بررسی اقتصادی صنعت سیمان ایران و جهان
محورهای موضوعی : حقوق
عاطفه احمدی
1
*
,
احمد صلاحمنش
2
,
حسن فرزامند
3
,
ابراهیم انواری
4
1 - دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس بوشهر
2 - استادیار اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - دانشگاه شهید چمران اهواز
4 - دانشیار اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
کلید واژه: واژه¬هاي کليدي: سیمان, تولید, صادرات, قیمت, حمل و نقل و ساختار بازار,
چکیده مقاله :
صنعت سیمان یکی از صنایع بسیار مهم، پرشتاب و تأثیرگذار در توسعه و رشد صنعتی هر کشور محسوب میشود. در پژوهش حاضر با هدف شناخت دقیق¬تر بازار سیمان ایران در راستای رسیدن به اهداف اصل 44 قانون اساسی ایران با استفاده از روش تحلیلی و کمی به بررسی وضعیت اقتصادی سیمان در حوزه¬های مختلف از جمله ساختار بازار آن در ایران و جهان در دوره زمانی 1399-1382 پرداخته شده است. نتایج حاصل شده در ایران نشان داده است ظرفیت تولید سیمان دارای روند رو به رشد و مازاد عرضه نسبت به تقاضا است. کشورهای عراق، افغانستان، کویت مهم¬ترین بازارهای هدف صادراتی سیمان ایران تاکنون بوده¬اند. تعیین قیمت سیمان از طریق بورس کالا موجب حذف چالش¬های موجود شده است. صنعت سيمان از جمله صنايع انرژي¬بر است که از میان انرژی¬های مختلف بیشترین سهم مصرف مازوت دارد. بنگاه¬های تولیدی جهت مدیریت هزینه عمدتاً در نقاط مرزی و نزدیک به مواد اولیه تولیدی استقرار یافته¬اند و محصول خود را به نزدیک¬ترین بازار هدف خود صادر می¬کنند. نتایج محاسبات شاخص تمرکز هرفیندال – هیرشمن با استفاده از اطلاعات 36 بنگاه فعال و عضو بورس در ایران در ایران نشان داد این صنعت بدون لحاظ اثر مالکیت دارای ساختار رقابت انحصاری و با لحاظ اثر مالکیت دارای ساختار انحصار چند جانبه است. ساختار طرف صادرات و واردات این صنعت در بازارهای جهاني نیز دارای ساختار رقابت انحصاری است.
The cement industry is considered one of the most important, fast-moving and influential industries in the industrial development and growth of any country. In the current research, the aim of more precisely knowing the cement market of Iran in order to achieve the goals of principle 44 of the constitution of Iran using analytical and quantitative methods, the economic situation of cement in various fields including its market structure in Iran and the world in the period of 2012-2018 has been investigated. The results obtained in Iran have shown that the cement production capacity has a growing trend and an excess of supply compared to demand. The countries of Iraq, Afghanistan, and Kuwait have been the most important target markets for Iran's cement exports so far. Determining the price of cement through the commodity exchange has removed the existing challenges. The cement industry is one of the energy-intensive industries, which has the largest consumption of fuel oil (furnace oil) among the different energies compared to all industries. the production companies in order to manage costs are mainly located in the border points and close to the production raw materials and they export their products to the nearest target market. The results of Herfindahl-Hirschman concentration index calculations, by information of 36 active companies and members of the stock exchange in Iran, showed that this industry has a monopolistic competition structure regardless of the ownership effect, and a multilateral monopoly structure in terms of the ownership effect. The structure of the export and import side of this industry in global markets also has a structure of monopolistic competition.
- احمدی، رضا و کریمی، ادیبه (1394). تحلیل آماری میزان تولید، مصرف و تجارت جهانی صنعت سیمان ایران در مقایسه با کشورهای صاحب این صنعت در جهان. مجله¬ي بررسي¬هاي آمار رسمي ايران، 1، 118-107.
- اسد بیگی، سارا (1389). تنظيم بازار سيمان خاكستري در سال 1389. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 6، 185-212.
- اسماعیلی پور ماسوله، الهام (1394). اثر ركود اقتصادي بر صنعت سيمان و راه¬هاي برون¬رفت از آن. ماهنامه علمی تخصصی فن آوری سیمان، 90، 47-41.
- اصل روستا، حامد و آزاد، ناصر (1398). عوامل مؤثر بر قيمت گذاري در صنعت سيمان. فصلنامه پژوهش¬هاي جديد در مديريت و حسابداري، 27، 132-119.
- بخشي، لطفعلي (1382). اندازه گيري تمركز در صنعت سيمان ايران. فصلنامه پژوهش¬نامه بازرگاني، (26)7، 96-75.
- بیدآباد، بیژن (1384). اقتصاد سیمان ایران و جهان. تهران: موسسه فرهنگی هنري گیتی.
- تمجیدی، مارال (1395). مروری بر روش¬های توزیع سیمان. ماهنامه فن¬آوری سیمان، 94، 67-57.
- چهرگانی، حسین (1397). تولید، توزیع و قیمت سیمان. ماهنامه فن¬آوری سیمان، 120، 123-98.
- حسینی، سید شمس الدین و دودانگه، سمیه (1389). بررسی ساختار و هزینههای اجتماعی در صنعت سیمان؛ مورد اقتصاد ایران. فصلنامه اقتصاد کاربردی، (1)1، 110-81.
- سهیلی، کیومرث (1388). برآورد تقاضاي نهايي انرژي در صنعت سيمان با بكارگيري مدل ارزيابي تقاضاي انرژي. نشريه انرژي ايران، (3)12، 58-47.
- عباسی، محسن. (1393). گزارش جامع صنعت سیمان. طرح پژوهشی انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان. تهران.
- مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی ایران (1397). آسیب شناسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان کشور. دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.
- مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی ایران (1400). بررسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان و دلايل آشفتگی بازار در هفته¬های اخیر. دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.
- وزارت صنعت، معدن و تجارت (1396). گزارش ادواری محصولات منتخب شماره 5: سیمان. معاونت طرح و برنامه، دفتر آمار فراوری داده¬ها، تهران.
- International Cement Review. (2022). The Global Cement Report, 14th Edition, Retrieved from
https://www.cemnet.com
- Lim, C., Jung, E., Lee, S., Jang, C., & Shin, K.N. (2020). Global Trend of Cement Production and Utilization of Circular Resource, Energy Engineering, 29(3), 57-63.
- Maddala, G.S, Dobson. S., Miller, E. (1995). Microeconomics, The Regulation of Monopoly, 189-195,
- Sharma, M.K. (2020). The Changing Structure of the Cement Industry of India, American International Journal of Contemporary Research, 10(1). 76-90.
- Shephard, W.G. (1990). The Economics of Industrial, Organization. Prentice HALL.
- Tsekouras, K., & Skuras, D. (2005). Productive efficiency and exports: an examination of alternative hypotheses for the Greek cement industry, Applied Economics, 37(3), 279-291.
- Vasquez, B., & Corrales, S. (2017). The Cement Industry in Mexico: An Analysis of its Determinants, Problemas del desarrollo, 48(188), 113-138.
- www.tccim.ir.
- www.statista.com.
- www.cementassociation.ir.
- www.trademap.org
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 2 (پیاپی74)/ تابستان 1402/ 192-160
Quarterly Journal of Development Strategy, 2023, Vol. 19, No.2 (74), 160-192
بررسی اقتصادی صنعت سیمان ایران و جهان
عاطفه احمدی1
احمد صلاحمنش2
حسن فرازمند3
ابراهیم انواری4
(تاريخ دريافت 21/3/1402 ـ تاريخ تصويب 12/6/1402)
چكيده
صنعت سیمان یکی از صنایع بسیار مهم، پرشتاب و تأثیرگذار در توسعه و رشد صنعتی هر کشور محسوب میشود. در پژوهش حاضر با هدف شناخت دقیقتر بازار سیمان ایران در راستای رسیدن به اهداف اصل 44 قانون اساسی ایران با استفاده از روش تحلیلی و کمی به بررسی وضعیت اقتصادی سیمان در حوزههای مختلف از جمله ساختار بازار آن در ایران و جهان در دوره زمانی 1399-1382 پرداخته شده است. نتایج حاصل شده در ایران نشان داده است ظرفیت تولید سیمان دارای روند رو به رشد و مازاد عرضه نسبت به تقاضا است. کشورهای عراق، افغانستان، کویت مهمترین بازارهای هدف صادراتی سیمان ایران تاکنون بودهاند. تعیین قیمت سیمان از طریق بورس کالا موجب حذف چالشهای موجود شده است. صنعت سيمان از جمله صنايع انرژيبر است که از میان انرژیهای مختلف بیشترین سهم مصرف مازوت دارد. بنگاههای تولیدی جهت مدیریت هزینه عمدتاً در نقاط مرزی و نزدیک به مواد اولیه تولیدی استقرار یافتهاند و محصول خود را به نزدیکترین بازار هدف خود صادر میکنند. نتایج محاسبات شاخص تمرکز هرفیندال – هیرشمن با استفاده از اطلاعات 36 بنگاه فعال و عضو بورس در ایران در ایران نشان داد این صنعت بدون لحاظ اثر مالکیت دارای ساختار رقابت انحصاری و با لحاظ اثر مالکیت دارای ساختار انحصار چند جانبه است. ساختار طرف صادرات و واردات این صنعت در بازارهای جهاني نیز دارای ساختار رقابت انحصاری است.
واژههاي کليدي: سیمان، تولید، صادرات، قیمت، حمل و نقل و ساختار بازار
طبقه بندی JEL: E23, F1, E31, R4, D43.
صنعت سیمان به عنوان صنعتى پيشرو داراى نقش مهم در صنعت، توسعه و اشتغالزائى كشور به شمار میآید. کشور ایران در تولید محصول سیمان از پتانسیل و منابع متنوعی برخوردار است. بازار سیمان کشور در سالهای گذشته تحت مداخله و نظارت شدید دولت قرار داشت به نحویکه به دلیل ناکارآمدی قیمتگذاری مبتنی بر حاشیه سود در وزارت صنعت، معدن و تجارت و مداخله قیمتی دستوری دولت در این زمینه، در کنار مازاد تولید سیمان در کشور و عرضه انرژی با قیمت یارانهای به این واحدها، رقابت منفی و دامپینگ میان تولیدکنندگان و صادرکنندگان سیمان اتفاق افتاد، بهطوریکه سیمان و کلینکر ایران با قیمتهای پایین به کشورهایی مانند عراق و افغانستان صادر میشد و کشورهای مذکور برای مقابله با این موضوع، واردات سیمان از ایران را ممنوع کرده و یا تعرفههای سنگین روی آن وضع کردند. همچنین بهدلیل سود پایین کارخانجات سیمان از محل فروش داخلی یا صادرات آن، امکان بازسازی و نوسازی کارخانههای سیمان و ارتقای فناوری تولید فراهم نشده و به همین دلیل کارخانههای سیمان کشور در معرض تعطیلی قرار گرفتند (مرکز پژوهشهای مجلس 1400: 4).
این درحالیست که شتاب بخشیدن به رشد اقتصاد ملی، گسترش مالکیت در سطح عموم مردم به منظور تأمین عدالت اجتماعی، ارتقاء کارایی بنگاههاي اقتصادي و بهرهوري منابع مادي و انسانی و فناوري، افزایش رقابتپذیري در اقتصاد ملی به عنوان اهداف اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (تاریخ ابلاغ 1/3/1384) تعیین شده است. در راستای رسیدن به این اهداف یکی از سیاستهای کلی اعمال حاکمیت و پرهیز از انحصار، جلوگیري از ایجاد انحصار توسط بنگاههاي اقتصادي غیردولتی از طریق تنظیم و تصویب قوانین و مقررات است که در این پژوهش به منظور شناخت دقیق بازار صنعت سیمان ایران سؤالاتی بدین ترتیب مطرح شده است.
1. صنعت سیمان ایران بدون در نظر گرفتن مالکیت دارای چگونه ساختاری است؟
2. صنعت سیمان ایران با در نظر گرفتن مالکیت دارای چگونه ساختاری است؟
3. صنعت سیمان جهان در بخش صادرات و واردات دارای چگونه ساختاری است؟
لذا جهت یافتن پاسخ دقیق به سؤالات مذکور ابتدا جوانب مختلف اقتصادی صنعت مذکور نظیر وضعیت تولید، مصرف و تجارت این کالا در سطح ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفته است. سپس به بررسی ساختار بازار این صنعت در سطح کشور و جهان طی سالهای 1399-1382 پرداخته شده است. بدین ترتیب در ادبیات موضوع ابتدا وضعیت عرضه، تقاضا، تولید، تجارت خارجی، قیمتگذاری، مصرف انرژی و حمل و نقل در ایران بررسی شده و در ادامه به وضعیت مختصری از وضعیت این صنعت در سطوح بین المللی پرداخته شده است. انتهای این بخش نیز مطالعات انجام شده در این حوزه بررسی میشوند. در بخش روش تحقیق نیز به روش مورد استفاده جهت محاسبه ساختار بازار و نمونه آماری پرداخته میشود. بخش چهارم و پنجم نیز به ترتیب به تجزیه و تحلیل نتایج و نتیجهگیری و پیشنهاد اختصاص دارد.
2. ادبیات تحقیق
1-2-اقتصاد سیمان ایران
اولين کارخانه سيمان کشور با ظرفيت توليد 100 تن در روز در سال 1312 در شهر ری احداث شد. نظر به تقاضای بالای سيمان در کشور، واحد دوم و سوم سيمان ری با ظرفيت 200 و 300 هزار تن در روز به ترتيب در سالهای 1316 و 1317 به مرحله توليد رسيدند (مرکز پژوهشهای مجلس1397: 4). غنی بودن ایران از نظر معادن سنگ آهک، رس، سیلیس و آهن به عنوان مواد اولیه مورد استفاده برای تولید سیمان، موجب توسعه این صنعت در کشور شده است. کارخانههای سیمان در ابتدا بهطور کامل از سایر کشورها (مانند شوروی، رومانی، آلمان، چک اسلواکی) خریداری میشدند؛ اما بعدها و با دستیابی کشور به دانش فنی طراحی و ساخت این واحدها، طراحی و اجرای کارخانههای سیمان بهطور کامل در کشور انجام شد (همان1400: 24).
1-1-2- عرضه سیمان در ایران
وضعیت ظرفیت تولید سیمان در دهههای مختلف تأسیس بنگاههای سیمان در کشور در جدول (1) گویای روند صعودی میزان ظرفیت تولیدی سیمان در ایران است.
جدول (1)- ظرفیت تولید سیمان در سالهای مختلف (میلیون تن)
سال | 1314 | 1316 | 1334 | 1357 | 1370 | 1380 | 1390 | 1394 | 1395 | 1396 | 1397 | 1398 | 1399 |
میزان ظرفیت | 3/0 | 6/0 | 9/0 | 8 | 9/16 | 5/29 | 6/70 | 7/79 | 7/80 | 4/86 | 6/87 | 3/88 | 89 |
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
در سال 1401، 79 شرکت تولید کننده سیمان در ایران فعال بودند. با تقسیم بنگاههای تولیدی به دو نوع سیمان خاکستری و سفید بررسی اجمالی این دو نوع سیمان در دهه 90 در جدول (2) و (3) نشان داده شده است.
با نگاه به وضعیت بازار سیمان خاکستری در دهه 90 در جدول (2) و نمودار (1) میتوان دریافت علیرغم افزایش ظرفیت اسمی تولید سیمان (با 6/1 درصد متوسط افزایش سالانه)، تولید واقعی سیمان، سالانه بهطور متوسط2/0 درصد کاهش یافته است. همچنین میزان صادرات نیز سالانه بهطور متوسط 3 درصد افزایش یافته است. بهطور کلی تولید سیمان خاکستری کشور همواره کمتر از ظرفیت اسمی بوده است. این اختلاف میان تولید و ظرفیت اسمی، بویژه از سال 1394 به طور چشمگیری افزایش یافته است. بهطور کلی ظرفیت اسمی صنعت سیمان خاکستری در دهه مزبور روند صعودی داشته، اما تولید از سال 1391 به دلیل کاهش تقاضا ناشی از فعالیت کند طرحهای عمرانی و صدور پروانههای ساختمانی کاهش یافته است. وضعیت صادرات این نوع سیمان نیز نشان میدهد درصد بسیار کمی از تولید سیمان، صادر شده است و میزان صادرات از سال 1394 به دلیل بحرانهای اقتصادی و سیاسی منطقه و تحریمهای اعمال شده همواره کاهش یافته است (انجمن صنفی سیمان ایران1400). تولید کل سیمان خاکستری کشور در سال 1399 معادل 66843 هزار تن بوده که توسط 68 کارخانه سیمان فعال در بازار تولید گردیده است. میزان تولید در این سال نسبت به سال قبل حدود 02/13 درصد افزایش یافته است. تولید سیمان در سال 1398، تنها 68 درصد ظرفیت اسمی بوده و فقط 24 درصد آن صادر شده است. همچنین در سال 1396، صنعت سیمان کشور کمترین میزان تولید نسبت به ظرفیت را در دوره مورد بررسی داشته است. بیشترین نسبت نیز مربوط به سال 1391 (92/0 درصد) است.
در خصوص سیمان سفید نیز، تعداد کارخانجات این نوع سیمان در سال 1399 برابر با 10 کارخانه بوده که در مجموع به میزان 1463 هزار تن سیمان تولید کردهاند. این میزان تولید در سال مزبور فقط 90 درصد ظرفیت اسمی بوده است. همچنین از کل محصول تولیدی، حدود 444 هزار تن (معادل 30 درصد) صادر شده است. متوسط رشد سالانه صادرات سیمان سفید در دوره 99-1390 معادل 9 درصد بوده که حاکی از توجه تولیدکنندگان به توسعه صادرات است. اگر چه با افزایش تعداد کارخانههای موجود در صنعت از ابتدا تا انتهای دوره، تولید سالانه صنعت نیز افزایش یافته است، اما این افزایش متناسب با افزایش ظرفیت تولیدی صنعت نبوده، به طوریکه ظرفیت تولیدی بهطور متوسط در هر سال، حدود 4/5 درصد بیشتر از تولید افزایش پیدا کرده است. وضعیت بازار سیمان سفید طی سالهای 1399-1390 در جدول (3) و نمودار (2) نشان داده شده است.
جدول(2)- وضعیت تولید سیمان خاکستری در ایران (میلیون تن)
تعداد کارخانه فعال | ظرفیت اسمی | تولید واقعی | نسبت تولید به ظرفیت | صادرات | نسبت صادرات به تولید | |
1390 | 64 | 020/75 | 193/65 | 87/0 | 133/10 | 16/0 |
1391 | 65 | 264/75 | 060/69 | 92/0 | 442/13 | 19/0 |
1392 | 63 | 468/76 | 719/68 | 9/0 | 602/18 | 27/0 |
1393 | 65 | 010/78 | 405/65 | 84/0 | 678/18 | 29/0 |
1394 | 64 | 310/78 | 802/57 | 74/0 | 926/14 | 26/0 |
1395 | 64 | 291/79 | 275/54 | 68/0 | 769/12 | 24/0 |
1396 | 63 | 914/84 | 995/53 | 64/0 | 719/11 | 22/0 |
1397 | 66 | 914/85 | 215/54 | 63/0 | 955/11 | 22/0 |
1398 | 67 | 537/86 | 069/59 | 68/0 | 148/14 | 24/0 |
1399 | 68 | 537/86 | 843/66 | 77/0 | 478/13 | 20/0 |
تغییرات 1399 به 1398 | 0 | 0 | 2/13 | 2/13 | 7/4- | 8/15- |
متوسط تغییرات سالانه | 7/0 | 6/1 | 3/0 | 3/1- | 2/3 | 9/2 |
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
نمودار(1)- بازار سیمان خاکستری ایران
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
جدول (3)- وضعیت تولید سیمان سفید ایران (هزار تن)
سال | تعداد کارخانه فعال | ظرفیت اسمی | تولید واقعی | نسبت تولید به ظرفیت | صادرات | نسبت صادرات به تولید |
1390 | 7 | 1201 | 1268 | 06/1 | 193 | 15/0 |
1391 | 4 | 1146 | 1196 | 04/1 | 193 | 16/0 |
1392 | 5 | 1066 | 961 | 90/0 | 211 | 23/0 |
1393 | 6 | 1396 | 1059 | 76/0 | 266 | 25/0 |
1394 | 8 | 1396 | 944 | 71/0 | 251 | 25/0 |
1395 | 8 | 1496 | 1000 | 67/0 | 269 | 27/0 |
1396 | 8 | 1496 | 1161 | 78/0 | 416 | 36/0 |
1397 | 10 | 1622 | 1218 | 71/0 | 359 | 29/0 |
1398 | 11 | 1822 | 1298 | 71/0 | 365 | 28/0 |
1399 | 10 | 1622 | 1464 | 9/0 | 444 | 3/0 |
تغییرات 1399نسبت به 1398 | 1/9- | 10/0- | 8/12 | 7/26 | 6/21 | 07/0 |
متوسط تغییرات سالانه | 6/4 | 8/3 | 8/1 | 9/1- | 11 | 9 |
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
نمودار (2)- بازار سیمان سفید ایران
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
در نمودار (2) ملاحظه میشود از سال 1392 تولید سیمان سفید کشور (غیر از سال 1391) همواره کمتر از ظرفیت اسمی بوده است. طی دوره مورد بررسی این اختلاف میان تولید و ظرفیت اسمی 1391 افزایش یافته است. بهطور کلی میتوان گفت ظرفیت اسمی، تولید و صادرات سیمان سفید در دهه 90 روند صعودی داشته است و در مقایسه با سیمان خاکستری، به نسبت ظرفیت تولید درصد بیشتری از سیمان سفید تولید شده، در دوره مزبور صادر شده است.
با نگاه به روند تغییرات سالانه ظرفیت و تولید، میتوان دریافت که علیرغم افزایش ظرفیت اسمی تولید سیمان (با 6/1 درصد متوسط افزایش سالانه)، تولید سیمان، سالانه بهطور متوسط.2/0 درصد کاهش یافته است. همچنین میزان صادرات نیز سالانه بهطور متوسط 3 درصد افزایش یافته است.
جهت مقایسه بهتر عملکرد تولیدی صنایع سیمان خاکستری و سفید، نسبت تولید به ظرفیت اسمی دو صنعت سیمان خاکستری و سفید نمودار (3) رسم شده است. همانطور که از روی نمودار پیداست، صنعت سیمان سفید در سالهای 1390، 1391، 1396 و 1397 از ظرفیت خود استفاده بیشتری نموده است. در سالهای 1394 و 1395 بهره دهی دو صنعت تقریباً یکسان بوده، اما در سال 1393، بهرهدهی صنعت سیمان خاکستری بهطور معناداری بالاتر از صنعت سیمان سفید بوده است.
با توجه به اینکه تعداد واحدهای فعال در صنعت سیمان خاکستری به مراتب بیشتر از سیمان سفید است، لذا اندازه بازار آن بزرگتر است. از اینرو، اثر عملکرد خوب یک کارخانه نوعی بر بازدهی صنعت در بازار سیمان سفید بیشتر از اثر کارخانهای با عملکرد مشابه در بازار سیمان خاکستری است. بنابراین به هنگام مقایسه در مورد عملکرد هر کدام از بازارها، لازم است تعداد و اندازه کارخانهها را نیز مدنظر قرار داد.
نمودار 3. مقایسه عملکرد سیمان خاکستری و سفید
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
بهطور کلی با وجود کاهش تولید سیمان در سالهای 1393 تا 1395، ظرفیت تولید این صنعت همچنان در حال افزایش است. در سال 1393 علیرغم کاهش 4/6 درصدی تولید سیمان، ظرفیت تولید این محصول، افزایش 6/2 درصدی را داشته است. در صورتیکه ظرفیت تولید در سال 1394، 4/0 درصد و در سال 1395، 8/4 درصد افزایش داشته است. نسبت تولید به ظرفیت در سال 1385 برابر 6/98 درصد بود که با افزاش ظرفیت، این نسبت کاهش یافته و در سال 1391 به 7/91 درصد و در سال 1395 به کمترین میزان خود یعنی 3/69 درصد رسیده است. علت این افت را میتوان رکود شدید بخش مسکن و کاهش تقاضای کشورهای همسایه به دلیل جنگهای داخلی، تحولات منطقهای و سیاستهای تعرفهای آنها جستجو کرد. بهطور کلی متوسط نسبت تولید به ظرفیت یا ظرفیت بالفعل سیمان کشور در یک دهه گذشته برابر 82 درصد بوده است (وزارت صنعت، معدن و تجارت 1396 : 18).
2-1-2- تقاضای سیمان
میزان تحویل سیمان گویای میزان تقاضای آن است. در جدول (4) و نمودار (4) میزان تحویل سیمان، مصرف و صادرات آن طی سالهای مختلف ارائه شده است.
جدول (4)- میزان تقاضای سیمان ایران (تن)
سال | تحویل سیمان | رشد تقاضا(درصد) | مصرف داخلی | رشدمصرف(درصد) | صادرات | رشد صادرات(درصد) |
1390 | 65598135 | - | 57021940 |
| 8676195 |
|
1391 | 69538603 | 6 | 57684802 | 16/1 | 11853801 | 62/36 |
1392 | 69971837 | 62/0 | 55621926 | 57/3- | 14349911 | 05/21 |
1393 | 66380018 | 13/5- | 53637012 | 58/3- | 12743006 | 19/11- |
1394 | 58878377 | 30/11- | 48693255 | 21/9- | 10185122 | 07/20- |
1395 | 55105049 | 40/6- | 47794132 | 84/1- | 7310917 | 21/28- |
1396 | 55016621 | 16/0- | 48932282 | 38/2 | 6084339 | 77/16- |
1397 | 54698360 | 57/0- | 49076371 | 29/0 | 5621988 | 59/7- |
1398 | 59699629 | 14/9 | 54095487 | 22/10 | 5604142 | 31/0- |
1399 | 68749959 | 15/15 | 63655517 | 67/17 | 5094442 | 09/9- |
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
نمودار(4)- وضعیت تحویل داخلی و صادراتی سیمان ایران
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1400)
میزان مصرف سیمان در کشور رابطه مستقیمی با تعداد پروژه های عمرانی، کیفیت شرایط ساخت و ساز، شرایط سیاسی و اقتصادی روز و غیره دارد. بنابراین در سالهای 1392، 1393 و نیز اوایل سال 1394 به دلیل رکود ساخت و ساز و عدم پیشرفت پروژههای عمرانی، مصرف سیمان نیز کاهش یافته است. در سال 1391 میزان صادرات کل سیمان به 8/11 میلیون تن رسیده است. سال 1392 سالی درخشان در عرصه صادرات سیمان به میزان 3/14 میلیون تن برای ایران بوده که به دلیل کاهش مصرف داخلی، میزان صادرات به اوج خود رسیده است (احمدی و کریمی 1394: 111).
بر اساس مطالعات صورت گرفته در حوزه تقاضای سیمان (اسدبیگی 1389و بیدآباد 1384)، مشاهده میشود قیمت سیمان تأثیر معکوسی بر مصرف سیمان دارد، تغییرات درآمدی نیز بهطور مستقیم بر تقاضای این کالا اثرگذار است. علاوه بر این میزان ارزش افزوده بخش ساختمان، هزینههای عمرانی دولت و نوسانات اقتصادی و سیاسی در کشور نیز بر میزان تقاضای سیمان تأثیر بسزایی دارد. وضعیت تحویل سیمان ایران به داخل و خارج از کشور گویای این مطلب است.
2-1-3- تجارت خارجی سیمان ایران
طبق بررسیهای صورت گرفته در حوزه تجارت سیمان ایران در دهه 1390، مقاصد صادراتی سیمان ایران عمدتأ به کشورهای حاشیه خلیج فارس، مشترک المنافع و همجوار در جدول (5) انجام شده است. مطابق جدول (5) مهمترین بازارهای هدف صادراتی سیمان ایران، کشورهای عراق، افغانستان، کویت، قطر، امارات آذربایجان، ترکمنستان، پاکستان و روسیه بوده است. نتایج ارائه شده در جدول (5) و نمودار (5) نشان میدهند در دهه 1390 کشورهای عراق، افغانستان، کویت و قطر به ترتیب از میان مهمترین کشورهای مقصد سیمان ایران بیشترین سهم صادراتی را داشتهاند. تقریباً در همه کشورهای مقصد روند سهم صادرات با نوساناتی همراه بوده است. کشوری نظیر عربستان نیز از سال 1394 به دلیل مسائل سیاسی واردات سیمان خود را از ایران قطع کرده است. در صادرات سیمان عوامل مختلفی نظیر مسافت، هزینه ترابری و بهای سوخت بسیار تأثیرگذار است. بنابراین صادرات سیمان تنها به بازارهای نزدیک، توجیه اقتصادی دارد. چنانچه کشور عراق در سال 1390 با سهم حدود 60 درصدی میان سایر کشورها بیشترین میزان سهم را داشته است. کشور عراق که در مسیر ساخت و ساز و به عبارت دیگر بازسازی خود است، به مقدار قابل توجهی سیمان نیاز دارد. این کشور بزرگترین واردکنندهی سیمان جهان است که به دلیل همسایگی با ایران، هزینهی صادرات سیمان به این کشور کمتر از سایر کشورهاست لذا بازار هدف بسیار مناسبی جهت صادرات است. همسایگی یکی از بزرگترین صادرکنندگان سیمان جهان (ایران) و بزرگترین واردکنندهی سیمان جهان (عراق)، فرصت ها و چالشهای فراوانی را برای این دو کشور فراهم می آورد که نیازمند توجه و تمرکز بیشتری است (احمدی و کریمی 1394: 123).
بهطور کلي عوامل تأثیرگذار بر بازار صادرات سيمان ايران را ميتوان به دو دسته مثبت و منفي تقسيمبندي نمود (اکبریان تفاقی1391: 55):
1- عوامل مثبت تأثيرگذار بر صادرات سيمان نظیر وجود معادن مرغوب، انرژي ارزان، نيروي کار متخصص، نياز کشورهايي مثل افغانستان و عراق به بازسازي و نيز نياز قطر و امارات به دليل اجراي طرحهاي گازي و غیره.
2- عوامل منفي تأثيرگذار بر صادرات سيمان نظیر انجام طرحهاي توليد سيمان در کشورهاي همسايه، پايين بودن مزيت صادراتي سيمان، وجود رقبایي در شبه قاره هند و آسياي شرقي و همچنين کشور ترکيه.
جدول(5)- مقاصد صادراتی سیمان ایران در دهه 1390 (تن)
مقاصد/ سال | 1390 | 1391 | 1392 | 1393 | 1394 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | |
جهان | 9657849 |
| 12635950 |
| 16966566 |
| 17409846 |
| 12686083 |
|
عراق | 5820176 | 60/0 | 7952944 | 62/0 | 1009325 | 05/0 | 9275726 | 53/0 | 6438297 | 50/0 |
افغانستان | 990782 | 10/0 | 1077346 | 08/0 | 1250538 | 07/0 | 1007852 | 05/0 | 1216603 | 09/0 |
کویت | 199047 | 02/0 | 93069 | 007/0 | 481707 | 02/0 | 1282763 | 07/0 | 1212267 | 09/0 |
قطر | 263156 | 02/0 | 56930 | 005/0 | 120354 | 007/0 | 133508 | 008/0 | 1021499 | 08/0 |
امارات | 12856 | 001/0 | 18022 | 001/0 | 77676 | 005/0 | 47005 | 003/0 | 45568 | 004/0 |
آذربایجان | 1401299 | 14/0 | 1555019 | 12/0 | 2105529 | 12/0 | 1384346 | 08/0 | 223030 | 01/0 |
ترکمنستان | 761251 | 07/0 | 783660 | 06/0 | 238366 | 01/0 | 889500 | 05/0 | 746751 | 05/0 |
پاکستان | 16100 | 001/0 | 96493 | 008/0 | 193780 | 01/0 | 355702 | 02/0 | 633363 | 05/0 |
ترکیه | 70 | 0 | 16355 | 001/0 | 20539 | 001/0 | 2334 | 0 | 0 | 0 |
روسیه | 99345 | 01/0 | 619058 | 04/0 | 682929 | 04/0 | 540762 | 03/0 | 227306 | 01/0 |
قزاقستان | 53691 | 005/0 | 163245 | 01/0 | 363662 | 02/0 | 254101 | 01/0 | 169722 | 01/0 |
گرجستان | 22 | 0 | 15313 | 001/0 | 61044 | 004/0 | 12702 | 001/0 | 798 | 0 |
عمان | 999 | 0 | 3797 | 0 | 15360 | 001/0 |
| 0 | 28319 | 002/0 |
هند |
|
| 24 | 0 | 25 | 0 | 51 | 0 | 3835 | 0 |
سومالی |
|
| 38969 | 003/0 |
| 0 | 32500 | 002/0 | 68270 | 005/0 |
عربستان | 3765 | 0 | 5656 | 0 | 754839 | 04/0 | 91748 | 005/0 | 27899 | 002/0 |
تانزانیا |
| 0 | 3368 | 0 | 7226 | 0 | 263713 | 01/0 | 60169 | 005/0 |
مقاصد/ سال | 1395 | 1396 | 1397 | 1398 | 1399 | |||||
صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | صادرات | سهم | |
جهان | 12798514 |
| 12656559 |
| 13262389 |
| 17501919 |
| 8322265 |
|
عراق | 4625073 | 36/0 | 3372107 | 26/0 | 2460932 | 18/0 | 2612906 | 14/0 | 2990817 | 35/0 |
افغانستان | 1571683 | 12/0 | 2229334 | 17/0 | 1685920 | 12/0 | 2157258 | 12/0 | 1048517 | 12/0 |
کویت | 1885344 | 14/0 | 2075182 | 16/0 | 2685251 | 20/0 | 2678991 | 15/0 | 2364334 | 28/0 |
قطر | 469164 | 03/0 | 472100 | 03/0 | 300371 | 02/0 | 284325 | 01/0 | 1324095 | 15/0 |
امارات | 131415 | 01/0 | 1232973 | 09/0 | 1259805 | 09/0 | 679098 | 03/0 | 864502 | 10/0 |
آذربایجان | 282903 | 02/0 | 3866 | 0 | 13141 | 001/0 | 3787 | 0 | 3892 | 0 |
ترکمنستان | 418962 | 03/0 | 102915 | 008/0 | 138932 | 01/0 | 511188 | 02/0 | 238473 | 02/0 |
پاکستان | 770362 | 06/0 | 582130 | 04/0 | 620242 | 04/0 | 1851144 | 10/0 | 73466 | 009/0 |
ترکیه | 52 | 0 | 2001 | 0 | 3545 | 0 | 875 | 0 | 886 | 0 |
روسیه | 59989 | 005/0 | 99145 | 008/0 | 95053 | 007/0 | 102495 | 006/0 | 97627 | 01/0 |
قزاقستان | 139630 | 01/0 | 221603 | 01/0 | 339460 | 02/0 | 396549 | 02/0 | 129729 | 01/0 |
گرجستان | 732 | 0 | 3059 | 0 | 68800 | 005/0 | - | - | 6000 | 001/0 |
عمان | 28319 | 002/0 | 521277 | 04/0 | 116398 | 009/0 | 495033 | 02/0 | 135543 | 01/0 |
هند | 59424 | 005/0 | 203575 | 01/0 | 417057 | 03/0 | - | - | 439799 | 05/0 |
سومالی | 243228 | 01/0 | 233053 | 01/0 | 316702 | 02/0 | - | - | 290108 | 03/0 |
عربستان | 0 | 0 | 0 | 0 |
| 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
تانزانیا | 120595 | 009/0 | 193024 | 01/0 | 99836 | 008/0 | - | - | 573455 | 06/0 |
مأخد: تریدمپ (2021)، اتاق بازرگانی ایران (1400) و انجمن صنفی صنعت سیمان (1400)
نمودار(5)- تغییر سهم مقاصد صادراتی صنعت سیمان ایران
مأخذ: نتایج تحقیق
2-1-4- قیمتگذاری سیمان در ایران
قيمتگذاري دولتي در صنعت سيمان از سال ١٣٤٦ انجام شده است. از سال ١٣٥٠ «قانون نظام صنفي» مصوب شد و تا قبل از ١٣٥٧ به وسيله مركز بررسي قيمتها، قيمتگذاري صورت میگرفت. پس از پيروزي انقلاب، قيمتگذاري و كنترل قيمت از طريق قيمتگذاري دولتي تا سال ١٣٧١ ادامه يافت. در طول دهه ٧٠ رشد قيمت سيمان بيش از تورم بوده و وضع شركت هاي توليدكننده از لحاظ مالي بهبود داشته و سهام آنها در بورس رشد داشته است. اما در اين دهه هيچ طرح جديدي به بهرهبرداري نرسيد. بنابراين ظرفيت توليد ثابت ماند تا اين كه در دهه ٨٠ با ورود وزارت صنايع و معادن و بازرگاني، كميته تنظيم بازار مسئول قيمتگذاري سيمان شد. اين كميته وظايف خود را در امر نظارت، پشتيباني و برنامهريزي طرح جامع سيمان به كميتهاي با مسئوليت معاونت بازرگاني داخلي وزارت بازرگاني و عضويت معاونت امور معدني وزارت صنايع و معادن و معاون ذيربط وزارت مسكن و شهرسازي محول كرد. كميته فوق موظف بود از طريق مدير عامل سازمان حمايت از مصرفكنندگان و توليدكنندگان و دبير انجمن صنفي گزارش لازم را به كميسيون تنظيم بازار ارائه دهد. بدین ترتیب سقف نرخ فروش تعادلي را انجمن صنفي كارفرمايان سيمان تعيين ميکرد (اصل روستا و آزاد 1398: 122). لذا قیمتگذاری سیمان در ایران تا دو دهه اخیر بهصورت دولتی و دستوری بوده است. در این راستا، حضور واسطهها در این صنعت چالشهایی را در حوزه فروش این کالا ایجاد کرده است. واسطهها سیمان را به قیمت مصوب دولتی در درب کارخانه از تولیدکننده خریداری کرده و آن را با احتساب هزینه حمل ونقل و سود در بازار عرضه می نمودند. بنابراین سود حاصل از شکاف قیمتی میان قیمت سیمان در درب کارخانه و قیمت آن در بازار به جیب واسطهها سرازیر میشد. نقش مهم واسطهها نیز به این دلیل بود که با قدرت مالی آنها، تولیدکنندگان اقدام به فروش محصول خود به صورت نقدی به واسطهها میکردند. این در حالی بود که مصرفکنندگان واقعی، امکان خرید نقدی از درب کارخانه و به میزان بالا را نداشته و مجبور بودند تأمین سیمان مورد نیاز خود را از طریق واسطهها و سپس توزیعکنندگان انجام دهند. در سالهای اخیر به دلیل افزایش قیمت حمل ونقل، همچنین مواد مورد نیاز مورد توجه قرار داد تا اینکه با اولین عرضه سیمان در بورس کالا از خرداد سال 1400 تا کنون میزان قیمت سیمان بر اساس مکانیزمهای عرضه و تقاضای بازار انجام میشود (مرکز پژوهشهای مجلس 1400: 1). در جدول (6) روند قیمت سیمان ایران به تفکیک نوع سیمان ارائه شده است. نوسانت قیمت سیمان تحت شرایط ساخت و ساز و شرایط اقتصادی کشور است. بهطوریکه در سالهای اخیر مازاد عرضه سیمان نسبت به تقاضای آن موجب شد افزایش قیمت آن متناسب با افزایش نرخ تورم در کشور نباشد (چهرگانی 1397: 17).
جدول(6)- متوسط قیمت تحویل درب کارخانه (بدون محاسبه ارزش افزوده)
هر تن سیمان خاکستری در دهه 1390 (ریال)
سال | نوع | 1-325 | 1-425 | 1-525 | پوزولانی | تیپ 2 | تیپ5 |
1390 | فله | 553000 | 578000 | 603000 | 568000 | 568000 | 583000 |
پاکت | 618000 | 643000 | 668000 | 633000 | 633000 | 648000 | |
1391 | فله | 674660 | 705160 | 735660 | 692960 | 711260 | |
پاکت | 798660 | 829160 | 859660 | 816960 | 816960 | 835260 | |
1392 | فله | 810000 | 850000 | 870000 | 790000 | 840000 | 860000 |
پاکت | 690000 | 1000000 | 1020000 | 940000 | 990000 | 1010000 | |
1393 | فله | 970000 | 1010000 | 1030000 | 1000000 | 1000000 | 1020000 |
پاکت | 1120000 | 1160000 | 1180000 | 1150000 | 1150000 | 1170000 | |
1394 | فله | 970000 | 1010000 | 1030000 | 1000000 | 1000000 | 1020000 |
پاکت | 1120000 | 1160000 | 1180000 | 1150000 | 1150000 | 1170000 | |
1395 | فله | 1164000 | 1212000 | 1224000 | 1200000 | 1200000 | 1224000 |
پاکت | 1314000 | 1362000 | 1374000 | 1350000 | 1350000 | 1374000 | |
1396 | فله | 1164000 | 1212000 | 1224000 | 1200000 | 1200000 | 1224000 |
پاکت | 1314000 | 1362000 | 1374000 | 1350000 | 1350000 | 1374000 | |
1397 | فله | 1303680 | 1357440 | 1384320 | 1344000 | 1344000 | 1370880 |
پاکت | 1641680 | 1695640 | 1722320 | 1682000 | 1682000 | 1708880 | |
1398 | فله | 1786042 | 1859693 | 1896518 | 1841280 | 1841280 | 1878106 |
پاکت | 2124042 | 2197693 | 2234518 | 2179280 | 2179280 | 2216106 | |
1399 | فله | 2143250 | 2231632 | 2275822 | 2200000 | 2200000 | 2253727 |
پاکت | 3048850 | 3137232 | 3181422 | 3100000 | 3100000 | 3159327 |
مآخذ: انجمن صنفی صنعت سیمان ایران (1400)
2-1-5- مصرف انرژی در صنعت سیمان
در صنعت سیمان، انرژي به عنوان سوخت به مصرف ميرسد. آمار و اطلاعات مربوط به مصرف انرژي در بخش هاي انرژي بر حاكي از آن است كه صنعت سيمان از نظر مصرف انرژي پس از صنعت انرژي بر آهن و فولاد در ميان صنايع انرژيبر رتبه دوم را داراست. در اين صنعت در مراحل مختلف توليد، مقادير متنوعي از انواع حامل هاي انرژي به مصرف ميرسد (سهیلی 1388: 48). انرژی مصرفی در سیمان به دو صورت نیروی الکتریکی و حرارتی است. در جدول (7) میزان استفاده از انرژیهای مختلف در صنعت سیمان بهصورت کلی ارائه شده است. نتایج این جدول نشان میدهد سهم مصرف کل انرژی صنایع سیمان، گچ و آهک در سال 1390 به میزان 30 درصد بوده و تا سال 1397 به میزان 22 درصد رسیده است. صنعت سیمان از میان انرژیهای مختلف بیشترین سهم مصرف مازوت (نفت کوره) را نسبت به کل صنایع به خود اختصاص داده است (65 درصد در سال 1390 و 87 درصد در سال 1397).
جدول (7)- روند مصرف انرژی در صنعت سیمان، گچ و آهک
فعالیت/سال | 1390 | 1391 | 1392 | 1393 | 1394 | 1395 | 1396 | 1397 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مصرف کل انرژی (هزار بشکه معادل نفت خام) | ||||||||
کل صنعت | 224573 | 230418 | 246795 | 260928 | 284916 | 294373 | 276124 | 279061 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 69866 | 69189 | 73339 | 74470 | 74926 | 73605 | 65424 | 63513 |
درصد | 31/0 | 30/0 | 29/0 | 28/0 | 26/0 | 25/0 | 23/0 | 22/0 |
مصرف برق (بشکه معادل نفت خام) | ||||||||
کل صنعت | 25005548 | 29169245 | 33111732 | 36897908 | 35703728 | 37121695 | 37372671 | 37078605 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 4761075 | 4677939 | 4961068 | 5266162 | 6028591 | 6093446 | 5081269 | 5135726 |
درصد | 19/0 | 16/0 | 14/0 | 14/0 | 16/0 | 16/0 | 13/0 | 13/0 |
مصرف گازوئیل (بشکه معادل نفت خام) | ||||||||
کل صنعت | 6366261 | 5695932 | 5608313 | 4589251 | 523774 | 516279 | 515004 | 494390 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 1992853 | 1629477 | 1771661 | 1439124 | 203813 | 213576 | 200227 | 197382 |
درصد | 31/0 | 28/0 | 31/0 | 31/0 | 38/0 | 41/0 | 38/0 | 39/0 |
مصرف گاز طبیعی(بشکه معادل نفت خام) | ||||||||
کل صنعت | 174336081 | 177591881 | 193227127 | 201926373 | 225448138 | 228904735 | 223262504 | 219091613 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 51561907 | 48665606 | 54926913 | 53660207 | 58207776 | 57866661 | 51234513 | 49858433 |
درصد | 29/0 | 27/0 | 28/0 | 26/0 | 25/0 | 25/0 | 22/0 | 22/0 |
مصرف گاز مایع(بشکه معادل نفت خام) | ||||||||
کل صنعت | 661128 | 456797 | 583047 | 509904 | 581997 | 549814 | 582332 | 644253 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 223491 | 101240 | 160931 | 161779 | 83074 | 72197 | 75852 | 71331 |
درصد | 33/0 | 22/0 | 27/0 | 31/0 | 14/0 | 13/0 | 13/0 | 11/0 |
مصرف مازوت | ||||||||
کل صنعت | 17098286 | 13104125 | 13461066 | 12713568 | 9234197 | 8107641 | 7691321 | 7249656 |
تولید سیمان، گچ و آهک | 11180372 | 10771894 | 11385778 | 10284139 | 8422894 | 7291759 | 6898635 | 6351546 |
درصد | 65/0 | 82/0 | 84/0 | 80/0 | 91/0 | 89/0 | 89/0 | 87/0 |
مأخذ: مرکز آمار ایران (1390-1397)
در تغییر میزان مصرف انرژی عواملی دخیل هستند که از آن جمله میتوان به تکنولوژی، خصوصیات مواد خام، نسبت کلینکر به سیمان، ترکیب سیمان و غیره اشاره کرد. چنانچه در پژوهش سهیلی و همکاران (1388) نشان داده شده است که در نتیجه تغییر فنآوری تولید در سالهای 1384، 1394 و 1404 پتانسیل صرفه جویی در مصرف انرژی به ترتیب برابر با 4/2، 3/7 و4/12 درصد بوده و خواهد بود.
2-1-6- حمل و نقل در صنعت سیمان ایران
در سالهای اخیر توزیع سیمان به یک محرک هزینه برای تولید کنندگان تبدیل شده است. در بازارهای نو ظهور حمل و نقل حدود 65 درصد از هزینههای توزیع، بسته بندی حدود 15 درصد و دیگر موارد (مالیات، تمیز کاری، هزینههای ارسال و غیره) تا 20 درصد از هزینه های نهایی توزیع را به خود اختصاص میدهند. اما به جای تلاش برای کاهش هزینه و بهبود در زنجیره تأمین و عرضه، سرمایهگذاری در شبکه پایانه توزیع و افزایش انبار تحویل سیمان بهصورت رقابتی در حال رشد است. در صنعت سیمان بیشترین امکانات توزیع در نزدیک مراکز شهری و مناطق عمده ساخت و ساز واقع شدهاند، تا اینکه بتواند به بازار دسترسی بهتری داشته باشند (تمجیدی 1395: 57). بهطور معمول کارخانهجات تولید سیمان در نزدیکی معادن مواد اولیه قرار گرفتهاند لذا هزینه حمل و نقل از کارخانه تا محل توزیع و مصرف محصولات این صنعت بخش عمدهای از قیمت نهایی برای مصرفکننده را تشکیل میدهد. به این جهت شعاع اقتصادی حمل که برای حمل و نقل زمینی سیمان تا شعاع حدود 200 الی 300 کیلومتر تعریف میشود، به عنوان یکی از مهمترین متغیرهای اقتصادی صنعت سیمان تلقی میشود، تا بتوان حوزه جغرافیایی و شعاع بازار مصرف تولیدات هر کارخانه را مشخص نمود، از اینرو، با توجه به اینکه در شرایط فعلی پرهزینهترین روش حمل و نقل برای سیمان حمل و نقل جادهای برای مسافتهای بیش از 300 کیلومتر اعلام شده است، در تجارت جهانی این صنعت، از حمل و نقل دریایی به عنوان کاراترین نوع حمل و نقل، بهصورت گستردهای استفاده میشود (عباسی 1393: 7).
2-2- مختصری از وضعیت بازارهای جهانی صنعت سیمان
در حال حاضر سیمان در بیش از 150 کشور تولید می شود. میزان تولید سیمان در جهان بیش از 4000 میلیون تن در سال است. همانطور که از نمودار (6) مشخص است میزان تولید در سال 1995 برابر با 1400 میلیون تن بوده که در سالهای 2017 الی 2021 به 4100 میلیون تن رسیده است.
نمودار (6)- روند تغییر تولید جهانی در سالهای (2021-1995) ( میلیارد تن)
مأخذ: statista ( 2022)
نتایج بررسیهای انجام شده نمودار (7) نشان میدهد کشور چین در سال 2021 با بیش از نیمی از تولید جهانی (60 درصد) عمده ترین تولیدکننده میان تولیدکنندگان سیمان بوده است. از سال1990 تا سال 2021، تولید سیمان در چین از رشد سریع 73 درصدی برخوردار بوده است. در سال 2012 در چین علی رغم کاهش تعداد کارخانهها تولید سیمان با جایگزینی کوره جدید به جای قدیمی اندکی افزایش یافت (تعداد شرکتها از 3917 تا سال 2012 به 3853 شرکت تا سال 2011 رسیده است). بعد از کشور چین، کشور هند بزرگترین بازار را به خود اختصاص داده است در این کشور حمایتهای دولتی با توجه به رونق بازار ساخت و ساز و افزایش زیرساختهای شهری بهطور فعال موجب رشد فزاینده تولید این صنعت شده است (لیم و همکاران (Lim et al) 2020: 57). بعد از این دو کشور، کشورهای ویتنام، ایالات متحده، ترکیه، اندونزی، برزیل و ایران به ترتیب از بیشترین مقدار تولید برخوردار بودهاند.
نمودار (7)- کشورهای عمده تولیدکننده سیمان در سراسر جهان در سال 2021 ( میلیون تن)
مأخذ: statista (2022)
1-2-2- مصرف سیمان در جهان
مصرف سرانه سیمان در جهان بیش از 520 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال برآورد میشود. همانطور که در نمودار (8) مشخص شده است میزان مصرف سرانه در سالهای 2019 و 2020 به دلیل تأثیرات بیماری کرونا بر ساخت و ساز کاهش داشته است. در این سالها اگرچه ظرفیت تولید سیمان خصوصاً در سال 2020 افزایش یافته بود، اما بسیاری از پروژه ها در طول همهگیری بیماری به تعویق افتاد یا به حالت تعلیق درآمد. بر اساس گزارش جهانی سیمان در سال 2020 مصرف جهانی سیمان در مقایسه با سال 2019، با 23/0 درصد کاهش به میزان 71/4143 میلیون تن رسیده است، در حالیکه تقاضای سرانه به میزان 540 کیلوگرم باقی مانده است. چین با 68/2377 میلیون تن تقاضا، معادل 57 درصد از تولید کل جهان، بزرگترین بازار سیمان باقی مانده است. تقاضا بدون احتساب چین به 04/1766 میلیون تن در سال 2020 رسید که نسبت به سال پیش از آن 15/1826 میلیون تن کاهش یافته است. در سال 2020، 15 کشور بزرگ مصرفکننده سیمان رقمی به میزان 477/3400 میلیون تن سیمان استفاده کردهاند (جدول (8)). چین، هند و ایالات متحده آمریکا به ترتیب رتبه اول تا سوم مصرف را به خود اختصاص دادهاند. پس از آنها ایران، اندونزی و ویتنام قرار دارند (بررسی بین المللی سیمان 2022: 55).
نمودار (8)- میزان مصرف سرانه سیمان در جهان (میلیون تن)
مأخذ: statista ( 2022)
جدول (8)- کشورهای با بیشترین مقدار مصرف در جهان در سال 2020 (میلیون تن)
رتبه | کشور | مصرف سیمان |
1 | چین | 7/2377 |
2 | هند | 7/288 |
3 | ایالت متحده | 2/104 |
4 | ایران | 3/63 |
5 | اندونزی | 7/62 |
6 | ویتنام | 1/62 |
7 | برزیل | 5/60 |
8 | ترکیه | 4/58 |
9 | روسیه | 56 |
10 | عربستان سعودی | 1/51 |
مأخذ: گزارش سیمان جهانی (2022)
2-2-2- صادرات و واردات سیمان در جهان
بررسی میزان صادرات در جهان نشان میدهد در دوره زمانی 2010 الی 2021 میزان صادرات از 10611278 هزار دلار در سال 2010 به 12857677 هزار دلار در سال 2021 رسیده است . در سال 2020 کشور ویتنام با حجم 98/35 میلیون تن با ارزش 1350139 هزار دلار در رتبه اول کشورهای پیشرو صادر کننده قرار داشته است. اطلاعات ارائه شده در نمودار (9) میزان صادرات 10 کشور پیشرو در سال 2020 را نشان می دهد. همانطور که مشخص است کشورهای ترکیه (89/33 میلیون تن)، ژاپن (95/10 میلیون تن)، اندونزی (66/9 میلیون تن) به ترتیب در رتبه دوم تا چهارم در صادرات قرار داشتهاند.
نمودار (9)- کشورهای پیشرو صادرات سیمان جهان در سال 2020 (میلیون تن)
مأخذ: statista ( 2022)
بررسی میزان وارات جهانی سیمان نیز در سال 2020 نشان میدهد کشور ایالت متحده بیشترین ارزش واردات سیمان را به میزان 1430664 هزار دلار به خود اختصاص داده است. بعد از آن کشورهای فیلیپین، چین و بنگلادش قرار داشتهاند. در جدول (9)، 10 کشوری که بیشترین سهم ارزش صادرات و ارزش واردات را در سال 2020 به خود اختصاص دادهاند ارائه شده است.
جدول (9)- بیشترین سهم صادرات و واردات در کشورهای جهان
کشور | صادرات | کشور | واردات | |||||
ارزش صادرات | سهم جهانی | ارزش واردات | سهم جهانی | |||||
ویتنام | 1350139 | 11/0 | چین | 1518204 | 11/0 | |||
ترکیه | 1218695 | 10/0 | امارات | 1430664 | 11/0 | |||
آلمان | 548433 | 04/0 | بنگلادش | 531074 | 04/0 | |||
کانادا | 520595 | 04/0 | فیلیپین | 478181 | 03/0 | |||
تایلند | 503329 | 04/0 | فرانسه | 421269 | 03/0 | |||
اسپانیا | 479239 | 04/0 | سریلنکا | 315342 | 02/0 | |||
اندونزی | 361898 | 03/0 | هلند | 313430 | 02/0 | |||
مصر | 349939 | 03/0 | اسرائیل | 292375 | 02/0 | |||
ژاپن | 321358 | 02/0 | هنگ کنگ | 226195 | 01/0 | |||
بلژیک | 311684 | 02/0 | آلمان | 188455 | 01/0 | |||
مأخذ: تریدمپ (Trade Map) (2021)
جدول (9) نشان میدهد در سال 2020، کشورهای ویتنام، ترکیه، آلمان به ترتیب با سهم 11 درصد، 10 درصد و 4 درصد بیشترین سهم ارزش صادرات را داشتهاند. همچنین بیشترین سهم واردات متعلق به کشورهای چین (11 درصد)، امارات (11 درصد) و بنگلادش (4 درصد) بوده است.
2-3- مطالعات انجام شده
درخصوص موضوع صنعت سیمان در ایران محققان بسیاری از رشتههای مختلف وجود دارند که این محصول را مورد مطالعه قرار دادهاند. در رشته اقتصاد نیز مطالعاتی مختلف در ایران انجام شده است. بعضی پژوهشگران به بررسی وضعیت تولید، صادرات و مصرف سیمان در ایران و جهان پرداختهاند، برخی دیگر نیز این صنعت را از زوایای دیگر بررسی کردهاند که میتوان به مواردی از این قبیل اشاره کرد: مزیت نسبی، تحلیل هزینه و فایده تولید، تخمین تایع تولید، هزینه تولید، مصرف انرژی، قیمتگذاری، کارایی و بهرهوری بنگاههای سیمانی، فرصتهای سرمایهگذاری، عوامل مؤثر بر صادرات سیمان ایران نظیر نرخ ارز، جمعیت، درآمد سرانه کشور هدف، فاصله تا کشور هدف و غیره، ساختار بازار سیمان در ایران و جهان. در جدول (10) به برخی از این مطالعات اشاره شده است.
جدول (10)- مطالعات پیشین
نویسنده | هدف | نتیجه |
بررسی تغییر ساختار بازار صنعت سیمان هند | نتایج حاصل از محاسبه شاخص تمرکز تمرکز نسبی و هرفیندال نشان میدهد بازار سیمان هند در حال رقابتیتر شدن است. | |
واسکوئز وکورالس (Vasquez & Corrales) (2017) | بررسی تأثیر صادرات، نرخ ارز، سرمایه گذاری و اشتغال در صنعت سیمان بر میزان تولید این بخش در مکزیک | عوامل مذکور تأثیر مثبتی بر تولید صنعت سیمان دارند. |
تسکووراس و اسکورس (Tsekouras & Skuras) (2005) | بررسی تأثیر بهرهوری بنگاههای سیمان بر صادرات آنها در یونان | بهرهوری عامل تأثیرگذار بر میزان صادرات این بنگاهها بوده و بالا رفتن قیمت سهام این بنگاهها باعث عدم استفاده از ظرفیت بهینه این بنگاهها و از بین رفتن بهرهروری آنها |
کاید پور و همکاران (1399) | سنجش کارایی و بهرهوری شرکتهای صنعت سیمان بورس اوراق بهادار تهران | نتایج این پژوهش یک چارچوب مناسب برای استفاده از اطلاعات غیر قطعی برای جایگزینی اطلاعات قطعی ارائه کرده است. است. طبق این نتایج میتوان با استفاده از شاخص مالم کوئیست امکان برآورد نتایج واقعیتری را در خصوص عملکرد شرکتها فراهم آورد. |
روستا و آزاد (1398) | عوامل موثر بر قیمتگذاری در صنعت سیمان | قیمت گذاری در صنعت سیمان متاثر از عوامل سازمانی، بازار و محیط بوده است |
احمدی و کریمه (1394) | تحلیل آماری میزان تولید، مصرف و تجارت جهانی صنعت سیمان ایران در مقایسه با کشورهای | ایران در سال ۱۳۹۳ با تولید ۶۶٫۵ میلیون تن سیمان، بزرگترین تولیدکننده ی سیمان در منطقه ی خاورمیانه و چهارمین تولیدکنندهی بزرگ سیمان جهان بوده و در سال ۲۰۱۳ میلادی مقام اول صادرات سیمان جهان را به خود اختصاص داده است. کشور عراق با سهم نسبی متوسط6/53 درصد از کل صادرات سیمان ایران، اصلیترین بازار هدف صادرات سیمان ایران بوده است. |
مأخذ: یافته های پژوهش
3-روش تحقیق
محیطی که بنگاه در آن فعالیت میکنند بازار نام دارد و تجزیه و تحلیل بازار نیازمند شناخت ساختار بازار است. ساختار بازار از جمله مضامینی است که در هنگام بررسی درجه سودآوری و همچنین هزینههای اجتماعی در تحلیلهای اقتصاد خرد و اقتصاد صنعتی مورد توجه قرار میگیرد. این مضمون طیف گستردهای از شرایط حاکم در بازار را در بر میگیرد و به تناسب شدت انحراف از شرایط رقابت خالص، به فضای انحصار نزدیکتر میشود. در این راستا، شاخصهای اندازهگیری تمرکز، ابزاری مهم برای شناخت ساختار بازار و راهنمای سیاستگذاران و دولت مردان جهت تصمیمگیریها و سیاستگذاریهای درست در موضوعات کلان اقتصادی و صنعتی است (اسماعیلیپور ماسوله 1394: 54).
برای برآورد اندازه تمرکز و سهم بنگاههای مختلف از بازار میتوان از شاخصهای مختلفی نظیر معکوس تعداد بنگاههای صنعت، نسبت تمرکز (Concentration ratio) K بنگاه، شاخص کی و هانا (Hannah & Kay)، شاخص آنتروپی (Entropy)، شاخص هرفیندال هیرشمن (Herfindahl-Hirschman)، ضریب جینی (Gini coefficient)و غیره استفاده کرد. از این میان، شاخص هرفیندال- هیرشمن به لحاظ پایههای نظری، از سایر شاخصها مستدل و قویتر است. این شاخص از اطلاعات تمام بنگاههای صنعت استفاده میکند. برای بدست آوردن این شاخص از مجموع مربع سهم اندازههای تولید، فروش، دارایی، نیروی کار و غیره تمام بنگاه ها در صنعت یا بازار استفاده میشود. در واقع این شاخص به هر بنگاه به اندازهی سهم آن در بازار وزن میدهد. رابطه (1) طریقه محاسبه این شاخص را نشان میدهد.
(1) |
|
نوع بازار | شاخص HHI | ویژگی بازار | ||
رقابت کامل | HHI | بیش از 50 بنگاه رقیب، بدون آنکه سهمی عمده از بازار را در اختیار داشته باشند. | ||
رقابت انحصاری |
| تعداد بنگاههای رقیب مؤثر زیاد، هیچکدام بیش از 10 درصد بازار را انحصار ندارند. | ||
انحصار چندجانبه باز |
| 4 بنگاه، حداکثر 40 درصد بازار را در انحصار دارند. | ||
انحصار چندجانبه |
| 4 بنگاه، دست کم 40 درصد و حداکثر 60 درصد بازار را در انحصار دارند. | ||
انحصار چندجانبه بسته |
| 4 بنگاه، دست کم 60 درصد بازار را در انحصار دارند. | ||
بنگاه مسلط |
| یک بنگاه به تنهایی بیش از 50 درصد بازار را در انحصار خود دارد. | ||
انحصار کامل | HHI→1 | یک بنگاه کل بازار را در انحصار دارد. |
نام متغیر | نحوه محاسبه (تعریف) | منبع | ||
| تولید بنگاه i | صورتحسابهای مالی بنگاهها | ||
| مجموع تولید بنگاههای تولیدی | صورتحسابهای مالی بنگاهها و محاسبات پژوهش |
سال |
| سال |
| |
1382 | 83/12 | 1391 | 57/22 | |
1383 | 60/12 | 1392 | 33/22 | |
1384 | 70/13 | 1393 | 13/19 | |
1385 | 60/12 | 1394 | 76/22 | |
1386 | 53/16 | 1395 | 52/22 | |
1387 | 91/19 | 1396 | 25 | |
1388 | 50/11 | 1397 | 09/23 | |
1389 | 18/12 | 1398 | 33/27 | |
1390 | 75/23 | 1399 | 13/27 |
نام هلدینگ | ظرفیت سالیانه (تن) | سهم تولید (درصد) | تعداد کارخانه | سهامدار عمده |
بخش خصوصی | 29069200 | 41/32 | 36 | بخش خصوصی |
سیمان فارس و خوزستان | 18735680 | 89/20 | 12 | سازمان تأمین اجتماعی |
سیمان تأمین | 7441200 | 30/8 | 6 | سازمان تأمین اجتماعی |
شرکت توسعه سرمایه صنعت غدیر | 8632000 | 62/9 | 6 | صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح |
شرکت توسعه صنایع سیمان (سیدکو) | 6573192 | 33/7 | 5 | بانک ملی |
شرکت سرمایهگذاری سیمان اسپندار | 3265560 | 64/3 | 3 | بخش خصوصی و سرمایه گذار خارجی |
شرکت سیمان تهران | 11044800 | 31/12 | 6 | بنیاد مستضعفان |
سایر | 4933760 | 5/5 | 5 | عمومی غیردولتی |
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1401)
نمودار(10)- سهم بازار هلدینگهای صنعت سیمان ایران
مأخذ: انجمن صنفی سیمان ایران (1401)
به منظور تعیین ساختار بازار سیمان با لحاظ مالکیت بنگاهها، بنگاههایی که متعلق به هلدینگهای مختلف و بخش خصوصی بودند تفکیک شدند. با استفاده از آمار تولید آنها در سال 1399 معکوس شاخص هرفیندال- هیرشمن محاسبه شد. نتایج نشان داد مقدار این شاخص 88/4 است. لذا طبق مقدار این شاخص و اطلاعات جدول (11) میتوان گفت ساختار بازار سیمان ایران با لحاظ مالکیت دارای ساختار انحصار چند جانبه بسته است.
4-2- ساختار بازار صنعت سیمان جهان
به منظور بررسی ساختار صنعت سیمان جهان مطالعات مختلفی وجود دارند که در این تحقیق از آنها بهره گرفته شده است. بر این اساس نتیجه مطالعه بزرگی و حسینی (1387) نشان میدهد طی سالهای 2005-2001 آمریکا، نیجریه، اسپانیا و ایتالیا بزرگترین واردکنندگان در طرف واردات بازار جهانی سیمان بودهاند. لذا با محاسبة شاخص هرفيندال نتيجه مي‌شود كه طي دورة زماني 2005-2001، معكوس شاخص هرفيندال، رقم 41/7 است. بدين ترتيب، ميتوان نتيجه گرفت كه نوع ساختار طرف واردات بازار جهاني سيمان، انحصار چندجانبه است. نتایج این مطالعه در طرف صادرات سیمان در جهان نیز گویای آن است که كشورهاي كانادا، تركيه، چين و آلمان، بزرگ‌ترين صادر‌كنندگان در بازار جهاني سيمان طي سال‌هاي 2005-2001 محسوب مي‌شوند. از اینرو، محاسبة معكوس شاخص هرفيندال، رقم 41/29 است که ميتوان گفت كه نوع ساختار طرف صادرات بازار جهاني اين محصول، رقابت انحصاري است. علاوه براین بررسی طرف واردات سیمان جهان در سال2020 نشان داده است کشورهای چین، آمریکا، بنگلادش و فیلیپین به ترتیب جزء بزرگترین واردکنندگان سیمان در جهان بودهاند. طبق محاسبات معکوس شاخص هرفيندال در پژوهش حاضر میتوان گفت بازار واردات جهانی سیمان از لحاظ مقدار با مقدار شاخص 81/27 دارای ساختار رقابت انحصاری است. همچنین با بررسی طرف صادرات جهانی سیمان مشخص شده است کشورهای ویتنام، ترکیه، تایلند و آلمان از بزرگترین صادرکنندگان سیمان هستند. محاسبه معکوس شاخص هرفیندال (86/23) نشان داده است طرف صادرات سیمان جهان نیز ساختاری رقابت انحصاری دارد.
5- نتیجه گیری و پیشنهاد
در این پژوهش با بررسی ویژگیها و کاربردهای محصول سیمان مشخص شد سیمان با دارا بودن تنوع در تولید از صنایع مهمی است که در سایر صنایع کاربردهای متفاوتی دارد. بررسی اقتصادی این صنعت در جهان نشان داد کشور چین بزرگترین تولیدکننده، مصرف کننده و وارد کننده سیمان در جهان به شمار میآید. همچنین کشور ویتنام از صادرکنندگان این محصول در جهان نقش مهمی را ایفا میکند.
نتایج بررسی صنعت مذکور در ایران گویای آن است که:
1- صنعت سیمان دارای ظرفیت تولید رو به رشدی است به گونهای که ظرفیت تولید در سال 1314 با ظرفیت 3/0 میلیون تن به 89 میلیون تن در سال 1399 رسیده است. در این صنعت تا سال 1401 حدود 79 بنگاه فعال بودهاند. وجود فرصتهای تولید نظیر دسترسی به منابع اولیه و امکانات و تجهیزات مناسب سبب افزایش تولید در این بخش شده است. در کنار این افزایش تولید وجود تهدیدهایی نظیر رکود شدید بخش مسکن، کاهش تقاضای صادراتی کشورهای همسایه به دلیل جنگهای داخلی، تحولات منطقهای و سیاستهای تعرفهای آنها، رکود حاکم بر کشور، تحریمهای اقتصادی، حذف یارانه های انرژی و غیره موجب بروز مازاد عرضه نسبت به تقاضای این محصول شده است.
2- در بررسی حوزه صادرات صنعت سیمان در ایران نیز مشخص شد مقاصد صادراتی سیمان ایران عمدتأ کشورهای حاشیه خلیج فارس، مشترک المنافع و همجواری چون کشورهای عراق، افغانستان، کویت، قطر، امارات آذربایجان، ترکمنستان، پاکستان و روسیه هستند.
3- صنعت سيمان از جمله صنايع انرژيبر محسوب می شود. انرژی مصرفی در سیمان به دو صورت نیروی الکتریکی و حرارتی است که از میان انرژیهای مختلف بیشترین سهم مصرف مازوت (نفت کوره) را نسبت به کل صنایع به خود اختصاص داده است.
4- اهمیت هزینههای حمل و نقل در صنعت سیمان موجب شده است بنگاههای تولیدی عمدتاً در نقاط مرزی و نزدیک به مواد اولیه تولیدی استقرار یابند و توزیع محصول خود را از طریق نزدیکترین مرز خروجی کشور به محل استقرار کارخانه به کشور خارجی صادر میکنند.
5- ساختار بازار جهانی سیمان در طرف صادرات و واردات دارای ساختار رقابت انحصاری است. بررسی ساختار بازار سیمان ایران نیز نشان داد ساختار این صنعت بدون لحاظ اثر مالکیت در ایران دارای ساختار رقابت انحصاری و با لحاظ اثر مالکیت دارای ساختار انحصار چند جانبه بسته است. زمانی که بنگاهی بزرگ شود، نقش انحصاری و شبه انحصاری پیدا میکند و نوعی ناکار آمدی و رانت ایجاد میشود. در این صورت کاهش بهرهوري بنگاه اقتصادي و عدم تناسب هزينه و بهره در صنعت رخ میدهد. چنانچه در حوزه مالکیت بنگاههای سیمانی ایران وجود سهامداران عمده موجب بروز انحصار در این صنعت شده است. این نوع ساختار در نظام کشور مغایر با سیاستهاي کلی اعمال حاکمیت و پرهیز از انحصار در اصل 44 قانون اساسی است. طبق بررسیهای صورت گرفته در این پژوهش مشخص شد قیمت سیمان در سالهای اخیر بهصورت دستوری بوده است. علاوه بر این عواملی نظیر افزایش قیمت حمل ونقل، مواد مورد نیاز برای بستهبندی سیمان و اقدامات سودجویانه واسطهها چالشهایی را در حوزه قیمت محصول در بازار ایجاد کرده است که هم اکنون یکی از اقدامات انجام شده جهت جلوگیری از چنین پدیدهای تعیین قیمت این کالا در بورس کالا بر اساس سازوکارهای عرضه و تقاضای بازار است.
باتوجه به این نتایج پیشنهاد میشود:
1- رکود شدید بخش مسکن و کاهش اجرای طرح های عمرانی از یک طرف، کاهش تقاضای کشورهای همسایه به دلیل جنگ های داخلی، تحولات منطقه ای منجر شده بخشی از واحدهای تولیدکننده سیمان در شرایط کمتر از ظرفیت خود تولید کنند. بهتر است به جای توقف يا کاهش تولید، سیاستگذاران و برنامهریزان دولتی در حوزه سیاست و اقتصاد بودجه کافی جهت پروژههای عمرانی اختصاص دهند. هچنین زمینه افزایش تقاضا برای مسکن افراد جهت رونق ساخت و ساز فراهم شود. در سطوح بین المللی نیز بنگاهها و هلدینگها در شرایط تحریم و محدودیتهای تعرفهای با پیگیری فعالیتهای بازاريابی بینالمللی، واحدها را به سطح تولید بهینه هدایت کنند.
2- دور بودن محل استقرار واحدهای تولیدکننده سیمان از محل تأمین سوخت مصرفی موجب افزایش قیمت تمام شده و در نهایت کاهش حاشیه سود برخی از واحدهای تولیدکننده سیمان می شود. وزن و حجم زیاد سیمان و استفاده از ناوگان حمل ونقل جاده ای و پر هزینه بودن این نوع حمل و نقل موجب عدم دسترسی بنگاهها به بازارهای هدف میشود. لذا توسعه حمل و نقل ریلی و دریایی برای بازارهای داخلی و خارجی موجب افزایش فروش این محصول خواهد شد.
3- قیمتگذاری سیمان در بازار بورس کالا، باعث تعیین قیمت براساس عرضه و تقاضا و حذف رانت میشود. ادامه دار بودن چنین روند قیمت گذاری منجر به ارائه کیفیت بالاتر محصول به بازار میشود.
4- روند کاهش تمرکز ساختار بازار سیمان ایران بدون لحاظ اثر مالکیت و تولید بنگاهها کمتر از ظرفیت تولید بیانگر افزایش صدور مجوزهای تأسیس بنگاههای سیمانی بدون توجه به میزان تقاضای بازار است. لذا در تأسیس بنگاههای جدید تقاضای بازار هدف نیز در نظر گرفته شود.
5- با توجه به هدف ارتقای کارایی و رقابتپذیری بنگاههای اقتصادی در در اصل 44 قانون اساسی توانمند‌سازی بخش خصوصی در بستر فراهم نمودن فضای رقابتی از سوی دولت می‌تواند نقش قابل توجهی جهت رسیدن به اهداف مذکور باشد.
منابع
- احمدی، رضا و کریمی، ادیبه (1394). تحلیل آماری میزان تولید، مصرف و تجارت جهانی صنعت سیمان ایران در مقایسه با کشورهای صاحب این صنعت در جهان. مجلهي بررسيهاي آمار رسمي ايران، 1، 118-107.
- اسد بیگی، سارا (1389). تنظيم بازار سيمان خاكستري در سال 1389. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 6، 185-212.
- اسماعیلی پور ماسوله، الهام (1394). اثر ركود اقتصادي بر صنعت سيمان و راههاي برونرفت از آن. ماهنامه علمی تخصصی فن آوری سیمان، 90، 47-41.
- اصل روستا، حامد و آزاد، ناصر (1398). عوامل مؤثر بر قيمت گذاري در صنعت سيمان. فصلنامه پژوهشهاي جديد در مديريت و حسابداري، 27، 132-119.
- بخشي، لطفعلي (1382). اندازه گيري تمركز در صنعت سيمان ايران. فصلنامه پژوهشنامه بازرگاني، (26)7، 96-75.
- بیدآباد، بیژن (1384). اقتصاد سیمان ایران و جهان. تهران: موسسه فرهنگی هنري گیتی.
- تمجیدی، مارال (1395). مروری بر روشهای توزیع سیمان. ماهنامه فنآوری سیمان، 94، 67-57.
- چهرگانی، حسین (1397). تولید، توزیع و قیمت سیمان. ماهنامه فنآوری سیمان، 120، 123-98.
- حسینی، سید شمس الدین و دودانگه، سمیه (1389). بررسی ساختار و هزینههای اجتماعی در صنعت سیمان؛ مورد اقتصاد ایران. فصلنامه اقتصاد کاربردی، (1)1، 110-81.
- سهیلی، کیومرث (1388). برآورد تقاضاي نهايي انرژي در صنعت سيمان با بكارگيري مدل ارزيابي تقاضاي انرژي. نشريه انرژي ايران، (3)12، 58-47.
- عباسی، محسن. (1393). گزارش جامع صنعت سیمان. طرح پژوهشی انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان. تهران.
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران (1397). آسیب شناسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان کشور. دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران (1400). بررسی مشکلات ساختاری صنعت سیمان و دلايل آشفتگی بازار در هفتههای اخیر. دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.
- وزارت صنعت، معدن و تجارت (1396). گزارش ادواری محصولات منتخب شماره 5: سیمان. معاونت طرح و برنامه، دفتر آمار فراوری دادهها، تهران.
- International Cement Review. (2022). The Global Cement Report, 14th Edition, Retrieved fromhttps://www.cemnet.com
-
Lim, C., Jung, E., Lee, S., Jang, C., & Shin, K.N. (2020). Global Trend of Cement Production and Utilization of Circular Resource, Energy Engineering, 29(3), 57-63.- Maddala, G.S, Dobson. S., Miller, E. (1995). Microeconomics, The Regulation of Monopoly, 189-195,
- Sharma, M.K. (2020). The Changing Structure of the Cement Industry of India, American International Journal of Contemporary Research, 10(1). 76-90.
- Shephard, W.G. (1990). The Economics of Industrial, Organization. Prentice HALL.
- Tsekouras, K., & Skuras, D. (2005). Productive efficiency and exports: an examination of alternative hypotheses for the Greek cement industry, Applied Economics, 37(3), 279-291.
- Vasquez, B., & Corrales, S. (2017). The Cement Industry in Mexico: An Analysis of its Determinants, Problemas del desarrollo, 48(188), 113-138.
- www.tccim.ir.
- www.trademap.org
[1] - دکتری اقتصاد بین الملل، مدرس گروه اقتصاد، دانشکده کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران (atefe.ahmady@yahoo.com)
[2] - استادیار ، گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
[3] - استاد، گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
[4] - دانشیار ، گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصاد، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
مقالات مرتبط
-
-
تحلیل راهبردهای رشد و توسعه کسب وکار در حوزه صنایع و معادن(مطالعه مورد استان خراسان جنوبی)
تاریخ چاپ : 1397/09/29
حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات رایمگ است.
حق نشر © 1403-1396