فراتحلیل مطالعات انجام شده در زمینه شاخص‌های شهر هوشمند در ایران
محورهای موضوعی :
محمد جواد سامانی نژاد
1
*
,
ندا خداکرمیان گیلان
2
1 - دانشگاه علامه فیض کاشانی
2 - دانشگاه کاشان
کلید واژه: واژگان کلیدی: شهر هوشمند, مردم هوشمند, رشد هوشمند شهری, فراتحلیل, ایران,
چکیده مقاله :
روند شهرنشینی در جهان و مسائل به وجود آمده ناشی از آن، چالش‌های بزرگی را برای شهرها به همراه دارد و مفهوم شهر هوشمند به‌عنوان یک راه‌حل برای مشکلات شهرها ایجاد شده است. شهرهای هوشمند به‌عنوان شهرهایی تعریف می‌شوند که توجه به سرمایه‌های انسانی، اجتماعی و زیرساخت‌های ارتباطی آن، باعث ارتقا اقتصاد و کیفیت زندگی، مدیریت عاقلانه منابع طبیعی و حکومتی مشارکتی خواهد شد. حال باید به این نکته توجه کرد که هوشمندسازی باید در شهرها در دستور کار قرار گیرد و ساخت شهر جدید با ایده‌های جدید ترکیب گردد. لذا اولویت‌بندی معیار و شاخص‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی شاخص‌هاي مؤثر بر شهر هوشمند در ایران است. مطالعه حاضر از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی بوده که در آن از روش فراتحلیل استفاده شد. جامعه آماري تحقیق شامل کلیه تحقیقات انجام شده در زمینه شاخص‌های شهر هوشمند است که در پایگاه‌هاي اطلاعاتی نورمگز، جهاددانشگاهی، علوم انسانی، مگیران و ایرانداك از سال 1396 تا 1400 چاپ شده بود. در این تحقیق به بررسی میزان همکاري و مشارکت محققان، جامعه آماري، روش نمونه‌گیري و الگوي زمانی انتشار مقالات و متغیرهاي استفاده شده و اندازه اثر آنها در مطالعات شهر هوشمند در ایران پرداخته شده است. نتایج نشان داد که میزان همکاري و کار گروهی محققان در تحقیقات در حد قابل قبولی است و بیشتر تحقیقات در دوره زمانی 1399 تا 1400 انجام شده است. همچنین بیشتر این پژوهش‌ها در زمینه رشته خاص بودند. در نهایت نتایج اندازه اثر نشان داد که اقتصاد هوشمند داراي بیشترین اندازه اثر در شهر هوشمند است و مردم هوشمند، دومین متغیر مهم در شهر هوشمند بوده که از سوی دیگر حکومت هوشمند و محیط هوشمند نیز به ترتیب متغیرهای بعدی اثر گذار هستند. .
Mohammad Javad Samaninezhad Neda Khodakarmian Gilan Abstract The process of urbanization in the world and the problems arising from it bring great challenges to cities, and the concept of a smart city has been created as a solution to the problems of cities. Smart cities are defined as cities that pay attention to human capital, social and communication infrastructure, will improve the economy and quality of life, wise management of natural resources and cooperative governance. Now, it should be noted that smart building should be on the agenda in cities and the construction of a new city should be combined with new ideas. Therefore, prioritizing criteria and indicators is of particular importance. The aim of the current research is to investigate the indicators affecting the smart city in Iran. The present study is a descriptive-analytical research in which the meta-analysis method was used. The statistical population of the research includes all the researches conducted in the field of smart city indicators that were published in Normagz, Jihad University, Humanities, Mogiran and Irandak databases from 1396 to 1400. In this research, the amount of cooperation and participation of researchers, statistical community, sampling method and time pattern of publication of articles and variables used and their effect size in smart city studies in Iran have been investigated. The results showed that the level of cooperation and teamwork of researchers in research is acceptable and most of the research was done in the period of 1399 to 1400. Also, most of these researches were in the field of specific fields. Finally, the results of the effect size showed that the smart economy has the largest effect size in the smart city, and smart people are the second most important variable in the smart city, on the other hand, smart government and smart environment are the next variables.
منابع
- اصغری، مهدی .(1400). خدمات شهر هوشمند، نسل جدید خدمات شهر الکترونیک، اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک.
- ابراهیمی بورزانی، مهدی؛ پاکار، مریم؛ سامانی نژاد، محمد جواد.(1399). سطح‌بندی مناطق شهر کاشان براساس میزان برخورداری از شاخص‌های شهر هوشمند، مطالعات مدیریت شهری، 12 (41): 79-94.
- بیات، زهرا.(1401). بررسی قابلیت هوشمندسازی شهرها در ایران، پنجمین کنفرانس بین المللی مطالعات بین رشته ای در مدیریت و مهندسی.
- پور احمد، محمد.(1398). مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، 15 (58).
- رهنما، محمد رحیم؛ حسینی، مصطفی؛ محمدی حمیدی، سمیه.(1397). سنجش و ارزیابی شاخص‌های شهر هوشمند در کلان شهر اهواز، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52 (2): 589-611.
- مرادی، شیما.(1398). بررسی سیر موضوعی مطالعات حوزه شهر هوشمند، پژوهشنامه علم سنجی، 5 (1).
- مهدی زاده، معین.(1398). بررسی رابطه بین شهر هوشمند و توسعه پایدار و چالش‌های دستیابی به شهر هوشمند پایدار، شباک، 5 (46).
- کمانداری، محسن؛ رهنما، محمد رحیم.(1394). ارزیابی شاخص‌های شهر هوشمند در مناطق چهارگانه شهر کرمان، فضای جغرافیایی، 17 (58): 209-226.
- فروزش، وحید.(1400). بررسی شاخص‌های شهر هوشمند پایدار (مطالعه موردی: شهر شیراز)، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، 7 (4): 80-90.
- محمودی، ناصر؛ شمس، مجید.(1400). تحلیل اثرات زیست محیطی گسترش افقی شهر با تاکید بر شاخص‌های شهر هوشمند (مطالعه موردی: شهر دزفول)، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 13 (48).
- نسترن، مهین؛ پیرانی، فرزانه.(1398). تدوین و اعتبار سنجی معیارها و شاخص‌های توسعه شهر هوشمند، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6 (1).
- Camero, A., & Alba, E.(2019). Smart City and information technology: A review. cities, 93, 84-94.
- Caragliu, A., & Del Bo, C. F.(2019). Smart innovative cities: The impact of Smart City policies on urban innovation. Technological Forecasting and Social Change, 142, 373-383.
- Duygan, M., Fischer, M., Pärli, R., & Ingold, K.(2022). Where do Smart Cities grow? The spatial and socio-economic configurations of smart city development. Sustainable Cities and Society, 77, 103578.
- Haque, A. B., Bhushan, B., & Dhiman, G.(2022). Conceptualizing smart city applications: Requirements, architecture, security issues, and emerging trends. Expert Systems, 39(5), e12753.
- Heidari, A., Navimipour, N. J., & Unal, M.(2022). Applications of ML/DL in the management of smart cities and societies based on new trends in information technologies: A systematic literature review. Sustainable Cities and Society, 104089.
- Hoang, A. T., & Nguyen, X. P.(2021). Integrating renewable sources into energy system for smart city as a sagacious strategy towards clean and sustainable process. Journal of Cleaner Production, 305, 127161.
- Ismagilova, E., Hughes, L., Rana, N. P., & Dwivedi, Y. K.(2022). Security, privacy and risks within smart cities: Literature review and development of a smart city interaction framework. Information Systems Frontiers, 24(2), 393-414.
- Ismagilova, E., Hughes, L., Dwivedi, Y. K., & Raman, K. R.(2019). Smart cities: Advances in research—An information systems perspective. International Journal of Information Management, 47, 88-100.
- Kashef, M., Visvizi, A., & Troisi, O.(2021). Smart city as a smart service system: Human-computer interaction and smart city surveillance systems. Computers in Human Behavior, 124, 106923.
- Kirimtat, A., Krejcar, O., Kertesz, A., & Tasgetiren, M. F.(2020). Future trends and current state of smart city concepts: A survey. IEEE access, 8, 86448-86467.
- Lv, Z., Chen, D., & Li, J.(2021). Novel system design and implementation for the smart city vertical market. IEEE Communications Magazine, 59(4), 126-131.
- Tong, Z., Ye, F., Yan, M., Liu, H., & Basodi, S.(2021). A survey on algorithms for intelligent computing and smart city applications. Big Data Mining and Analytics, 4(3), 155-172.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 1 (پیاپی73)/ بهار 1402/ 300-281
Quarterly Journal of Development Strategy, 2023, Vol. 19, No.1 (73), 281-300
فراتحلیل مطالعات انجام شده در
زمینه شاخص‌های شهر هوشمند در ایران
محمد جواد سامانی نژاد1
ندا خداکرمیان گیلان2
(تاريخ دريافت 22/9/1401 ـ تاريخ تصويب 23/2/1402)
نوع مقاله: علمی ترویجی
چكيده
روند شهرنشینی در جهان و مسائل به وجود آمده ناشی از آن، چالش‌های بزرگی را برای شهرها به همراه دارد و مفهوم شهر هوشمند به‌عنوان یک راه‌حل برای مشکلات شهرها ایجاد شده است. شهرهای هوشمند به‌عنوان شهرهایی تعریف می‌شوند که توجه به سرمایه‌های انسانی، اجتماعی و زیرساخت‌های ارتباطی آن، باعث ارتقا اقتصاد و کیفیت زندگی، مدیریت عاقلانه منابع طبیعی و حکومتی مشارکتی خواهد شد. حال باید به این نکته توجه کرد که هوشمندسازی باید در شهرها در دستور کار قرار گیرد و ساخت شهر جدید با ایده‌های جدید ترکیب گردد. لذا اولویت‌بندی معیار و شاخص‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی شاخص‌هاي مؤثر بر شهر هوشمند در ایران است. مطالعه حاضر از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی بوده که در آن از روش فراتحلیل استفاده شد. جامعه آماري تحقیق شامل کلیه تحقیقات انجام شده در زمینه شاخص‌های شهر هوشمند است که در پایگاه‌هاي اطلاعاتی نورمگز، جهاددانشگاهی، علوم انسانی، مگیران و ایرانداك از سال 1396 تا 1400 چاپ شده بود. در این تحقیق به بررسی میزان همکاري و مشارکت محققان، جامعه آماري، روش نمونه‌گیري و الگوي زمانی انتشار مقالات و متغیرهاي استفاده شده و اندازه اثر آنها در مطالعات شهر هوشمند در ایران پرداخته شده است. نتایج نشان داد که میزان همکاري و کار گروهی محققان در تحقیقات در حد قابل قبولی است و بیشتر تحقیقات در دوره زمانی 1399 تا 1400 انجام شده است. همچنین بیشتر این پژوهش‌ها در زمینه رشته خاص بودند. در نهایت نتایج اندازه اثر نشان داد که اقتصاد هوشمند داراي بیشترین اندازه اثر در شهر هوشمند است و مردم هوشمند، دومین متغیر مهم در شهر هوشمند بوده که از سوی دیگر حکومت هوشمند و محیط هوشمند نیز به ترتیب متغیرهای بعدی اثر گذار هستند.
واژگان کلیدی: شهر هوشمند، مردم هوشمند، رشد هوشمند شهری، فراتحلیل، ایران.
1- مقدمه
شهر 3به عنوان خاستگاه تمدن بشری همواره مورد توجه نظریه‌پردازان علوم مختلف بوده است. فضای پیچیده شهر، انسان‌های اندیشمند را برای رهایی از مشکلات و نارسایی‌ها در رسیدن به حد متعالی زندگی به فکر اصلاح و ایجاد ساختارهای جدید شهری وادار نموده است (هاک و همکاران4، 2022)، شهرها به طور ذاتی با چالش‌های پیچیده و گسترده‌ای (و مرتبط به هم) مواجه هستند که تنها از طریق یک رویکرد سیستماتیک5 قابل حل است. به عبارت دیگر تجمع انبوه عظیمی از ساکنان، منجر به آشفتگی و بی نظمی شده و شرایطی را به وجود آورده که نه تنها تعادل شهرها را به هم زده، بلکه دستیابی به پایداری را با روش‌های کنونی اداره و توسعه شهری ناممکن ساخته است (اسماگیلووا و همکاران6، 2019: 98).
در نتیجه برنامه‌ریزان شهری در سراسر جهان می‌کوشند تا با نگاهی یکپارچه به تمامی ابعاد شهرنشینی، مدل‌هایی را برای توسعه شهرهای قرن ۲۱ به منظور پاسخگویی به خواسته‌ها و انتظارات جدید دنیای امروز توسعه دهند. یکی از مفاهیم جدید جهت مقابله با چالش‌های کنونی شهرها در عرصه برنامه‌ریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است که در طول سال‌های اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است (اسماگیلووا و همکاران، 2022: 402).
همچنین امروزه در جهان جمعیت شهرنشینی به سرعت در حال افزایش است. در حال حاضر ۵5 درصد از مردم دنیا در شهرها زندگی می‌کنند که پیش بینی می‌شود این آمار تا سال ۲۰۵۰ به 70 درصد خواهد رسید. از عوامل اساسی توسعه پایدار کشورها و مسائل بسیار مهم برای مدیران شهری، توجه به عوامل زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی می‌باشد تا همگام با رشد جمعیت، خدمات عمومی مناسب نیز برای آنها تأمین شود (محمودی و شمس، 1400). هوشمندسازی شهرها7 یک قدم مهم برای رسیدن به توسعه پایدار و حفظ منابع و انرژی برای نسل‌های آینده است. یکی دیگر از موارد اهمیت شهر هوشمند این است که امروزه با رشد چشمگیر اطلاعات و فناوریهای نوین شاهد تحول و توسعه خوبی در حوزه اداره امور شهری هستیم که نادیده گرفتن آن باعث بی نظمی در اداره شهرها و عدم ارائه خدمات مناسب و... می‌شود (حیدری و همکاران، 2022). از طرفی مدت زمان انجام کارهای گوناگون در حال کم شدن است. دولت‌های بسیاری در جهان درصدد هستند تا از جنبه‌های مختلف فناوری در شهرها استفاده کنند و خدماتی را که با صرف کمترین زمان در تمام امور زندگی شهری به بالاترین سطح بهره‌وری دست می‌یابند، ارائه نمایند. وقتی از تمام امور می‌گوییم منظورمان تمام بخش‌ها شامل: حمل و نقل، آب و فاضلاب، برق، مسائل مربوط به اینترنت، بهداشت و درمان، دولت الکترونیک و مشارکت مردمی در امور شهری و برای تمام افراد با سوابق شغلی/تحصیلی و مدارک و گواهینامه‌های معتبر است.
با توجه به مرور ادبيات پژوهش، باید گفت تحقيقات علمي متعددي در زمينه موضوع شاخص‌های شهر هوشمند در داخل و خارج كشور انجام شده است. با وجود پژوهش‌هاي مختلف، نتايج بر تفاوت و حتي تناقض نتايج در برخي موارد دلالت دارد و پژوهش خاصي با هدف مرور نقادانه ادبيات پژوهش و تركيب نتايج و دستيابي به نتيجه‌اي مشترک انجام نشده‌اند. در اين تحقيق تلاش شده است ضمن از بين بردن شکاف پژوهشي اشاره شده، با به‌کارگيري رويکرد فراتحليل، اولاً شاخص‌هاي شهر هوشمند هم در مجلات داخلی شناسايي و جمع‌بندي و ثانياً از طريق رويکرد فراتحليل به تجزيه و تحليل تضادهاي موجود در اين حوزه پرداخته شود. در اين راستا، سؤال اين تحقيق به صورت زير مطرح شده است: شاخص‌هاي كليدي موثر بر شهر هوشمند كدامند؟ خلاهای مطالعاتی در این حوزه چیست؟ و مقدار اثر آن به چه میزان است؟
2- پیشینه‌ی پژوهش
در خصوص مباحث مربوط به شهر هوشمند تحقیقات متعدد داخلی و خارجی صورت گرفته است؛ تحقیقات اندکی در زمینه تحقیقات داخلی انجام شده است اما تحقیقات خارجی بسیار متنوع هستند که به برخی از مهمترین آنها اشاره می‌شود. آنتپولوس (۲۰۱۹ ) در مقاله‌ای تحت عنوان «یک مدل شهر هوشمند متحد (USCM) برای مفهوم سازی و معیار سازی شهر هوشمند» در پی بررسی مفهوم، معیارها و ارزیابی‌های مختلف از مفهوم شهر هوشمند بود. نتایج این تحقیق نشان داد که پیشرفت شهر هوشمند، ظرفیت محلی، آسیب‌پذیری‌های انعطاف‌پذیری و تأثیر سیاست تنها برخی از گزینه‌هایی است که محققان برای اندازه‌گیری و کنترل آنها مورد توجه قرار می‌دهند. گارگلیو، دل بو و نیجکمپ (2011) در مقاله "شهرهای هوشمند اروپا" به بررسی تعاریف مختلف شهر هوشمند پرداختند، شهرهای اروپایی را در نه بعد (جمعیت‌شناسی، شرایط اجتماعی، شرایط اقتصادی، مشارکت در جامعه مدنی، آموزش، محیط، حمل و نقل، اطلاعات اجتماعی، فرهنگ وتفریح) سنجش نمودند. همچنین گریکو و بنکاردینو (2014) در مقاله‌ای با عنوان "پارادایم در شهر مدرن: شهرهای هوشمند برای رشد پایدار و فراگیر" بیان کردند که رتبه‌بندی بهترین شهرهای جهان براساس معیار کوهن است. شاخص‌های مد نظر در این پژوهش سرمایه انسانی، فراگیری اجتماعی، اقتصاد، مدیریت عمومی، حمکرانی، محیط زیست، حرکت و حمل و نقل، برنامه ریزی، فناوری است. فلاح و استقلال (1394) در مقاله‌ای با عنوان " مروری بر مفاهیم، شاخص‌ها و معیارهای شهر هوشمند" به بررسی ساخت شهر هوشمند برای کاهش مشکلات تولیدشده توسط شهرنشینی سری در حال ظهور پرداختند. هشت عامل مهم شهرهای هوشمند حکمروایی، انرژی، ساخت و ساز، جابجایی، زیرساخت، فنّاوری، مراقبت‌های بهداشتی، شهروند هوشمند شناسایی شده‌اند. در این پژوهش نشان داده شده است که این موضوع بدون در نظر گرفتن عوامل مؤثر دیگر همچون فرهنگ محقق نمی‌شود.
بررسی پیشینه پژوهش نیز نشان می‌دهند که تحقیقات در این زمینه در برخی موارد منجر به نوعی سردرگمی می‌شود. علت این امر بین رشته‌‌ای و فرارشته‌ای بودن مباحث مربوط به شهر هوشمند است. وجه تمایز این تحقیق از آنچه اشاره شد این است که در هیچ‌کدام از تحقیقات پیشین به اولویت‌بندی شاخص‌های شهر هوشمند با استفاده از روش فراتحلیل پرداخته نشده است که در این پژوهش بازنگری یافته‌های تحقیقات گذشته انجام شده است. در واقع از طریق فراتحلیل می‌توان به یکپارچه‌سازی و نتیجه کلی از تحقیقات پیشین در زمینه شاخص‌های شهر هوشمند پرداخت که در پژوهش‌های پیشین انجام نشده است.
3- مبانی نظری
مطالعه و بررسی سیر تحول شهر هوشمند نیازمند مطالعه تاریخی و تئوریکی از شهرهای فناوری محور در طول دوره‌های مختلف تاریخی است. به لحاظ زمانی اولین تکنولوژی ارتباطی که وارد شهرها شد، تلگراف بود. اختراع تلگراف مسیر توسعه در ارتباطات را تغییر داد که برای نخستین بار در حذف محدودیت زمانی و مکانی بسیار اثرگذار بود، به گونه‌ای که عبارت پایان جغرافیا در این زمان مطرح شد (تانگ8 و همکاران، 2021: 161). با گذشت زمان و اختراع تلفن بر دامنه فناوری‌ها روز به روز افزوده شد. گسترش آرپانت در ارتش آمریکا زمینه را برای گسترش اینترنت جهانی فراهم آورد. با گسترش اینترنت به صورت گسترده در سطح جهانی در سال 1993 تله سیتیز9 شهر و حومه را از طریق کاربرد و توسعه برنامه‌های تلماتیک در بستر شهر، فناوری را به‌صورت کاربردی وارد شهر کرد. در واقو تله سیتیز بستر همکاری شبکه‌ای برای توسعه شهرهای دیجیتال اروپا بود. سپس شهر دیجیتال به‌صورت آزمایشی در یک پروژه‌ای (1994) در یک شبکه مجازی شهروندی در آمستردام به کار رفت. سپس امکان نمایش ساخت و بافت شهر به صورت سه بعدی فراهم شد. با افزایش نگرانی‌های زیست محیطی، شهرنشینی شتابان، رشد جمعیتی و توسعه فناوری چگونگی ساخت و اداره شهرها مورد تجدید نظر قرار گرفت. به طوری که اوایل سال 2000 شهر هوشمند مطرح شد (لو و همکاران، 2021).
شهر هوشمند تعاریف متعددی دارد که توسط گروه‌های مختلف متخصصين و دولت‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. شهر هوشمند شهری است که از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در تمامی اشکال آن از رویکرد سيستم اطلاعاتی تا استفاده هوشمند از زیرساخت تعاملی بهره می‌گيرد تا بتواند خدمات پيشرفته و مبتکرانه را برای شهروندان فراهم کند، کيفيت زندگی آنان را افزون سازد و منابع طبيعی را به‌صورت پایدار مدیریت کند. شهر هوشمند را یک سيستم اجتماعی- فنی متشکل از زیرسيستم‌های بهم مرتبط و خودمختار توصيف کرد که با بهره‌گيری از تکنولوژی‌های جدید نظير هوش مصنوعی، اینترنت اشيا10، رایانش ابری11، بلاکچين12 و نظایر آن به باز تعریف رابطه نهادهای اجتماعی در شئون مختلف زندگی شهری نظير حکمروایی مطلوب و تفویض قدرت به شهروندان، خدمات و زیرساخت، زندگی با کيفيت، آموزش، اقتصاد پویا، پایداری و حفاظت از محيط زیست و تاب‌آوری در برابر مخاطرات می‌پردازد (کاشف و همکاران، 2021).
به لحاظ تئوریکی نیز شهر با پذیرش و ادغام تکنولوژی در بافت خود شهر اطلاعاتی را شکل می‌دهد. شهر اطلاعاتی بر روی اینکه چطور اینترنت و فضای مجازی و حقیقی می‌تواند توسعه شهری را تحت تأثیر قرار دهد، تمرکز کرده است. با گذشت زمان نگاه تکنولوژیکی شهر اطلاعاتی جای خود را به نگاه تکنولوژیکی- اجتماعی داد که منجر به پیدایش شهر دیجیتال شد. این تحول نشان داد که می‌توان از فناوری برای حل مسایل اقتصادی و اجتماعی به‌خصوص در زمینه افزایش مشارکت و کاهش محرومیت اجتماعی استفاده کرد. از دهه 1990رویکرد دیجیتال محور با رویکرد کارآفرینی ترکیب شد که نتیجه آنها ظهور شهر هوشمند بود که در آن فناوریهای دیجیتال، می‌توانست رقابت‌پذیری و رشد اقتصادی را تسریع کند.
شکل 1. سیر تکامل شهر هوشمند پایدار
در واقع این رویکرد از نوع نئولیبرالیسم بود که شهرها باید به دنبال رقابت‌پذیری و رشد اقتصادی باشند. در ادامه به دلیل انتقادات وارده بر شهر هوشمند و عدم توجه به پایداری، رویکرد شهر هوشمند پایدار در سال 2013 از طرف واحد بین المللی مخابرات مطرح شد. به‌عبارت دیگر این واحد از ترکیب شهر هوشمند با رویکرد پایداری به منظور حفظ همزمان محیط زیست و انسان، مفهوم شهر هوشمند پایدار را مطرح کرد (پیرانی و همکاران، 1398).
3-1. فرآیند شهر هوشمند
مطالعات پیشین نشان دادند که شهر هوشمند برای پيروی از زمينه و جلوگيری از تجربه مجدد شهرهای جدید، به یک رویه هوشمندسازی تقليل یافته است که توان اجرا در شهرهای موجود را داشته باشد. این امر متضمن یک فرآیند پنج مرحله‌ای است که شامل طراحی و برنامه‌ریزی، مدلسازی و شبيه‌سازی، اجرا، مدیریت و ارزیابی است که به شرح زیر است.
طراحی و برنامه‌ریزی: منظور از طراحی و برنامه‌ریزی شهر هوشمند ایجاد ارتباط ميان سه بخش تکنولوژی، سياست و اجتماع است. طراحی شهر هوشمند باید با توجه به زمينه کاربست و مخاطبانش بر مبنای سه بخش یاد شده چارچوب بندی شود تا، اولاً، با یک ساختار کلی امکان پيشنهاد سياستهای اوليه و برآورد اوليه از هزینه‌های مرتبط وجود داشته باشد، ثانياً، با چيدمان لایه‌های فنی در زمينه اجتماع و سياست بتوان در نهایت یک مدل مفهومی از ارتباطات آن ترسیم کرد (کاراگلیو و همکاران13، 2019: 379).
مدلسازی و شبيه‌سازی: استنباط پژوهشگران از شهر هوشمند به عنوان یک سيستم، باعث شده تا به مدلسازی ساختاری برحسب مدل‌های محاسباتی (نظير کدهای کامپيوتری یا بصری‌سازی و ساختاربندی داده‌ها) و غيرمحاسباتی نظير مدل‌سازی‌های معنایی یا هر کدام از این دو مدل بر مبنای الگوهای رفتاری نظير تئوری چند عاملی یا کنشگر- شبکه و شبيه سازی آنها مبادرت ورزند.
اجرا: منظور از اجرا در شهر هوشمند ایجاد یک پلتفرم همه‌جانبه و مدیریت هوشمند تحت عنوان داشبورد، متشکل از لایه‌های متعدد اطلاعاتی، عملکردی، ارتباطی، معنایی و همکاری است که فعاليت زیرسيستم‌های شهری (جابجایی، محيط زیست، مردم، زندگی، حاکميت و اقتصاد) را بهم متصل کرده و مدیریت می‌کند (دویگان و همکاران، 2022). ساخت یک چنين پلتفرمی باعث می‌شود که اطلاعات مرکزیت یافته و به‌صورت آنی در دسترس شهروندان قرار گيرد و به آنان برای تصميم‌گيری بهتر پيرامون زندگی روزمره کمک و کيفيت زندگی را بهبود ببخشد، همچنين با جمع آوری و تحليل داده‌ها به تصميم‌سازان نيز برای تدوین سياستهای بهتر کمک کند(هوآنگ14 و همکاران، 2021).
مدیریت جامع تکنولوژی: منظور از این اصطلاح توجه به همه جنبه‌های سازماندهی دانش تکنولوژی، پيش‌بينی، توسعه، تجاری‌سازی و استفاده در طول چرخه حيات تکنولوژی است. در پژوهشی که تسليم کرده‌اند، آنان به خوبی تأثير این موضوع را بر تمام جنبه‌های پایداری اعم از اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محيطی آشکار می‌کنند (کامرو15 و همکاران، 2019: 92). در چنين دیدگاهی، مدیریت جامع تکنولوژی در کل چرخه حيات تکنولوژی همراه می‌شود، این موضوع خصوصاً به تکنولوژی‌های شهرهای هوشمند کمک می‌کند تا علاوه بر رشد و توسعه آن در شهر از اثرات ناخواسته آن در تمامی زمينه‌های اجتماعی، زیست‌محيطی، اقتصادی و کالبدی کاسته شود. اگر چه تا کنون به این جنبه‌ها در مدیریت تکنولوژیکی شهرهای هوشمند کمتر توجه شده و تأکيد مدیریت تکنولوژی بيشتر صرف ارائه الگوهای کنترل است (اکسلسون و گرانت، ۲۰۱۸ ).
شکل شماره (1) مدل مفهومی پژوهش
پژوهش حاضر به روش فراتحليل انجام شده است. روش فراتحليل يکي از روش‌هاي جديد در انجام تحقيقات است كه به دنبال تركيب آماري نتايج پيشينه پژوهشي درباره‌ي يک موضوع است. اين روش به عنوان يک روش آماري منظم و سيستمي معرفي مي‌شود كه از روش‌هاي آماري براي انتخاب، گردآوري و تحليل تحقيقات استفاده مي‌كند. بنابراين مي‌توان گفت كه فراتحليل يک روش كمي بوده و با تلخيص يافته‌ها تحقيقات مختلف روي يک موضوع يکسان انجام مي‌گيرد (قرباني زاده، 1396: 31). اين پژوهش از نظر هدف از انواع تحقيقات كاربردي بوده و در حوزه پژوهش‌هاي كمي قرار مي‌گيرد و از روش كتابخانه‌اي براي گردآوري داده‌ها استفاده شده است (قرباني زاده، 1396: 155). با توجه به بررسي‌هاي انجام درباره مطالعات انجام شده در حوزه شهر هوشمند، مهم ترين شاخص های موثر شهر هوشمند شامل 6 شاخص مختلف مي‌باشد كه در مدل مفهومي به آنها اشاره شده است. جامعة آماري شامل كلية مطالعات داخلي است كه شاخص‌هاي شهر هوشمند را مورد بررسي قرار داده باشند. با توجه به اينکه اين پژوهش با رويکرد فراتحليل انجام مي‌شود و همچنين به كل جامعه آماري مورد نظر دسترسي وجود دارد، هيچگونه نمونه‌گيري از جامعه آماري انجام نشده است. اگر از بررسی محتوایی پژوهش‌ها که انرژی، زمان و تخصص خاص خود را می‌طلبد بگذریم. در مروری سطحی آسیب‌های صوری مقالات در زمینه شاخص‌های شهر هوشمند مشخص می‌شوند.
جدول شماره (1) پژوهش‌های منتخب شاخص‌های شهر هوشمند در ایران
ردیف | نویسنده / نویسندگان | سال | مورد مطالعاتی | ردیف | نویسنده / نویسندگان | سال | مورد مطالعاتی |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | شمس نجفی، کامیابی، ارغان | 1400 | تهران | 21 | نسترن و پیرانی | 1398 | اصفهان |
2 | عظیم، موسوی و سرور | 1400 | تهران | 22 | مهدی زاده، جودکی و زیاری | 1400 | تهران |
3 | لطفی، نیک‌پور و مهدوی | 1396 | تهران | 23 | ابراهیمی، پاکار و سامانی نژاد | 1399 | اصفهان |
4 | حسینی، تقیلو و موقری | 1400 | تهران | 24 | محمدی، محمدی، گیلانده و یزدانی | 1398 | زنجان |
5 | کمانداری و رهنما | 1394 | کرمان | 25 | سجادیان، فیروزی و پوراحمد | 1400 | اهواز |
6 | پناهی، درس خوان، سینگری و فرامرزی | 1401 | کشوری | 26 | رهنما، حسینی و حمیدی | 1393 | اهواز |
7 | افضلی ننیز، مدیری و فرهودی | 1397 | کرمان | 27 | حسنی و احمدی | 1399 | ایران |
8 | حاتمی‌نژاد و منصوری | 1399 | مشهد | 28 | لطفی، نیک پور و مهدوی | 1395 | کشوری |
9 | فروزش | 1400 | اهواز | 29 | بلوچی، بهبودی و ترابی | 1400 | کشوری |
10 | صادقی | 1400 | کشوری | 30 | بیات | 1401 | کشوری |
11 | هایل مقدم و کرمانی | 1396 | تهران | 31 | اسماعیل زاده، فنی و عبدلی | 1399 | تهران |
12 | محمودی و شمس | 1399 | کشوری | 32 | توانایی مروی، بهزاد فر و شمیرانی | 1400 | مشهد |
13 | جمشیدی زهی، بستانی و رضا زاده | 1399 | زاهدان | 33 | تاجری، بیگ بابائی و آذر | 1400 | تهران |
14 | آزادی، خانقاهی و احمدیان | 1398 | تهران | 34 | گهرخواه | 1397 | خراسان رضوی |
15 | انصاری، شریعت پناهی، ملک حسینی و مدیری | 1397 | کشوری | 35 | روحانی | 1398 | تهران |
16 | ذاکریان، سپاهیان، سرابندی و فیروزی راد | 1400 | زاهدان | 36 | سجادیان، فیروزی و پور احمد | 1398 | کشوری |
17 | صابری فر | 1399 | مشهد | 37 | حسنی و احمدی | 1401 | اصفهان |
18 | نسترین و پیرانی | 1397 | اصفهان | 38 | پناهی، سینگری و فرامرزی | 1401 | کشوری |
19 | خمجانی، سرور، عضدی و سبزواری | 1400 | تهران | 39 | کندزی | 1399 | اصفهان |
20 | اصغری | 1395 | کشوری | 40 | زینالی | 1401 | کشوری |
تعداد مقالات غير قابل استفاده و قابل استفاده به تفکيک هر يک از پايگاه‌هاي اطلاعاتي در جدول 2 نشان داده شده است كه بر اساس آن در نهايت 40 پژوهش جهت بررسي انتخاب شد. ابزار گردآوري اطلاعات در اين پژوهش مطالعات كتابخانه‌اي و مستندات است. پس از گردآوري اطلاعات لازم، در به محاسبه اندازه اثر پرداخته شده است. اندازه اثر معيار استانداردي است كه به واسطه آن قوت اثر يا ارتباط بين دو متغير براي هر يک از مطالعات ميداني مورد بررسي اندازه‌گيري مي‌شود (سويسي و خليف 2012). همچنین براي تفسیر اندازه اثر از جدول کوهن بهره گرفته شد.
جدول شماره (2) پايگاه‌هاي اطلاعاتي و تعداد مقالات غير قابل استفاده و قابل استفاده از آنها
ردیف | پايگاه اينترنتي اطلاعات | تعداد مقالات غير قابل استفاده | تعداد مقالات قابل |
1 | نورمگز | 7 | 4 |
2 | مگ‌ایران | 14 | 5 |
3 | ایرانداک | 10 | 7 |
4 | اس ای دی | 11 | 2 |
5 | پورتال علوم انسانی | 10 | 8 |
6 | علم نت | 11 | 3 |
7 | سیویلیکا | 19 | 3 |
8 | پایگاه اطلاعات جهاد دانشگاهی | 8 | 8 |
جمع: | 90 | 40 | |
جدول شماره 2 به پایگاه‌های اطلاعاتی مطالعات انجام شده اختصاص یافته است. چنانچه در جدول می‌بینیم 90 اثر در رابطه با این موضوع در پایگاه‌های مختلف اطلاعاتی مانند: نورمگز، مگیران، ایرانداک، اس آی دی، پورتال علوم انسانی، علم نت، سیویلیکا، پایگاه اطلاعاتی جهاد دانشگاهی دیده شده است. از بین 90 مطالعه، 50 مطالعه غیر قابل استفاده بودند. در نتیجه 40 مطالعه قابل استفاده، استخراج شدند، 4 مطالعه در پایگاه اطلاعاتی نورمگز، 5 مطالعه از مگیران، 7 مطالعه ایرانداک، 2 مطالعه اس آی دی، 8 مطالعه پورتال علوم انسانی، 3 مطالعه علم نت، 3 مطالعه سیویلیکا، 8 مطالعه پایگاه اطلاعات جهاد دانشگاهی استخراج شدند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت بیشترین مقالات در پایگاه‌های پورتال علوم انسانی و جهاد دانشگاهی بودند.
جدول شماره (3) توزیع طبقات اندازه اثر بر مبنای برآورد آماره‌ها، کوهن (1977)
سطوح اندازه اثر | مقدار r | مقدار d |
کم | r < 0.3 | r < 0.5 |
متوسط | r < 0.3 ≥ 0.5 | r < 0.5 ≥ 0.8 |
زیاد | r ≥ 0.5 | r ≥ 0.8 |
4- یافته‌های پژوهش
در این زمینه اطلاعاتی راجع به یافته‌های پژوهش در زیر ارائه می‌شود:
جدول شماره (4) فراواني و درصد پژوهش‌هاي انجام شده بر اساس تعداد محققان
شاخص | یک نفر | دو نفر | سه نفر | چهار نفر | جمع |
فراوانی | 3 | 13 | 21 | 3 | 40 |
درصد | 5/7% | 5/32% | 5/52% | 5/7% | 100% |
جدول4 نشان مي‌دهد كه 5/7 درصد از پژوهش‌ها دارای یک محقق بوده است، 5/32 درصد از پژوهش‌ها دارای دو محقق و 5/52 درصد از پژوهش‌ها سه محقق داشته‌اند البته 5/7 از پژوهش‌ها نیز دارای چهار محقق بوده‌اند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که بیشتر تحقیقات در زمینه شهر هوشمند دارای سه محقق بودند.
جدول شماره (5) فراواني و درصد پژوهش‌هاي انجام شده بر اساس جامعه آماری
شاخص | مهندسان و شهرسازان | شهروندان | محله‌ها و منطقه ها | مدیران و متخصصان | جمع |
فراوانی | 7 | 11 | 8 | 2 | 40 |
درصد | 5/25% | 5/38% | 5/29% | 7% | 100% |
براساس جدول فوق 5/25 درصد از جامعه آماری پژوهش‌هاي انجام شده مهندسان و شهرسازان، 5/38درصد شهروندان، 5/29 درصد محله‌ها و منطقه‌ها و 7 درصد مدیران و متخصصان تشکیل داده‌اند.
جدول شماره (6) فراواني و درصد پژوهش‌هاي انجام شده بر اساس شیوه نمونه‌گیری
شاخص | تصادفی | در دسترس | هدفمند | کل شمار | جمع |
فراوانی | 13 | 3 | 3 | 4 | 40 |
درصد | 57% | 13% | 13% | 17% | 100% |
تقسیم‌بندی شیوه نمونه‌گیری در 4 بخش تصادفی، در دسترس، هدفمند و کل شمار انجام شده است. براساس جدول 5. 57 درصد از شیوه نمونه‌گیری پژوهش تصادفی، 17 درصد کل شمار و 13% درصد مربوط به شیوه نمونه‌گیری در دسترس و هدفمند است.
جدول شماره (7) فراواني و درصد پژوهش‌هاي انجام شده بر اساس افق تحقیق
شاخص | گذشته‌نگر | آینده‌نگر | جمع |
فراوانی | 33 | 3 | 40 |
درصد | 87% | 13% | 100% |
همچنین 87 درصد پژوهش‌ها گذشته‌نگر و 13 درصد آینده‌نگر هستند. بنابراین بیشترین افق تحقیق مطالعات گذشته نگر بودند.
جدول شماره (8) فراواني و درصد پژوهش‌هاي انجام شده بر اساس استان و کشورها
درصد | فراوانی | استان / کشور | ردیف |
5/34 | 15 | تهران | 1 |
5/12 | 5 | اصفهان | 2 |
23 | 10 | کشوری | 3 |
5/3 | 1 | کرمان | 4 |
5/3 | 1 | زنجان | 5 |
5/3 | 1 | خراسان رضوی | 6 |
5 | 2 | مشهد | 7 |
13 | 4 | اهواز | 8 |
5/3 | 1 | زاهدان | 9 |
100 | 40 | جمع | |
براساس جدول 8 5/34 درصد از پژوهش‌هاي انجام گرفته مربوط به استان تهران، 5/12 درصد مربوط به استان اصفهان، 23 درصد در سطح کشوری، 5/3 درصد مربوط بـه کرمان، 5/3 درصد مربوط بـه زنجان، و 5/3 درصد مربوط به خراسان رضوی، 5 درصد مربوط به مشهد، 13 درصد اهواز و 5/3 درصد زاهدان بوده است. بنابراین بیشتر پژوهش‌ها در استان تهران انجام شده است.
درصد کمی از مطالعات در حوزه شاخص‌های شهر هوشمند در سال‌هاي 1396 تا 1398 به انجام رسیده است. بعد از این در مقطع زمانی 1399 تا 1400 رشد بسیار خوبی داشته است و بیشتر تحقیقات همانطور که مشخص است به این دوره زمانی بر می‌گردد. با توجه به اهمیت کارهاي بین‌رشته‌اي در کارهاي پژوهشی میزان مشارکت تک‌رشته‌اي/ چند رشته‌اي نویسندگان مقالات نیز بررسی شد. با مروري بر مقالات مشاهده می‌گردد که در 86 درصد مقالات محققان از یک رشته خاص بوده‌اند و تنها در 14 درصد محققانی از سایر رشته‌ها در آن حضور داشته‌اند.
جدول شماره (9) یافته‌هاي فراتحلیل پژوهش به روش ترکیب اندازه اثر
شاخص‌ها | اثرات ثابت | اثرات تصادفی | انحراف استاندارد | واریانس | حد پایین | حد بالا | Zvalue | Pvalue | درجه آزادی |
اقتصاد هوشمند | 48/7 | 85/3 | 073/0 | 015/0 | 789/0 | 837/. | 690/25 | 000/0 | 1 |
مردم هوشمند | 85/3 | 60/4 | 058/0 | 045/0 | 375/0 | 552/. | 746/8 | 000/0 | 2 |
حکومت هوشمند | 31/3 | 74/3 | 168/0 | 063/0 | 360/0 | 567/0 | 496/7 | 000/0 | 4 |
محیط هوشمند | 34/2 | 82/4 | 081/0 | 005/0 | 986/0 | 993/0 | 268/33 | 000/0 | 5 |
پویایی هوشمند | 67/3 | 46/2 | 098/0 | 073/0 | 449/0 | 699/0 | 873/7 | 000/0 | 2 |
زندگی هوشمند | 64/3 | 32/1 | 109/0 | 117/0 | 090/0 | 325/0 | 123/2 | 000/0 | 3 |
معنادارنبودن آزمون همگنی براي بالندگی نشان می‌دهد که مطالعات تا حد زیادي همگون هستند و باید اثر این متغیرها را در اثرهاي ترکیبی ثابت بررسی کرد. با توجه به یافته‌هاي جدول، اثرهاي ترکیبی براي اقتصاد هوشمند 48/7 به دست آمد. در متغیر مردم هوشمند نتایج آزمون همگنی حکایت از معناداري این آزمون دارد، که نشان می‌دهد مطالعات تا حد زیادي ناهمگون هستند و تلفیق آنها با الگوي آثار ثابت موجه نیست و باید از الگوي آثار تصادفی به‌منظور ترکیب نتایج استفاده کرد. در واقع، این آزمون به ما می‌گوید که به شدت، به لحاظ ویژگی‌ها و مشخصه‌هاي مطالعات متفاوت هستند. نتایج اثرهاي تصادفی نشان می‌دهد که اثر متغیر مردم هوشمند معادل 40/4 است. معناداري در متغیرهاي ورزش و آموزش نیز نشان می‌دهد که باید از الگوي آثار تصادفی به‌منظور ترکیب نتایج استفاده کرد و اثرهاي ترکیبی براي حکومت هوشمند و محیط هوشمند به ترتیب 85/3 و 82/3 است. معنادار نبودن آزمون همگنی براي پویایی هوشمند و زندگی هوشمند نشان می‌دهد که باید اثر این متغیرها را در اثرهاي ترکیبی ثابت بررسی کرد.
نتیجه‌گیری
امروزه، گسترش سریع شهرها، اکثر کشورهای جهان را با مشکلات متعددی مواجه ساخته است. در این بین کشورهای در حال توسعه بیشتر در معرض این بحران‌ها قرار دارند. فقر، تخریب محیط زیست شهری، فقدان خدمات شهری، آلودگی هوای شهر، ترافیک، تراکم زیاد جمعیت، نزول زیربناهای لازم، فقدان دسترسی به زمین و سرپناه جدایی‌گزینی اجتماعی، افزایش هزینه‌های زیرساخت‌ها و خدمات شهری، افزایش طول و فاصله سفرهای شهری، افزایش مصرف انرژی و نهایتاً در یک جمله اتلاف سرمایه‌های طبیعی و انسانی از جمله این بحران‌های است که شهرها گرفتار آنها هستند (مرادی، 1398). در این ارتباط شهر هوشمند با تکیه بر فناوری‌ها نوین اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان راهکاری مهم جهت این حل بحران‌ها مطرح شده است (مهدی زاده، 1398).
شهر هوشمند تعبیر دیگری از شهر مجازی، شهر الکترونیک، شهر همه جا حاضر و شهر دیجیتال که دربردارنده رفتار مجازی شهر است، تعریف شده و انواع ارتباطات شهری خدمات شهری تراکنش‌ها و اطلاعات شهری در آن ظهور پیدا می‌کند؛ شهر هوشمند یک شهر الکترونیک زنده است که قطعاً قدرت درک معنا و رفتار و علائم انسانی را دارد. طی چند دهه اخیر مفهوم شهر هوشمند یکی از مفاهیم در فرهنگ جهانی و ادبیات توسعه شهری بدل شده، شهر هوشمند از معدود مفاهیمی است که هم دارای جذابیت‌های خاص برای سیاستمداران و تصمیم سازان شهری بوده و هم با آرمانهای آحاد جامعه همخوانی دارد. قسمت عمده‌ای از ادبیات موجود در خصوص شاخص‌های اساسی شهر هوشمند بر روی شش بعد اصلی تاکید کرده که عبارتند از: ابعاد اقتصاد هوشمند، حکومت هوشمند، مردم هوشمند، محیط هوشمند، پویایی هوشمند و زندگی هوشمند است. نتایج بعضاً متشابه و بعضاً متناقض همبستگی‌هاي ضعیف و قوي و یافته‌هاي معقول و نامعقولِ حاصل از این مطالعات، زمینه‌ساز تدوین فراتحلیل‌هایی چون اثر حاضر گشته که با آگاهی از مفروضات این رویکرد تحلیلی به بررسی ارائه درکی جامع‌تر و یکپارچه‌تر از نتایج می‌پردازد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد بیشتر مقالات سه نفر در آنان همکاری داشتند و در زمینه جامعه آماری نیز می توان گفت بیشترین افراد مورد مطالعه در تحقیقات شاخص های شهر هوشمند شهروندان بودند. همچنین در روش نمونه‌گیری بیشترین افراد از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده کردند. از سوی دیگر نتایج تحقیق در زمینه الگوي زمانی انتشار کارهاي پژوهشی در حوزه شاخص‌های شهر هوشمند نشان می‌دهد مطالعات بیشتر در دوره زمانی 1399 تا 1400 بودند. این موضوع نشان می‌دهد این حوزه براي محققان اهمیت بیشتري پیدا کرده است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد برنامه‌ها، ساختار و تشکیلات شهرها باید براساس معیارها و واقعیت‌هاي جامعه دانشگاهی نیاز است مورد بازبینی اساسی و طراحی نوین قرار گیرد و این موضوع لزوم تحقیقات منسجمتر و دقیقتر را نشان می‌دهد. با توجه به اهمیت کارهاي بین‌رشته‌اي در کارهاي پژوهشی میزان مشارکت تک‌رشته‌اي/ چند رشته‌اي نویسندگان مقالات نیز بررسی شد. با مروري بر مقالات مشاهده می‌گردد که بیشتر در یک رشته خاص بوده‌اند.
نتایج اندازه اثر نشان داد که اقتصاد هوشمند داراي بیشترین اندازه اثر (37/7) در شهر هوشمند است هفت مؤلفه اقتدار دانش، روحیه نوآوری، آموزش، افزایش خلاقیت، تجارت الکترونیک، مدیریت، تولید است. همانطور که فریدمن تأکید می‌کند رقابت بین شهرها نه تنها برای جذب مصرف‌کنندگان بلکه برای جذب سرمایه‌گذاران و کارگران جهت تضمین موقعیت جهانی مهم است (اصغری، 1400). از سوی دیگر نتایج تحقیق نشان داد که مردم هوشمند (74/3) دومین متغیر مهم در شهر هوشمند است مردم هوشمند اقداماتی که باعث افزایش خلاقیت و نوآوری در افراد می‌شود لذا یک شهر هوشمند به شهروندان برای مشارکت در اقدامات آتی جهت رسیدن به موفقیت نیاز دارد. لذا سرمایه انسانی و اجتماعی، انعطاف‌پذیری، خلاقیت، بردباری، جهان‌بینی و مشارکت در زندگی عمومی معیارهایی هستند که نوع افراد مورد نیاز در یک شهر هوشمند را تعیین می‌کنند. همچنین مردم هوشمند بر اساس مهارت سطح آموزشی‌شان تعریف می‌شوند (بیات، 1401).
نتایج تحقیق نشان داد حکومت هوشمند و محیط هوشمند بودند بر اساس اندازه اثر در رتبه‌هاي بعدي قرار داشتند که به ترتیب (20/3، 34/2) هستند دولت هوشمند از فناوری موجود برای آگاهی و هماهنگی با فعالیت‌های انجام شده توسط شهرداری‌ها، دستیابی به هم‌افزایی از طریق همکاری با سایر ذینفعان و دستیابی به نیازهای شهروندان در جهت بهبود هم خدمات عمومی و هم اعتماد در نهادهای عمومی استفاده می‌کند. لذا دولت هوشمند شامل ارائه به روزرسانی منظم در مورد موضوعات مربوط به مدیریت هوشمند و تشویق نوآوری در ارائه خدمات عمومی است. محیط هوشمند اشاره به استفاده از فناوریهای جدید برای حفظ و حراست از محیط زیست دارد (پور احمد، 1398). از محدودیت‌هاي تحقیق می‌توان به برخی اشکالات موجود در پایگاه‌هاي اطلاعاتی تحقیقی در کشور اشاره کرد که پیدا کردن مقالات مرتبط را کمی دشوار می‌کند. در راستاي پیشنهاد پژوهشی توصیه می‌شود محققان در رابطه با موضوع تحقیق پژوهش‌هاي خارجی را بررسی کنند و مقایسه‌اي با پژوهش‌هاي داخلی داشته باشند.
در پایان، با توجه به مجموعه یافته‌های پژوهش و به‌منظور دستیابی و ارتقاء الگوی شهری هوشمند در ایران، پیشنهادهای زیر می‌تواند راهگشا باشد: 1. تقویت شاخص‌های مردم هوشمند جذب هرچه بیشتر شهروندان برای شرکت در دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های داوطلبانه و تشکیل انجمن‌های مردمی و مشارکت در امور مدیریتی.
2. تقویت شاخص محیط هوشمند در سطح شهر با ایجاد تبلیغات و فرهنگ‌سازی جهت حفظ و مراقبت از محیط زندگی و همچنین افزایش دسترسی به فضاها سبز و بالا بردن استاندارد این کاربری در سطح شهر؛ 3. توجه به اصول حکمرانی خوب شهری و ارتقاء رضایت شهروندان تقویت خدمات بهداشتی و آموزشی در سطح کشور؛ 4. با توجه به نابرابری در برخورداری از شاخص‌های شهر هوشمند، هر گونه برنامه اجرایی در راستای ارتقاء این شاخص‌ها در اولویت برنامه‌ریزان قرار گیرد.
منابع
- اصغری، مهدی .(1400). خدمات شهر هوشمند، نسل جدید خدمات شهر الکترونیک، اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک.
- ابراهیمی بورزانی، مهدی؛ پاکار، مریم؛ سامانی نژاد، محمد جواد.(1399). سطح‌بندی مناطق شهر کاشان براساس میزان برخورداری از شاخص‌های شهر هوشمند، مطالعات مدیریت شهری، 12 (41): 79-94.
- بیات، زهرا.(1401). بررسی قابلیت هوشمندسازی شهرها در ایران، پنجمین کنفرانس بین المللی مطالعات بین رشته ای در مدیریت و مهندسی.
- پور احمد، محمد.(1398). مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند، پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، 15 (58).
- رهنما، محمد رحیم؛ حسینی، مصطفی؛ محمدی حمیدی، سمیه.(1397). سنجش و ارزیابی شاخص‌های شهر هوشمند در کلان شهر اهواز، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 52 (2): 589-611.
- مرادی، شیما.(1398). بررسی سیر موضوعی مطالعات حوزه شهر هوشمند، پژوهشنامه علم سنجی، 5 (1).
- مهدی زاده، معین.(1398). بررسی رابطه بین شهر هوشمند و توسعه پایدار و چالش‌های دستیابی به شهر هوشمند پایدار، شباک، 5 (46).
- کمانداری، محسن؛ رهنما، محمد رحیم.(1394). ارزیابی شاخص‌های شهر هوشمند در مناطق چهارگانه شهر کرمان، فضای جغرافیایی، 17 (58): 209-226.
- فروزش، وحید.(1400). بررسی شاخص‌های شهر هوشمند پایدار (مطالعه موردی: شهر شیراز)، مطالعات جغرافیا، عمران و مدیریت شهری، 7 (4): 80-90.
- محمودی، ناصر؛ شمس، مجید.(1400). تحلیل اثرات زیست محیطی گسترش افقی شهر با تاکید بر شاخص‌های شهر هوشمند (مطالعه موردی: شهر دزفول)، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 13 (48).
- نسترن، مهین؛ پیرانی، فرزانه.(1398). تدوین و اعتبار سنجی معیارها و شاخص‌های توسعه شهر هوشمند، جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6 (1).
- Camero, A., & Alba, E.(2019). Smart City and information technology: A review. cities, 93, 84-94.
- Caragliu, A., & Del Bo, C. F.(2019). Smart innovative cities: The impact of Smart City policies on urban innovation. Technological Forecasting and Social Change, 142, 373-383.
- Duygan, M., Fischer, M., Pärli, R., & Ingold, K.(2022). Where do Smart Cities grow? The spatial and socio-economic configurations of smart city development. Sustainable Cities and Society, 77, 103578.
- Haque, A. B., Bhushan, B., & Dhiman, G.(2022). Conceptualizing smart city applications: Requirements, architecture, security issues, and emerging trends. Expert Systems, 39(5), e12753.
- Heidari, A., Navimipour, N. J., & Unal, M.(2022). Applications of ML/DL in the management of smart cities and societies based on new trends in information technologies: A systematic literature review. Sustainable Cities and Society, 104089.
- Hoang, A. T., & Nguyen, X. P.(2021). Integrating renewable sources into energy system for smart city as a sagacious strategy towards clean and sustainable process. Journal of Cleaner Production, 305, 127161.
- Ismagilova, E., Hughes, L., Rana, N. P., & Dwivedi, Y. K.(2022). Security, privacy and risks within smart cities: Literature review and development of a smart city interaction framework. Information Systems Frontiers, 24(2), 393-414.
- Ismagilova, E., Hughes, L., Dwivedi, Y. K., & Raman, K. R.(2019). Smart cities: Advances in research—An information systems perspective. International Journal of Information Management, 47, 88-100.
- Kashef, M., Visvizi, A., & Troisi, O.(2021). Smart city as a smart service system: Human-computer interaction and smart city surveillance systems. Computers in Human Behavior, 124, 106923.
- Kirimtat, A., Krejcar, O., Kertesz, A., & Tasgetiren, M. F.(2020). Future trends and current state of smart city concepts: A survey. IEEE access, 8, 86448-86467.
- Lv, Z., Chen, D., & Li, J.(2021). Novel system design and implementation for the smart city vertical market. IEEE Communications Magazine, 59(4), 126-131.
- Tong, Z., Ye, F., Yan, M., Liu, H., & Basodi, S.(2021). A survey on algorithms for intelligent computing and smart city applications. Big Data Mining and Analytics, 4(3), 155-172.
[1] - کارشناسی ارشد، گروه معماری، مؤسسه علامه فیض کاشان، کاشان، ایران نویسنده مسئول samani.javad@yahoo.com
[2] . دانشجوی دکتری، گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
[3] . City
[4] . Haque
[5] . Systematic approach
[6] . Ismagilova
[7] . Urban intelligence
[8] . Tong
[9] . Tele Cities
[10] . Internet of things
[11] . Cloud computing
[12] . Blockchain
[13] . Caragliu
[14] . Hoang
[15] . Camero