی رابطه بین گراش های احساسی سرمایه گذاران و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس أوراق بهادار تهران، پیشرفت های حسابداری، 8(1): 125-103.
- شمس الدینی، کاظم؛ دانشی، وحید؛ سیدی، فاطمه. (1397). تأثیر رفتار سرمایه گذاران و مدیریت بر بازدهی سهام، مجله دانش حسابداری، 9(3): 187-161.
- میرمحمدی صدرآبادی، محمد؛ شاکریان، حامد. (1398). بررسی نقش سواد مالی و دانش مالی در تصمیم گیری سرمایه گذاران جهت سرمایه گذاری، مجله مدیریت کسب و کار، 11(43): 335-311.
- ناطق گلستان، احمد. (1396). بررسی وجود اثرات ادراک ریسک در بورس أوراق بهادار تهران و تاثیر متغیرهای فصلی بر آن، راهبرد مدیریت مالی، 5(6): 170-145.
- نیکبخت، محمدرضا. حسین پور، امیرحسین .(1395).بررسی تاثیر رفتار احساسی سرمایه گذاران و اطلاعات حسابداری بر قیمت سهام، پژوهش های تجربی حسابداری، شماره 22245-219.
- هراتیان، علی، محمد، پیری. (1396). اثر ابعاد سواد مالی بر سرمایه گذاری در بورس، اولین همایش حسابداری، مدیریت و اقتصاد با رویکرد پویایی اقتصاد ملی، ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر: 15-1.
- یوسفی،زهرا.(1390). اندازه گیری سواد مالی سرمایه گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار ایرانو ارتباط سواد مالی با تنوع پرتفوی و تصمیمات سرمایه گذاری آنها، پایانامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد یزد.
- Agarwalla, S. K., Barua, S. K., Jacob, J., & Varma, J. R. (2015). Financial Literacy amongWorking Young in Urban India. World Development, 67, 101 -109.doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.10.004.
- Almenberg, J., & Dreber, A. (2015). Gender, stock market participation and financial literacy. Economics Letters, 137, 140-142. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet.2015.10.009.
- Al-Tamimi, Hussein A. Hassan and Kalli, Al Anood Bin (2009). Financial literacy and investment decisions of UAE investors, The Journal of Risk Finance, Vol. 10 Iss: 5, pp.500 – 516.
- Antonios, S., V. Evangelos, & V. Patrick. (2014). Facebooks daily sentiment and international stock markets. Journal of EconomicBehavior and Organization, 107(B), 730-743.
- Barber, Brad M and Odean, Terrance (2011). The Behavioral of Individual Investors, Working Paper, Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=1872211.
- Bannier, C. E., & Neubert, M. (2016). Gender differences in financial risk taking: The role of financial literacy and risk tolerance. Economics Letters, 145, 130-135. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet.2016.05.033.
- Calcagno, R., & Monticone, C. (2015). Financial literacy and the demand for financial advice. Journal of Banking & Finance, 50, 363-380. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jbankfin.2014.03.013.
- Driver, C., & Dowrick, S. (1997). investment intentions as an indicator of actual investment in australian manufacturing*. Australian Economic Papers, 36(68), 90-105. doi: 10.1111/j.1467-8454.1997.tb00823.x
- Gibson, R., D. Michayluk, and G. Van de Venter, (2013), Financial risk tolerance: ananalysis of unexplored factors, Financial Services Review 22, 23–50.
- Gerardi, K., Goette, L., Meier, S. (2010). Financial literacy and subprime mortgage delinquency:evidence from a survey matched to administrative data, Federal Reserve Bank of Atlanta Working Paper 2010-10.
- Grable, J. E., and S.-H. Joo, (2004), Environmental and biopsychosocial factorsassociated with financial risk tolerance, Journal of Financial Counseling and Planning 15, 73–82.
- Kramer, M. M. Financial Literacy, (2015),Confidence and Financial Advice Seeking. Journal of Economic Behavior & Organization. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jebo.2016.08.016.
- Lusardi, A., Mitchell, O. S., & Curto, V. (2014). Financial literacy andfinancial sophistication in the older population. Journal of Pension Economics andFinance, 13(4), 347-366.
- Mendonça Flores, Silvia Amélia and Mendes Vieira, Kelmara (2014). Propensity towardindebtedness: An analysis using behavioral factors, Journal of Behavioral and ExperimentalFinance, Volume 3, Pages 1–10.
- Mei-Chen Lin. (2010). The Effects of Investor Sentiment on Returns and Idiosyncratic Risk in theJapanese Stock Market": International Research Journal of Finance and Economics, vol 60, pp29-43.
- Mwathi, Anne Wangeci. Kubasu, Alex. Richard Akuno Nyang’aya. (2017).Effects of Financial Literacy on Personal Financial Decisions Among EgertonUniversity Employees, Nakuru County, Kenya. International Journal of Economics,Finance and Management Sciences 2017; 5(3): 173-181.
- Mayfield, Cliff; Perdue, Grady & Wooten, Kevin (2008). Investment Management and Personality Type, Financial Services Review 17, (2008), pp. 219-236.
- Nguyen, Linh T.M.; Gallery, Gerry; and Newton, Cameron. (2016). theInfluence of Financial Risk Tolerance on Investment Decision-Making 0n AFinancial Advice Context, Australasian Accounting, Business and Finance Journal,10(3), 3-22.
- Potrich, A. C. G., Vieira, K. M., Coronel, D. A., & Bender Filho, R. (2015). Financial literacy in Southern Brazil: Modeling and invariance between genders. Journal of Behavioral and Experimental Finance, 6, 1 -12. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jbef.2015.03.002.
- Rahman, Mahfuzur, Azma, Nurul., Md. Abdul Kaium Masud., Ismail, Yusof. (2020). Determinants of Indebtedness: Influence of Behavioral and Demographic Factors. International Journal of Financial Studies, 8(8), pp.1-14.
- Rosa M. & Mayoral, Eleuterio Vallelado (2012), "The Interaction ofEnvironmental Factors and Individual Traits on Investors Perception", The SpanishReview of Financial Economics, Vol. 10, PP. 62-73.
- Waweru, N. M., Munyoki, E., & Uliana, E. (2008). The effects of behavioural factors ininvestment decision-making: a survey of institutional investors operating at the Nairobi StockExchange. International Journal of Business and Emerging Markets, 1(1), 24-41. doi:doi:10.1504/IJBEM.2008.019243.
- Weber, E. U.,( 2004), The role of risk perception in risk management decisions: Who’s afraid of a poor old-age?, in: O. S. Mitchell, S. P. Utkus, eds., Pension Design and Structure: New Lessons from Behavioral Finance, Part I Research on Decision-Making under Uncertainty. (Oxford University Press, New York)
- Yaghubnezhad, A., Nikoomaram, H., & Moeinodin, M. (2011). Introducing a Model for Measuring Iranian Student Financial Literacy Using Delphi Method.Journal of Financial Engineering and Securities Management, 2(8), 1 -49
- Zakaria, Zukarnain. Mohamad nor, Siti Maisarah. Roslan Ismail, Mohd. (2017).Financial Literacy and Risk Tolerance towards Saving and Investment: A CaseStudy in Malaysia. International Journal of Economics and Financial Issues.International Journal of Economics and Financial Issues, 2017, 7(4), 507-514.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال بیستم/ شماره 2 (پیاپی78)/ تابستان 1403/ 222-199
Quarterly Journal of Development Strategy, 2024, Vol. 20, No.2 (78), 199-222
تاثیر درک ریسک مالی و تحمل ریسک بر تصمیم
گیری های سرمایه گذاری فردی باتوجه به نقش سوادمالی
سمیه مومنی1
علی ذبیحی2
خسرو فغانی ماکرانی3
(تاريخ دريافت26/9/1402 ـ تاريخ تصويب 16/10/1402)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
چكيده
با توجه به این که بازارهای مالی مدام در حال تغییر هستند و پیچیده تر می شوند، داشتن سواد مالی برای بالابردن دانش مالی در سرمایه گذاران که منجر به گرفتن تصمیم های مالی آگاهانه شود، یک ضرورت به نظر می رسد.هدف از پژوهش حاضربررسی تاثیر ادراک ریسک و تحمل ریسک بر تصیم گیری های سرمایه گذاران فردیبا توجه به نقش سواد مالی در بازار بورس اوراق بهادار تهران می باشد. این پژوهش از حیث هدف به صورت کاربردی و از نظر ماهیت و روش پژوهش، توصیفی ازنوع پیمایشی است. جامعه آماری شامل سرمایه گذاران فردی بورس اوراق بهادار تهران بوده که تعداد 384 نفر با توجه به فرمول کوکران برای جامعه با تعداد نامحدود و با سطح خطای 5 درصد، مورد آزمون قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه های استاندارد بوده و تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیه ها با استفاده از روش مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار های SPSS24 و PLS3 انجام شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تحمل ریسک مالی بر تصمیم گیری سرمایه گذاران تاثیر دارد. هم چنین ادراک ریسک مالی و تحمل ریسک مالی بر تصمیم گیری سرمایه گذاران با توجه به متغیر میانجی سواد مالی تاثیرگذار می باشد. در ضمن یافته ها نشان داد که ادارک ریسک بر تصمیم گیری سرمایه گذاران تاثیری ندارد.
کلیدواژه: ادراک ریسک- تحمل ریسک – سواد مالی- تصمیم گیری سرمایه گذاران
مقدمه
نوسانات شاخص بورس اوراق بهادار تلاطم ذهنی بسیاری را در اذهان دست اندرکاران بازار سرمایه ایجاد کرده است. مشارکت در بازار سهام یک تصمیم مهم اقتصادی است (المنبرگ و دربر4، 2015). در چند دهه گذشته محققان رفتار سرمایه گذاران را تجزیه و تحلیل و تلاش کرده اند تا دلایل سرمایه گذاری مردم به روش های مختلف را درک کنند (مایفیلد و همکاران5 ، 2008). سرمایه گذاری یکی از سخت ترین متغیرهای اقتصادی از جهت مدل سازی و پیش بینی است (دریور و داوریک6، 1997). پژوهش ها نشان می دهد که ویژگی های فردی سرمایه گذاران؛ ادراک آنها از ریسک و تمایل آنها به پذیرش ریسک را تحت تاثیر قرار می دهد (مایفیلد و همکاران، 2008). بخش عمده ای از پژوهش های اقتصادی مدرن، در مفهوم به این موضوع اشاره کرده اند که انسان منطقی همواره در تلاش برای به حداکثر رساندن ثروت است و این در حالی است که به صورت همزمان، به حداقل رساندن ریسک را نیز در نظر می گیرد (باربر و اودین7، 2011).در سال های اخیر نقش دولت ها و کارفرمایان در سراسر جهان به ویژه در اقتصادهای در حال ظهور در تأمین امنیت آینده مالی افراد، به طور قابل توجهی کاهش یافته است. این در حالی است که نیاز به تضمین آینده مالی افراد به دلیل افزایش امید به زندگی؛ افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی و افزایش پیچیدگی محصولات مالی روز به روز در حال افزایش است (آگاروالا و همکاران8، 2015). درک تقاضا و اهمیت مشاوره مالی یکی از موضوعات مهم پژوهشی است. مطالعات اخیر نشان می دهد که تقاضا برای مشاوره مالی ممکن است به سواد مالی مربوط شود (کالکاگنو و مونتیکونه9، 2015). لذا با توجه به بی سوادی مالی گسترده و اثر منفی آن بر کیفیت تصمیم گیری های مالی، می توان اذعان کرد که این یافته ای مهم است.اهمیت بهبود سواد مالی، به خاطر عواملی چون توسعه محصولات جدید مالی، پیچیدگی ابزارها و بازارهای مالی، تغییرات سیاسی و عوامل اقتصادی، افزایش یافته است (التمیمی و بینکالی10، 2009). سواد مالی به عنوان یک توانایی اساسی برای سرمایه گذارانی که نیاز به تصمیم گیری در یک سناریوی مالی پیچیده را دارند، مورد نیاز است (پوتریج و همکاران11، 2015). سواد مالی به عنوان یک عنصر مهم برای ثبات و توسعه اقتصادی شناخته شده است. هم چنین در سال های اخیر، کشورهای در حال ظهور و توسعه یافته درگیر مسائل مربوط به سطح سواد مالی شهروندان خود هستند، زیرا عمدتا سرمایه گذاران با زمینه های دشوار اقتصادی و مالی روبرو می شوند و این واقعیت که عدم سواد مالی یکی از عواملی است که به نشر فقر کمک کرده است و هم چنین این که تصمیم گیری های مالی پیامدهای منفی بزرگی در موقعیت های مالی ریسکی می تواند داشته باشد، را نمی توان پنهان کرد(گراردی و همکاران12، 2010).
سرمایه گذاری دارای ریسک است و افراد باید با توجه به سطح اطلاعات خود و باوجود عدم اطمینان تصمیم بگیرند. با توجه به اطلاعاتی که یک سرمایه گذار در مورد سهام های مختلف دارد، یک درک معین از ریسک دارد. درجه ی درک سرمایه گذار بر تصمیم گیری هایش در مورد مصرف، صرفه جویی وسرمایه گذاری مؤثر است.ادراک شامل جنبه های روانی و عاطفی است که متعاقباً قضاوت و تصمیم گیری را مسیر می دهد. این باعث می شود در شرایط مخاطره آمیز، نگرش به ریسک درک شده ی سرمایه گذار بیشتر ذهنی باشد تا عینی. محققان در تئوری که می توان آن را تئوری ریسک ادراک شده نامید، ریسک درک شده را اینگونه تعریف کرده اند: چگونگی تعبیر و تفسیر اطلاعات پیرامون ریسک و در تعریفی دیگر آمده است که درک ریسک به معنی یک دانش روانی و مدیریتی در مدیریت ریسک بازار اوراق بهادار و کمک کردن به تعیین یک سیستم پیشگیرانه روانی در طول بحران های سهام می باشد.احساسات و حالات سرمایه گذاران بر ادراک او اثر می گذارند و به همین علت بر تصمیمات سرمایه گذاران نیز مؤثر می باشند(یعقوب نژاد، 2011).
یکی از راه های مشارکت افراد در توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری در بازار سرمایه و بورس أوراق بهادار می باشد که بدان طریق، پس اندازهای کوچک سرگردان به سمت فعالیت های مولد و تولیدی راه پیدا کرده، چرخ تولید و اقتصاد به حرکت در می آید. با این حال، برخی از این محصولات پیچیده مالی، برای درک سرمایه گذاران، به ویژه برای سرمایه گذاران مالی تازه کار، مشکل هستند. تجربه نشان می دهد افرادی که با حدس و گمان سرمایه گذاری می کنند، منفعت بسیار کمی می برند (یوسفی، 1390).
اهمیت بهبود سواد مالی، به خاطر عواملی چون توسعه محصولات جدید مالی، پیچیدگی ابزارها و بازارهای مالی، تغییرات سیاسی و عوامل اقتصادی، افزایش یافته است. این روند با توجه به فراوانی گزینه های سرمایه گذاری و گسترش بازاریابی، تنها زمانی موثر است که بتوان با استفاده از اطلاعات و سواد مالی اقدام به انتخاب از بین آنها نمود (التمیمی و بن کلی،2009) داشتن سوادمالی به عنوان اطلاعات پایه، برای انتخاب سرمایه گذاری ها از جمله عواملی است که می توان بر تصمیم گیری سرمایه گذاری موثر باشد. بنابراین بحث در رابطه با تاثیرسوادمالی بر تصمیم گیری سرمایه گذاری ضروری به نظرمی رسد.
تایلاکامبر این عقیده هست که سرمایه گذاری امروزه به یک زمینه پویا و پر چالش تبدیل شده است. یک تصمیم سرمایه گذاری موفق به میزان زیادی به سطح سواد و اطلاعات و دانش مالی فرد بستگی دارد.دانش مالی به واسطه قابلیت هایی که در فرد ایجاد می نماید، به وی امکان می دهد تا اطلاع دقیقی در مورد محاسبات مربوط به امور مدیریت مالی شامل نرخ سود، بهره، تورم و اصول مرتبط با تنوع ریسک داشته باشد و بر همین اساس، فرد در مواجهه با موقعیت هایی که نیازمند گزینش های مالی است، می تواند به شکل کارآمد تری تصمیم گیری نماید. بدون آگاه بودن در مورد اینکه چگونه کاربران گزارش های مالی ریسک را ادراک می نمایند، مدیریت و ارزیابی درک مخاطرات مرتبط با ریسک برای افراد دشوار خواهد بود. به همین دلیل افرادی که مدیریت و ارزیابی دقیقی را با توجه به دانش خود در مورد گزارش های مالی اعمال می دارند، از یافته های مرتبط با قضاوت های ریسک مالی استفاده نموده تا تصمیمات موثرتری اتخاذ نمایند. نوع رویکرد افراد نسبت به ریسک و نیز اولویتی که برای انواع آن قائل هستند می تواند در پیش بینی رفتارهای آتی آنها موثر باشد
امروزه ایده رفتار کاملاً عقلائی سرمایه گذاران که همواره به دنبال حداکثر سازی مطلوبیت خود هستند برای توجیه رفتار و واکنش بازار کافی نیست. بسیاری از الگوهای مالی رفتاری ریشه در ذات افراد دارند و به سختی می توان با آموزش بر آن غلبه کرد. در موارد متعددی، سرمایه گذاران برای تعیین ارزش سهام از روش های کَمّی استفاده نمی کنند و قضاوت های آن ها مبتنی بر تصورات ذهنی، اطلاعات غیرعلمی و شرایط روانی و احساسی حاکم بر بورس است (میچن لین13، 2010). سواد مالی به دنبال بهبود ظرفیت افراد در درک مشکلات مالی است (مندونزا فلورس و مندز ویرا14، 2014) در نظریات کلاسیک، رفتار سرمایه گذاران در بازار سرمایه بر مبنای نظریه مطلوبیت اقتصادی تفسیر می شد (واورو و همکاران15، 2008) عدم درک اقتصاد و امور مالی، یک عامل بازدارنده برای مالکیت سهام است؛ از دست رفتن رفاه، ناشی از عدم مشارکت در بازارهای سرمایه، در اثر فقدان سواد مالی بسیار قابل توجه است. واضح است که سرمایه گذاران ناآگاه و فاقد سواد مالی کافی، قادر به استفادۀ کامل از بازار مالی و انتخاب عاقلانه، که منجر به سرمایه گذاری کارآمد خواهد شد، نخواهند بود (امسیجیوانروژی و همکاران،2011) مرور مطالعات نشان می دهد که عوامل گوناگونی در ادراک ریسک و تصمیمات سرمایه گذاران دخیل اند (آرنولد و همکاران، 2012؛ چای و همکاران، 2011؛ چانگ و لین، 2015؛ دویور وون، 2010). که از جمله می توان سواد مالی را نام برد (آگاروال و همکاران، 2015؛ آلمبرگ و دربر، 2015؛ بانیر و نئوبرت، 2016؛ کالکاگنو و مونتیکونه، 2015؛ کرامر و همکاران، 2015؛ شارما و همکاران، 2011) تصمیم گیری های شخصی در مورد سرمایه گذاری های مالی توسط آشنایی با سرمایه گذاری و کنترل آن تعیین می شود اما تحت تاثیر ادراک ریسک نیز قرار می گیرد (دیاکون و انو، 2001).
مشخص شده است که سواد مالی پیش‌بینی‌کننده قابل اعتماد و آماری قابل توجهی برای تحمل ریسک است. به طور قابل توجهی، گربل و جو (1999) اظهار داشتند که سواد مالی از مهم‌ترین عوامل پیش‌بینی تحمل ریسک مالی است و ترکیب این مؤلفه در مدل رگرسیون تحمل ریسک باعث میشود. برخی از عوامل جمعیتی از اهمیت کمتری برخوردار شوند. اجماع عمومی نشان میدهد که افراد با سواد بیشتر تمایل به تحمل ریسک بیشتری دارند (گیبسن و همکاران، 2013). به عنوان مثال، دلپاچیترا و بل (2003) در مطالعه خود در زمینه سواد مالی دانشجویان استرالیایی دریافتند که شرکت‌کنندگانی که کمتر در معرض خطر قرار دارند (تحمل بیشتر نسبت به ریسک)، معمولاً کسانی هستند که دانش و مهارت مالی بالاتری دارند.
لذا با توجه به مباحث مطرح شده، به عنوان خلا می توان به این موضوع اشاره کرد که در پژوهش های پیشین تاثیر و یا ارتباط بین دو متغیر مورد بررسی قرار می گرفت و ما در این پژوهش از متغیر میانجی سواد مالی استفاده کردیم. در واقع آن چه که سرمایه گذاران در عین حال می توانند با تکیه بر آن تصمیم های درست اتخاذ کنند سواد مالی است .ضمنا، انجام چنین پژوهشی موجب افزایش اطمینان سرمایهگذاران نسبت به وجود تبعات منفی تصمیمات و ترغیب هر چه بیش تر آن ها به اجتناب از بروز رفتارهای احساسی خواهد شد.
فرضیه های پژوهش
1. ادراک ریسک مالی بر احساسات سرمایه گذاران با توجه به سطح سواد مالیتاثیرگذار است.
2. تحمل ریسک مالی بر احساسات سرمایه گذاران با توجه به سطح سواد مالیتاثیرگذار است.
3. سواد مالی بر احساسات سرمایه گذاران تاثیر دارد.
4. ادراک ریسک مالی بر تصمیم سرمایه گذاران تاثیرگذار می باشد.
5. تحمل ریسک بر تصمیم سرمایه گذاران تاثیرگذار می باشد.
پیشینه تجربی
حسن زاده و همکاران(1398) در پژوهشی با عنوان تاثیر سواد مالی و درک ریسک بر انتخاب سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران، نشان دادند که ذهنیات فردی، اطلاعات حسابداری، اطلاعات اقتصادی و نیازهای مالی شخصی بر تصمیم گیری سرمایه گذاری در ایران، تأثیر دارند. در حالی که بین سطح سواد مالی و تصمیمات سرمایه گذاران، رابطه معناداری وجود ندارد. به علاوه نتیجه نشان می دهد که با در نظر گرفتن میزان درک ریسک سرمایه گذاران، میزان ریسک پذیری آن ها بر تصمیمات سرمایه گذاری آن ها تاثیر گذار می باشد. میرمحمدی صدرآبادی و شاکریان(1398) در پژوهشی با عنوان بررسی نقش سواد مالی و دانش مالی در تصمیم گیری سرمایه گذاران جهت سرمایه گذاری، نشان دادند که سواد مالی، دانش مالی و نیز ریسک ادراک شده بر تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری تاثیری معنادار داشته و ریسک ادراک شده رابطه بین دانش مالی و تصمیم به سرمایه گذاری را به شکلی منفی تعدیل نموده و این در حالی است که در رابطه بین سواد مالی و تصمیم به سرمایه گذاری را تعدیل نمی نماید.رسولی و همت فر(1398) در پژوهشی با عنوان بررسی تاثیر سواد مالی، نگرش نسبت به ریسک و انگیزه پس انداز در کاهش ضعف سرمایه گذاران در صندوق های سرمایه گذاری، به این نتیجه رسیدند که سرمایه گذارانی که از سواد مالی بالایی برخوردار بودند، به احتمال بیشتری اقدام به فروش سهام صندوقهای سرمایهگذاری که دارای عملکرد ضعیف هستند، مینمایند. شمس الدینی و همکاران(1397)، طی پژوهشی به بررسی تأثیر رفتار سرمایه گذاران و مدیریت بر بازدهی سهام پرداختند.آن ها به این نتیجه رسیدند که هرچه رفتار توده وار سرمایه گذاران و همچنین گرایش های احساسی سرمایه گذاران بیشتر باشد، بازدهی سهام کمتر می شود. در توجیه تأثیر منفی گرایش احساسی سرمایه گذاران بر بازدهی سهام، آنها بیان نمودند که طبق دیدگاه مالی رفتاری، برخی ازتغییرات قیمت سهام هیچ دلیل بنیادی نداشته و احساسات سرمایه گذاران نقش مهمی بر قیمت سهام بازی می کند. در توجیه این رابطه بیان نمودندکه به علت ایجاد تقاضای اضافی خرید سهام ناشی از وجود رفتار توده وار سرمایه گذاران، انتظار افزایش قیمت وجود دارد. ازآنجایی که این افزایش قیمت سهام به علت رفتار غیرمنطقی سرمایه گذاران است، لذا ریسک سقوط قیمت سهام افزایش یافته و انتظار می رود با ترکیدن این حباب قیمت، بازدهی سهام کاهش یابد. ناطق گلستان(1396) در پژوهش با عنوان بررسی وجود اثرات ادراک ریسک در بورس اوراق بهادار تهران و تاثیر متغیرهای فصلی بر آن، نشان داد که عوامل متعددی وجود دارند که در تعیین ریسک ادراک شده توسط سرمایهگذاران تأثیرگذار هستند و خود نشان‌دهنده وجود اثرات ادراکی ریسک کمی می‌باشند. از طرفی، پس از بررسی اثرات فصلی مؤثر بر ریسک ادراک شده، مشخص گردید در بازار اوراق بهادار تهران، سرمایهگذاران در روزهای پایانی معاملات، به حداکثر احساس ریسک می‌رسند؛ به این معنا که در پایان هر هفته، سرمایهگذاران در این بازار ریسک بیشتری را احساس میکنند. همچنین، به طور خاص در فروردین ماه، احساس ریسک سرمایهگذاران به حداقل خود می‌رسد که نشان‌دهنده ریسک‌پذیری بالای آن‌هاست. لذا در این ماه، بازدهی به بالاترین میزان خود خواهد رسید. هراتیان و پیری (1396) در این زمینه تحقیقاتی را انجام داده‌اند پژوهشی مروری با عنوان تاثیر ابعاد سواد مالی بر سرمایهگذاری در بورس به بررسی نظری تاثیرگذاری ابعاد سواد مالی بر سرمایهگذاری افراد فعال در بورس اوراق بهادار می پردازد. در این پژوهش بیان میشود که سواد مالی، مجموعه دانش درک امور مالی است که شامل بررسی پدیدههای مالی، ماهیت، قوانین و روابط حاکم بر آن میباشد. سواد مالی دارای چهار بعد دانش، نگرش، تمایل و رفتار میباشد که همه ی آنان اثر مستقیمی بر سرمایه گذاری افراد در بورس أوراق بهادار دارند.رضایی و جابر انصاری(1396) در پژوهش خود با عنوان بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری در سهام بورس اوراق بهادار به بررسی تاثیر مولفه های چون ادراک ریسک، تمایل به ریسک و تخصیص سرمایه و ویژگی های مربوط به بازار سرمایه (نرخ بازده مورد انتظار و اطلاعات عملکرد گذشته) بر سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عوامل مرتبط با ریسک و ویژگی های مربوط به بازار سرمایه بر تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری موثر می باشد.پورسلطانی و همکاران(1396) در پژوهشی با عنوان ارتباط احساسات سرمایه گذاران با بازده تعدیل شده بر اساس ریسک سهام، نشان دادند که ارتباط معناداری میان احساسات سرمایه گذاران با بازده تعدیل شده بر اساس ریسک سهام وجود دارد.آن ها هم چنین پیشنهاد دادند که سرمایه گذاران بایستی به گرایش های احساسی سرمایه گذار، به عنوان یک عامل تغییرات در بازار مالی توجه بیشتری مبذول دارند. نیکبخت و همکاران(1395) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که رفتار احساسی سرمایه گذاران، رشد عایدات مورد انتظار را تغییر می دهد و سپس بر روی قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر می گذارد. هر چند رفتار احساسی سرمایه گذاران بر نرخ بازده مورد توقع تاثیر معنی داری ندارد.ستایش و شمس الدینی(1395) در پژوهشی به بررسی رابطه بین گرایش های احساسی سرمایه گذاران و قیمت سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس أوراق و بهادار تهران پرداختند. آن ها دریافتند به جز عوامل بنیادی، باید تاثیر عوامل رفتاری و احساسی سرمایه گذاران را نیز بر قیمت سهام در نظر گرفت. نتایج پژوهش آن ها نشان داد که متغیر گرایش های احساسی سرمایه گذاران ارتباط معناداری با قیمت سهام دارد.رحمان و همکاران (2020) در پژوهشی تحت عنوان "عوامل تعیین‌کننده بدهی: تأثیر عوامل رفتاری و جمعیت‌شناختی"، نشان دادند که از بین عوامل تعیین‌کننده، ادراک ریسک با مادی‌گرایی و احساسات رابطه بسیار معناداری دارد. یافته‌ها همچنین نشان داد که تفاوت‌های قابل توجهی بین بدهی و عوامل رفتاری بر اساس جنسیت، وضعیت تأهل، سن، درآمد و وابستگی به کارت‌های اعتباری و وام‌ها وجود دارد. دوجین ریوو و همکاران (2017) در مطالعات خود در بورس اوراق بهادار کره نشان دادند که احساسات بالای سرمایهگذاران سبب افزایش بازده سهام میشود. همچنین آنها دریافتند که معاملات فردی رابطه مثبتی با بازده سهام دارد و به طور کلی، احساسات سرمایه‌گذار نقش مهمی در توضیح رفتار معاملاتی سرمایه‌گذار بر بازدهی سهام ایفا میکند. انگوین و همکاران (2017) در پژوهشی با عنوان "تأثیر درک ریسک و تحمل ریسک در تصمیمگیری سرمایهگذاری فردی"، نشان دادند که تحمل ریسک به طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق درک ریسک بر تخصیص دارایی‌های ریسک‌پذیر تأثیر می‌گذارد. بنابراین، نتایج نقش مشترک هر دو سازه ریسک را در تصمیمگیری درباره سرمایهگذاری روشن میکند و اهمیت ارزیابی هر دو را در تأمین مشتری برجسته می‌سازد. زکریا و همکاران (2017) در پژوهش خود با عنوان "رابطه سواد مالی و تحمل ریسک با پس انداز و سرمایه گذاری" به بررسی تاثیر مولفه ها و سطوح سواد مالی و رابطه آن با تحمل ریسک و تصمیم به سرمایه گذاری یا پس انداز پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که سواد مالی بر تحمل ریسک تاثیر مثبت داشته و می تواند پیش بینی کننده نوع رویکرد فرد برای تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری و یا پس انداز باشد.مواتهی و همکاران(2017)در پژوهش خود با عنوان تاثیرات سواد مالی بر تصمیم گیری های مالی فرد به بررسی رابطه بین مولفه های سواد مالی با شاخص های مرتبط با تصمیمات مالی فردی پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که دانش مالی و مهارت های مالی عوامل تعیین کننده تصمیمات مالی فردی بوده و این در حالی است که نگرش بر نوع اتخاذ تصمیمات از جانب فرد تاثیر مثبت ندارد.مندونزا فلورز و مندز ویرا(2016) پژوهشی را با عنوان تمایل به بدهی: تحلیل با استفاده از عوامل رفتاری، در میان ساکنان سانتا ماریا برزیل انجام دادند. نتایج آن ها نشانگر درک زیاد ریسک، رفتار ریسک محافظه‌کارانه و سطح پایین بدهی و مادی‌گرایی است. همچنین، نتایج تفاوت معنی‌داری را در بدهی با توجه به سن، جنس، وضعیت تاهل، تحصیلات، دین، اصول مذهبی، شغل، درآمد خانواده، کارت اعتباری و وابستگی به اعتبار نشان داد. نتایج همچنین تأثیرات مثبت ناشی از مادی‌گرایی سازه‌ها و رفتار ریسک و تأثیرات منفی سازه‌ها، در کریسک، احساسات و ارزش پول را نشان میدهد. نیر و نئوبرت (2016) در پژوهشی با عنوان تفاوت‌های جنسیتی در مصرف ریسک مالی: نقش سواد مالی و تحمل ریسک، نتیجه گرفتند که سرمایه گذاری های استاندارد ارتباط زیادی با سواد مالی درک شده و واقعی برای مردان داشته و در مورد زنان فقط با سواد واقعی ارتباط دارد. در نقطه مقابل، سرمایه گذاری های پیچیده به طور چشم گیری با سواد مالی درک شده ارتباط داشته و این ارتباط در زنان بیشتر از مردان می باشد. جالب توجه است که هیچ ارتباطی بین تحمل ریسک و سرمایه گذاری پیچیده زنان وجود ندارد.انگوین و همکاران(2016)در پژوهشی با عنوان تحمل ریسک مالی بر تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری به بررسی عوامل موثر بر تصمیمات سرمایه گذار در زمینه های مالی (اعتماد، سواد مالی، تحمل ریسک، طول رابطه، تخصیص دارایی) پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان میدهد که رابطه مثبتی بین تحمل ریسک و تصمیم گیری جهت سرمایه گذاری وجود دارد. علاوه بر این؛ طول رابطه با سواد مالی و تحمل ریسک دارای رابطه مثبت می باشد.المنبرگ و دربر(2015) در پژوهشی با عنوان جنسیت، مشارکت در بورس و سواد مالی، به این نتیجه رسیدند که زنان کمتر از مردان در بازار سهام شرکت می کنند و از نظر سواد مالی امتیاز کمتری دارند و هنگام کنترل سواد مالی ، شکاف جنسیتی در ریسک پذیری نیز قابل توجه می باشد.آنتونیسو همکاران (2014) نشان دادند که احساسات، تأثیر با اهمیتی بر بازده سهام دارد، ولی این تأثیرگذاری معمولا در روزها و هفته های بعد اثر خود را بر بازده سهام نشان می دهد. بنابراین انتظار می رود که به دنبال برانگیخته شدن احساسات سرمایه گذاران، به ویژه زمانی که این احساسات زودگذر نباشد، قیمت سهام شرکت هایی که اخبار خوب و بد مربوط به آنها باعث تحریک احساسات سرمایه گذاران شده است، تغییر کند. لوساری و همکاران(2014) در پژوهشی میزان سواد مالی در میان جمعیت بالای 50 سال آمریکا را ارزیابی کرده اند. نتایج آن ها بیان کننده ی آن بوده است که پاسخ دهندگان مسن تر ناتوان از فهم جنبه های الزامی تنوع ریسک، ارزش گذاری دارایی، انتخاب پورتفوی و کارمزدهای سرمایه گذاری هستند.
مایورالو وایلادو(2012) در پژوهشی تحقیقات پیش از خود در زمینه تصمیم های سرمایه گذاری و به ویژه در زمینه درک سرمایه گذاران از ریسک را گسترش دادند. مطالعه آنها توضیح می دهد که چگونه درک سرمایه گذاران از ریسک بر پویایی بازارهای مالی اثرگذار بوده و تصمیمات مالی با فاکتورهای غیرمالی به هم گره خورده است. مدل آنها شامل 2 مرحله است: توجه و احساس. پس از آزمایش مدل آنها به این نتیجه رسیدند که متغیرهای زمینه ای مانند ابهام و صفات شخصیتی همچون تحمل ابهام بر درک سرمایه گذاران از ریسک تاثیر دارد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ شیوه گردآوری داده‌ها، توصیفی-پیمایشی میباشد. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه افرادی می باشد که به صورت فردی در بورس اوراق بهادار تهران، سرمایه گذاری کرده اند.با توجه به این که تعداد سرمایه گذاران فردی در بورس تعداد زیادی می باشند و به درستی مشخص نیست، با توجه به فرمول کوکران برای جامعه با تعداد نامحدود سرمایه گذاران با سطح خطای 5 درصد، تعداد 384 نمونه مورد آزمون قرار گرفتند.
متغیرهای مورد بررسیو شرح چگونگی بررسی و اندازه گیری متغیرها
ادراک ریسک:
برای سنجش ریسک از پرسشنامه مندز و ویرا (2014) استفاده شده است. این پرسشنامه شامل 4 سوال است. نمره‌گذاری پرسشنامه مذکور بر اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت انجام شده است؛ به طوری که: بسیار زیاد = 5، زیاد = 4، متوسط = 3، کم = 2 و... بسیار کم=1 میباشد. بنابراین، حداقل و حداکثر نمره قابل اکتساب از این پرسشنامه به ترتیب برابر با 4 و 20 است. در نهایت، با تقسیم جمع امتیاز متعلق به هر پرسشنامه به کل امتیاز قابل اکتساب (20)، شاخص ادراک ریسک محاسبه میشود. پایایی این سوالات در پژوهش مندونزا فلورز و مندز ویرا برابر با79/0 بود که قابل قبول می باشد.
تحمل ریسک:
برای سنجش تحمل ریسک از پرسشنامه‌های گویان و همکاران (2017) استفاده شده است. این پرسشنامه شامل 4 سوال است. نمره‌گذاری پرسشنامه مذکور بر اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت انجام شده است، به طوری که: بسیار زیاد = 5، زیاد = 4، متوسط = 3، کم = 2 و ... بسیار کم=1 میباشد. بنابراین، حداقل و حداکثر نمره قابل اکتساب از این پرسشنامه به ترتیب برابر با 4 و 20 است. در نهایت، با تقسیم جمع امتیاز متعلق به هر پرسشنامه به کل امتیاز قابل اکتساب (20)، شاخص تحمل ریسک محاسبه میشود. پایایی این سوالات در پژوهش ان گویان و همکاران برابر با 83/0 بود.
متغیر وابسته:
تصمیم سرمایه گذاران
برای اندازهگیری متغیر وابسته تصمیم سرمایهگذاران از پرسشنامه لی (2012) استفاده شده است. این پرسشنامه شامل چهار سؤال است. نمره‌گذاری پرسشنامه مذکور بر اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت انجام شده است؛ به‌طوری‌که: بسیار زیاد = 5، زیاد = 4، نه زیاد نه کم = 3، کم = 2 و بسیار کم = 1 میباشد. بنابراین، حداقل و حداکثر نمره قابل اکتساب از این پرسشنامه به ترتیب برابر با 4 و 20 است. در نهایت، با تقسیم جمع امتیاز متعلق به هر پرسشنامه به کل امتیاز قابل اکتساب (20)، شاخص تصمیم سرمایه گذاران محاسبه میشود.
متغیر میانجی
سواد مالی:
برای اندازهگیری سواد مالی از پرسشنامه مندونزا، فلورز و مندز ویرا (2014) استفاده شده است. این پرسشنامه شامل 18 سوال است. نمره‌گذاری پرسشنامه مذکور بر اساس طیف 5 درجه‌ای لیکرت انجام شده است، به‌طوری‌که: بسیار زیاد = 5، زیاد = 4، متوسط = 3، کم = 2، بسیار کم=1 میباشد. بنابراین، حداقل و حداکثر نمره قابل اکتساب از این پرسشنامه به ترتیب برابر با 18 و 90 است. در نهایت، با تقسیم جمع امتیاز متعلق به هر پرسشنامه به کل امتیاز قابل اکتساب (90)، شاخص سواد مالی محاسبه میشود. پایایی این سوالات در پژوهش مندونزا فلورز و مندز ویرا برابر با 78/0 می باشد.
برای سنجش روایی پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تاییدی با استفاده از نرم افزار PLS استفاده شد که نتایج به شرح جدول 3 می باشد.
یافته های پژوهش
جدول1. توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت شناختی
| فراوانی | درصد فراوانی | |
جنسیت | مرد | 252 | 6/65 |
زن | 132 | 4/34 | |
وضعیت تاهل | مجرد | 209 | 4/54 |
متاهل | 175 | 6/45 | |
سن | تا 30 سال | 100 | 26 |
31-40 سال | 104 | 1/27 | |
41 تا 50 سال | 61 | 9/15 | |
51 تا 60 سال | 66 | 2/17 | |
بیشتر از 60 سال | 53 | 8/13 | |
تحصیلات | کاردانی و پایین تر | 44 | 5/11 |
کارشناسی | 138 | 9/35 | |
کارشناسی ارشد | 136 | 4/35 | |
دکترا | 66 | 2/17 | |
نتایج جدول 1 نشان می دهد که از میان ویژگی های مربوط به سرمایه گذاران از نظر جنسیت پاسخگویان مرد درصد بیشتری را به خود اختصاص داده اند. از نظر وضعیت تاهل، بیشتر افراد پاسخگو به سوالات پرسشنامه مجرد بودند. از نظر سن، گروه سنی 31 تا 40 سال بیشترین تعداد و بیشتر از 60 سال کمترین تعداد را شامل می شوند. از نظر سطح تحصیلات، سرمایه گذران با مدرک کارشناسی بیشترین تعداد و پاسخگویان با مدرک تحصیلی کاردانی و پایین تر کمترین تعداد را شامل می شوند.
جدول 2. شاخص های مرکزی و پراکندگی متغیر ها
متغیرها |
کمینه |
بیشینه | میانگین نمونه | انحراف استاندارد |
تحمل ریسک | 1 | 5 | 42/3 | 06/1 |
ادراک ریسک مالی | 1 | 5 | 01/3 | 1 |
تصمیم سرمایه گذاران | 22/1 | 78/4 | 70/3 | 84/0 |
سواد مالی | 39/1 | 67/4 | 09/3 | 80/0 |
|
|
|
|
|
در این پژوهش، جهت اندازه گیری هر یک از متغیرهااز پرسشنامه بسته پاسخ استفاده شد. با توجه به جدول 2 مشاهده می شود که میانگین متغیرهای تحمل ریسک، ادراک ریسک مالی، تصمیم سرمایه گذاران و سواد مالی به ترتیب برابر با 42/3، 01/3، 70/3 و 09/3 می باشد.
آزمون مدل مفهومی پژوهش
برای آزمون مدل مفهومی پژوهش، از الگوریتم تحلیل ها در روشSMART PLS به شرح زیر استفاده و تحلیل های لازم در دو بخش 1) برازش مدل های اندازه گیری و2) برازش مدل ساختاری انجام شد. به این ترتیب که ابتدا، از صحت روابط موجود در مدل های اندازه گیری با استفاده از معیارهای پایایی و روایی اطمینان حاصل کرده و سپس به بررسی و تفسیر روابط موجود در بخش ساختاری پرداخته شده است.
برازش مدل های اندازه گیری
برازش مدل های اندازه گیری شامل بررسی پایایی و روایی سازه های پژوهش است. پایایی آزمون به دقت اندازه گیری و ثبات آن مربوط است. فورنل و لارکر16 برای بررسی پایایی سازه ها سه ملاک را پیشنهاد می کنند: الف) پایایی هر یک از گویه ها، ب) پایایی ترکیبی هر یک از سازه ها و ج) میانگین واریانس استخراج شده. مطالبق الگوریتم تحلیل مدل ها در روش PLS-SEM ، برای بررسی برازش مدل های اندازه گیری سه معیار پایایی، روایی همگرا و روایی واگرا استفاده و نتایج زیر حاصل شده است:
برای بررسی پایایی مدل های اندازه گیری معیارهای ضرایب بارهای عاملی، آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی به شرح زیر محاسبه شد:
پایایی هر یک از گویه ها به مقدار بارهای عاملی هر یک از متغیرهای مشاهده شده، اشاره دارد و برای مشخص کردن این که شاخص های اندازه گیری(متغیرهای مشاهده شده) تا چه اندازه برای سنجش متغیرهای پنهان قابل قبول اند، مورد استفاده قرار گرفته و حداقل مقدار قابل قبول آن 4/0 می باشد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی تاییدی و بررسی ضرایب بارهای عاملی نشان می دهد که تمامی سوال ها دارای حداقل بار عاملی 4/0 هستند. بنابراین هیچ سوالی حذف نشد.هم چنین آلفای کرونباخ معیار کلاسیک برای سنجش پایایی و شاخص ارزیابی پایداری درونی محسوب می شود.پایداری درونی نشانگر میزان همبستگی یک سازه و شاخص های موبط به آن است.با توجه به نتایج جدول3، مشاهده می شود که مقدار آلفای کرونباخ برای تمامی متغیرها بالاتر از 7/0 می باشد که نشان دهنده ی پایایی قابل قبول برای تمامی متغیرها می باشد.
جدول3. مقادیر بار عاملی و آلفای کرونباخ
نشانگرها | عامل مکنون | بار عاملی | مقدار t | سطح معناداری | آلفای کرونباخ |
|---|---|---|---|---|---|
سوال 1 |
ادراک ریسک | 78/0 | 50/16 | 000/0 |
91/0 |
سوال 2 | 90/0 | 41/26 | 000/0 | ||
سوال 3 | 85/0 | 03/74 | 000/0 | ||
سوال 4 | 95/0 | 50/16 | 000/0 | ||
سوال 5 |
تحمل ریسک | 75/0 | 38/25 | 000/0 |
80/0 |
سوال 6 | 83/0 | 75/45 | 000/0 | ||
سوال 7 | 78/0 | 76/28 | 000/0 | ||
سوال 8 | 80/0 | 23/31 | 000/0 | ||
سوال 9 |
تصمیم سرمایه گذاران | 96/0 | 82/109 | 000/0 |
93/0 |
سوال 10 | 95/0 | 206/74 | 000/0 | ||
سوال 11 | 73/0 | 99/10 | 000/0 | ||
سوال 12 | 97/0 | 03/17 | 000/0 | ||
سوال 13 |
سواد مالی | 51/0 | 70/13 | 000/0 |
95/0 |
سوال 14 | 40/0 | 49/8 | 000/0 | ||
سوال 15 | 90/0 | 94/50 | 000/0 | ||
سوال 16 | 93/0 | 71/74 | 000/0 | ||
سوال 17 | 91/0 | 74/57 | 000/0 | ||
سوال 18 | 87/0 | 48/41 | 000/0 | ||
سوال 19 | 80/0 | 70/23 | 000/0 | ||
سوال 20 | 89/0 | 77/45 | 000/0 | ||
سوال 21 | 90/0 | 54/53 | 000/0 | ||
سوال 22 | 93/0 | 23/84 | 000/0 | ||
سوال 23 | 92/0 | 13/63 | 000/0 | ||
سوال 24 | 93/0 | 05/61 | 000/0 | ||
سوال 25 | 72/0 | 82/25 | 000/0 | ||
سوال 26 | 68/0 | 61/21 | 000/0 | ||
سوال 27 | 44/0 | 89/9 | 000/0 | ||
سوال 28 | 42/0 | 72/9 | 000/0 | ||
سوال 29 | 56/0 | 04/18 | 000/0 | ||
سوال 30 | 48/0 | 29/11 | 000/0 |
برای تعیین پایایی هر یک از سازه ها علاوه بر معیار سنتی آلفای کرونباخ، از معیار مدرن تر پایایی ترکیبی استفاده می شود. برتری این معیار نسبت به ضریب آلفای کرونباخ این است که پایایی سازه ها نه به صورت مطلق بلکه با توجه به همبستگی سازه هایشان با یکدیگر محاسبه می شود. برای سنجش بهتر پایایی هر دو معیار به کار برده می شود.
جدول 4. مقدار پایایی ترکیبیو میانگینواریانساستخراجی متغیرها
متغیرها | پایایی ترکیبی | میانگین واریانس استخراجی |
تحمل ریسک | 87/0 | 63/0 |
ادراک ریسک | 93/0 | 77/0 |
تصمیم سرمایه گذاران | 95/0 | 83/0 |
سواد مالی | 95/0 | 58/0 |
نتایج جدول4نشان داد که پایایی ترکیبی هر یک از متغیرها بالاتر از مقدار 7/0 می باشد که نشان دهنده ی پایداری درونی مناسب برای مدل های اندازه گیری می باشد.پس از بررسیمعیارپایایی، دومین معیار برازش مدل های اندازه گیری روایی همگرا است. داوری و رضازاده(1392)، معیار میانگین واریانس استخراج شده را برای سنجش روایی همگرا معرفی کرده اند که توسط آن، میزان همبستگی هر سازه باسوال های (شاخص ها) خود بررسی می شود. معیار AVE نشانگر میانگین واریانس به اشتراک گذاشته شده بین هر سازه با شاخص های خود است و مقدار5/0 به بالای آن، کافی محسوب می شود.بر اساس نتایج جدول4 مشاهده می شود که همبستگی هر متغیر با سازه مربوط به خود بیش از همبستگی به سازه دیگر است، بر این اساس روایی همگرای متغیرهای پژوهش تأیید میشود.
جدول5. بررسی روایی واگرا متغیرها
4 | 3 | 2 | 1 |
|
|
|
| 87/0 | ادراک ریسک |
|
| 79/0 | 16/0 | تحمل ریسک |
| 91/0 | 28/0 | 17/0 | تصمیم سرمایه گذاران |
76/0 | 27/0 | 53/0 | 28/0 | سواد مالی |
در این پژوهش جهت بررسی روایی واگرا از روش فورنل و لارکر استفاده شده است.در این ماتریس اگر اعداد مندرج در قطر اصلی از مقادیر زیرین و چپ خود بیشتر باشد مدل اندازهگیری دارای روایی واگرای قابل قبولی است. جدول 5 روایی واگرای مدلهای اندازهگیری را تایید میکند.
برازش مدل ساختاری
مطابق با الگوریتم تحلیل داده ها در روش PLS، پس از برازش مدل های اندازه گیری، برازش مدل ساختاری پژوهش بررسی می شود. بر خلاف مدل های اندازه گیری که در آن روابط بین متغیرهای مکنون با متغیرهای آشکار مورد توجه است، در بررسی مدل ساختاری روابط بین متغیرهای مکنون با همدیگر تجزیه و تحلیل شده و معیارهای ضرایب معناداری t-value، معیار R Squares و معیار استون- گیزر (Q2) برای برازش مدل ساختاری بررسی شد.
مقادیر معناداریt
برای ارزیابی برازش مدل ساختاری پژوهش از چندین معیار استفاده می شود که اولین و اساسی ترین آن ، ضرایب معناداریz یا همان مقادیر t-value است. در صورتی که مقادیر t از 96/1 بیشتر باشد بیانگر صحت رابطه بین سازه ها و در نتیجه تایید فرضیه های پژوهش در سطح اطمینان 95 درصد می باشد.با توجه به مقادیر t در شکل 1، می توان نتیجه گرفت که فرضیه ها مورد تایید قرار گرفتند که در بخش آزمون فرضیه ها، به تفصیل مورد بحث و بررسی قرار گرفتند.
شکل1. مقادیر استاندارد شده در مدل نهایی
با توجه به جدول6 مشاهده می شود که مقدار ضریب تعیین برای تمامی متغیر ها قوی می باشد که نشان دهنده برازش بهتر مدل می باشد. هم چنین با توجه به مقادیر Q2 می توان نتیجه گرفت که قدرت پیش بینی مدل قوی و برازش مناسب مدل ساختاری پژوهش بار دیگر تایید می شود.
جدول 6. مقدار ضرائب تعیین متغیرهای وابسته
متغیر وابسته | مقدارR2 | مقدارQ2 |
تصمیم سرمایه گذاران | 67/0 | 31/0 |
سواد مالی | 71/0 | 32/0 |
آزمودن فرضیه های پژوهش
مطابق با الگوریتم تحلیل داده ها در روش PLS، پس از بررسی برازش مدل های اندازه گیری و ساختاری، با بررسی ضرائب معناداری Z (مقادیرt) هر یک از مسیرها و نیز ضرایب استاندارد شده بار عاملی مربوط به مسیرها (شکل 1)، فرضیه های پژوهش آزموده می شوند. در صورتی که مقادیر ضریب معناداری هر یک از مسیرها بیشتر از 96/1 باشد مسیر مربوطه در سطح اطمینان 95 درصد معنادار و فرضیه مرتبط با آن تایید می شود.
جدول7. نتایج مربوط به اجرای تحلیل مسیر برای فرضیه ها
شماره فرضیه | متغیرها | مقدار t | سطح معناداری | نتیجه آزمون |
1 | ادراک ریسک مالی-> سواد مالی-> تصمیم سرمایه گذاران
|
32/2 |
021/0 |
تایید فرضیه |
نحمل ریسک -> سواد مالی -> تصمیم سرمایه گذاران |
60/2 |
010/0 |
تایید فرضیه | |
3 | سواد مالی-> تصمیم سرمایه گذاران |
56/2 |
000/0 | تایید فرضیه |
4 | ادراک ریسک-> تصمیم سرمایه گذاران |
13/2 |
033/0 | تایید فرضیه |
5 | تحمل ریسک -> تصمیم سرمایه گذاران |
48/3 |
001/0 | تایید فرضیه |
نتایج حاصل از اجرای آزمون تحلیل مسیر برای فرضیه های مختلف مطابق جدول 7 می باشد. با توجه به این که مقدار t به دست آمده در جدول7بزرگتر از مقدار بحرانی 96/1 می باشد، این بدین معنی است که ادراک ریسک مالی بر احساسات سرمایه گذاران با توجه به سواد مالی تاثیر مثبت و معناداری دارد.هم چنین با توجه به این که مقدار t به دست آمده بزرگتر از مقدار بحرانی 96/1 می باشد، این بدین معنی است که تحمل ریسک بر تصمیم سرمایه گذاران با توجه به سواد مالی تاثیر مثبت و معناداری دارد.نتایج داده های مربوط به فرضیه سوم نشان داد که مقدارt به دست آمده بزرگتر از مقدار بحرانی 96/1 می باشد، این بدین معنی است که سواد مالی بر تصمیمسرمایه گذاران تاثیر مثبت و معناداری دارد. با توجه به این که مقدار t به دست آمده برای فرضیه چهارم بزرگتر از مقدار بحرانی 96/1 می باشد، این بدین معنی است که فرض H1تاییدو فرضH0رد شده است. به عبارت دیگر نتیجه گیری می شود که ادراکریسکبر تصمیمسرمایه گذاران تاثیر مثبت و معناداری دارد.هم چنین با توجه به مقدار t به دست آمده برای فرضیه پنجم که بزرگتر از مقدار بحرانی 96/1 می باشد، نتیجه گیری می شود که تحملریسکبر تصمیمسرمایه گذاران تاثیر مثبت و معناداری دارد.
نتیجه گیری و پیشنهادها
یکی از عناصر مهم بازار سرمایه و بورس اوراق بهادار، سرمایه گذاران هستند. از آن جا که جذب سرمایه ها و پس اندازهای کوچک و هدایت آن ها به سمت شرکت ها اهمیت بالایی دارد، شناخت عوامل موثر بر تصمیم های اقتصادی سرمایه گذاران همواره موضوعی مهم و چالشی در بازار بوده است. بنابراین هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر ادراک ریسک و تحمل ریسک بر تصمیم های سرمایه گذاران فردی با توجه به متغیر میانجی سواد مالی می باشد.با توجه به نتایج، مشخص شد که فرضیه تاثیر ادراک ریسک بر تصمیم سرمایه گذاران مورد تایید قرار گرفت که همسو با پژوهش حسن زاده و همکاران(1398)، شزاد(2016)، رضایی و انصاری(1396) بود. در واقع نوع ادراک فرد در مورد ریسک می تواند بر تصمیمگیری جهت سرمایهگذاری تاثیر داشته باشد. بر همین اساس، می توان گفت که تعیین استراتژی مالی از جانب فرد و نیز برآورد ریسک های مرتبط با فعالیت مورد نظر می تواند بر نوع رویکرد انتخاب شده از جانب وی برای سرمایهگذاری پول و یا پس انداز تاثیر داشته باشد.فرضیه سواد مالی بر تصمیم سرمایه گذاران تاثیر دارد، نیز مورد تایید قرار گرفت. در واقع اطلاعاتو دانش فرد در مورد مولفه ها و شاخص های مالی و تشخیص نوع کارکردهای صورت حسابهای مالی می تواند برمدیریت سرمایه و نیز برآورد دقیق درآمد و هزینه و تصمیمگیری جهت سرمایهگذاری و یا ذخیره نمودن پول تاثیر مثبتی داشته باشد.در ضمن مشخص شد که تحمل ریسک مالی بر تصمیم سرمایه گذاران تاثیر مثبتی دارد که با پژوهش انگوین و همکاران(2016) مطابقت دارد. هم چنین مشخص شد که ادراک ریسک مالیو تحملریسک برتصمیم سرمایه گذاران با توجه به نقش میانجی سواد مالی تاثیر گذار می باشند.می توان گفتداشتن سواد مالی به عنوان اطلاعات پایه، برای انتخاب سرمایهگذاریها از جمله عواملیاست که میتواند بر تصمیمگیری سرمایهگذاری مؤثر باشد. عدم درک اقتصاد و امور مالی، یک عامل بازدارندهبرای مالکیت سهام است؛ از دست رفتن رفاه، ناشی از عدم مشارکت در بازارهای سرمایه، در اثر فقدان سواد مالیبسیار قابل توجه است. واضح است که سرمایهگذاران ناآگاه و فاقد سواد مالی کافی، قادر به استفاده کامل از بازارمالی و انتخاب عاقلانه، که منجر به سرمایهگذاری کارآمد خواهد شد، نخواهند بود.بسیاری از افراد برای تصمیمات سرمایهگذاری، از نگرش و ذهنیات خود پیروی میکنند.قضاوت و شناخت و ذهنیت سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری، ریسک ذهنی را در سر آنان می پروراند و اینخود تاثیری در ادراک ریسک می گذارد که می تواند سرمایه گذران را به سمتی دیگر سوق دهد وبرای همین است که در تصمیمگیریها، شاهد تصمیمات متفاوتی از سوی سرمایه گذاران می شویم در حالی که نگرش مالی مثبت نسبت به سرمایهگذاری میتواند راهنمای سرمایهگذاران در تصمیمگیری ها باشد. آگاهی از فعالیت های بورسی، پیگیری اخبار مالی از طریق رسانه های مختلف، مد نظر قرار دادن گزارش ها و صورتهای مالی، استفاده از مشاور مالی و نیز شرکت در سمینارها و کلاس های آموزشی می تواند بر تصمیمگیری فرد جهت سرمایهگذاری و یا پس انداز پول و مدیریت دقیق حساب درآمد و هزینه، موثر باشد.با توجه به این که بیشتر افراد با توجه به میزان تحمل ریسک و درکی که از شرایط موجود در بازار دارند، به سرمایه گذاری در بازارهای مالی مشغول هستند، داشتن سواد مالی می تواند تاثیر بسزایی درتصمیم گیری هایمناسب برای سرمایه گذاران فردی داشته باشدو این عامل می تواند بر عملکرد سرمایه گذاری آن ها تاثیر مثبتی بگذارد. پیشنهاد می شود در راستای مدیریت و کنترل سواد مالی، با تاسیس شرکت های مشاوره و سرمایه گذاری بتوان در جهت بهبود درآمد مالی سرمایه گذاران گامی بزرگ برداشت.
منابع
- پورسلطانی، ستار؛ دهقان، عبدالمجید؛ محمدی، محسن. (1396). ارتباط احساسات سرمایه گذاران با بازده تعدیل شده بر اساس ریسک سهام، فصلنامه مدیریت و حسابداری، 3(3): 238-220.
- حسن زاده، آتنا؛ دهقان، عبدالمجید؛ علیخانی، محسن. (1398). تاثیر سواد مالی و درک ریسک بر انتخاب سرمایه گذاری در بورس أوراق بهادار تهران، فصلنامه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، شماره چهل و یکم: 108-90.
- رضایی، عماد، جابر انصاری، محسن. (1396). بررسی عوامل موثر بر سرمایه گذاری در سهام بورس اوراق بهادار، اولین همایش حسابداری، مدیریت و اقتصاد با رویکرد پویایی اقتصاد ملی، ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر: 20-1.
- رسولی، امید و همت فر، محمود. (1398)، بررسی تاثیر سواد مالی، نگرش نسبت به ریسک و انگیزه پس انداز در کاهش ضعف سرمایه گذاران در صندوق های سرمایه گذاری، چهارمین کنفرانس ملی در مدیریت، حسابداری و اقتصاد با تاکید بر بازاریابی منطقه ای و جهانی، تهران.
- ستایش، محمد حسین؛ شمس الدینی، کاظم. (1395). بررسی رابطه بین گراش های احساسی سرمایه گذاران و قیمت سهام در شرکت های پذیرفته شده در بورس أوراق بهادار تهران، پیشرفت های حسابداری، 8(1): 125-103.
- شمس الدینی، کاظم؛ دانشی، وحید؛ سیدی، فاطمه. (1397). تأثیر رفتار سرمایه گذاران و مدیریت بر بازدهی سهام، مجله دانش حسابداری، 9(3): 187-161.
- میرمحمدی صدرآبادی، محمد؛ شاکریان، حامد. (1398). بررسی نقش سواد مالی و دانش مالی در تصمیم گیری سرمایه گذاران جهت سرمایه گذاری، مجله مدیریت کسب و کار، 11(43): 335-311.
- ناطق گلستان، احمد. (1396). بررسی وجود اثرات ادراک ریسک در بورس أوراق بهادار تهران و تاثیر متغیرهای فصلی بر آن، راهبرد مدیریت مالی، 5(6): 170-145.
- نیکبخت، محمدرضا. حسین پور، امیرحسین .(1395).بررسی تاثیر رفتار احساسی سرمایه گذاران و اطلاعات حسابداری بر قیمت سهام، پژوهش های تجربی حسابداری، شماره 22245-219.
- هراتیان، علی، محمد، پیری. (1396). اثر ابعاد سواد مالی بر سرمایه گذاری در بورس، اولین همایش حسابداری، مدیریت و اقتصاد با رویکرد پویایی اقتصاد ملی، ملایر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر: 15-1.
- یوسفی،زهرا.(1390). اندازه گیری سواد مالی سرمایه گذاران حقیقی بورس اوراق بهادار ایرانو ارتباط سواد مالی با تنوع پرتفوی و تصمیمات سرمایه گذاری آنها، پایانامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد یزد.
- Agarwalla, S. K., Barua, S. K., Jacob, J., & Varma, J. R. (2015). Financial Literacy amongWorking Young in Urban India. World Development, 67, 101 -109.doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.worlddev.2014.10.004.
- Almenberg, J., & Dreber, A. (2015). Gender, stock market participation and financial literacy. Economics Letters, 137, 140-142. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet.2015.10.009.
- Al-Tamimi, Hussein A. Hassan and Kalli, Al Anood Bin (2009). Financial literacy and investment decisions of UAE investors, The Journal of Risk Finance, Vol. 10 Iss: 5, pp.500 – 516.
- Antonios, S., V. Evangelos, & V. Patrick. (2014). Facebooks daily sentiment and international stock markets. Journal of EconomicBehavior and Organization, 107(B), 730-743.
- Barber, Brad M and Odean, Terrance (2011). The Behavioral of Individual Investors, Working Paper, Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=1872211.
- Bannier, C. E., & Neubert, M. (2016). Gender differences in financial risk taking: The role of financial literacy and risk tolerance. Economics Letters, 145, 130-135. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.econlet.2016.05.033.
- Calcagno, R., & Monticone, C. (2015). Financial literacy and the demand for financial advice. Journal of Banking & Finance, 50, 363-380. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jbankfin.2014.03.013.
- Driver, C., & Dowrick, S. (1997). investment intentions as an indicator of actual investment in australian manufacturing*. Australian Economic Papers, 36(68), 90-105. doi: 10.1111/j.1467-8454.1997.tb00823.x
- Gibson, R., D. Michayluk, and G. Van de Venter, (2013), Financial risk tolerance: ananalysis of unexplored factors, Financial Services Review 22, 23–50.
- Gerardi, K., Goette, L., Meier, S. (2010). Financial literacy and subprime mortgage delinquency:evidence from a survey matched to administrative data, Federal Reserve Bank of Atlanta Working Paper 2010-10.
- Grable, J. E., and S.-H. Joo, (2004), Environmental and biopsychosocial factorsassociated with financial risk tolerance, Journal of Financial Counseling and Planning 15, 73–82.
- Kramer, M. M. Financial Literacy, (2015),Confidence and Financial Advice Seeking. Journal of Economic Behavior & Organization. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jebo.2016.08.016.
- Lusardi, A., Mitchell, O. S., & Curto, V. (2014). Financial literacy andfinancial sophistication in the older population. Journal of Pension Economics andFinance, 13(4), 347-366.
- Mendonça Flores, Silvia Amélia and Mendes Vieira, Kelmara (2014). Propensity towardindebtedness: An analysis using behavioral factors, Journal of Behavioral and ExperimentalFinance, Volume 3, Pages 1–10.
- Mei-Chen Lin. (2010). The Effects of Investor Sentiment on Returns and Idiosyncratic Risk in theJapanese Stock Market": International Research Journal of Finance and Economics, vol 60, pp29-43.
- Mwathi, Anne Wangeci. Kubasu, Alex. Richard Akuno Nyang’aya. (2017).Effects of Financial Literacy on Personal Financial Decisions Among EgertonUniversity Employees, Nakuru County, Kenya. International Journal of Economics,Finance and Management Sciences 2017; 5(3): 173-181.
- Mayfield, Cliff; Perdue, Grady & Wooten, Kevin (2008). Investment Management and Personality Type, Financial Services Review 17, (2008), pp. 219-236.
- Nguyen, Linh T.M.; Gallery, Gerry; and Newton, Cameron. (2016). theInfluence of Financial Risk Tolerance on Investment Decision-Making 0n AFinancial Advice Context, Australasian Accounting, Business and Finance Journal,10(3), 3-22.
- Potrich, A. C. G., Vieira, K. M., Coronel, D. A., & Bender Filho, R. (2015). Financial literacy in Southern Brazil: Modeling and invariance between genders. Journal of Behavioral and Experimental Finance, 6, 1 -12. doi: http://dx.doi.org/10.1016/j.jbef.2015.03.002.
- Rahman, Mahfuzur, Azma, Nurul., Md. Abdul Kaium Masud., Ismail, Yusof. (2020). Determinants of Indebtedness: Influence of Behavioral and Demographic Factors. International Journal of Financial Studies, 8(8), pp.1-14.
- Rosa M. & Mayoral, Eleuterio Vallelado (2012), "The Interaction ofEnvironmental Factors and Individual Traits on Investors Perception", The SpanishReview of Financial Economics, Vol. 10, PP. 62-73.
- Waweru, N. M., Munyoki, E., & Uliana, E. (2008). The effects of behavioural factors ininvestment decision-making: a survey of institutional investors operating at the Nairobi StockExchange. International Journal of Business and Emerging Markets, 1(1), 24-41. doi:doi:10.1504/IJBEM.2008.019243.
- Weber, E. U.,( 2004), The role of risk perception in risk management decisions: Who’s afraid of a poor old-age?, in: O. S. Mitchell, S. P. Utkus, eds., Pension Design and Structure: New Lessons from Behavioral Finance, Part I Research on Decision-Making under Uncertainty. (Oxford University Press, New York)
- Yaghubnezhad, A., Nikoomaram, H., & Moeinodin, M. (2011). Introducing a Model for Measuring Iranian Student Financial Literacy Using Delphi Method.Journal of Financial Engineering and Securities Management, 2(8), 1 -49
- Zakaria, Zukarnain. Mohamad nor, Siti Maisarah. Roslan Ismail, Mohd. (2017).Financial Literacy and Risk Tolerance towards Saving and Investment: A CaseStudy in Malaysia. International Journal of Economics and Financial Issues.International Journal of Economics and Financial Issues, 2017, 7(4), 507-514.
[1] 1-دانشجوی دکتراي حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری
[2] 2- استادیار و عضو هیات علمی رشته حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ساری، نویسنده مسئول
Zabihi@iausari.ac.ir
[3] 3- دانشیار و عضو هیئت علمی رشته حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد سمنان
[4] - Almenberg& Dreber
[5] - Mayfield et al
[6] -Driver & Dowrick
[7] - Barber & Odean
[8] - Agarwalla et al
[9] - Calcagno & Monticone
[10] - Al-Tamimi & binKalli
[11] -Potrich et al
[12] - Gerardi
[13] - Mei-Chen Lin
[14] - Mendonça Flores & Mendes Vieira
[15] - Waweru et al
[16] - Fornell & Larcker