تبیین جامعهشناختی تأثیر نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی برگرایش‌های قومی (مطالعه موردی: استان ایلام)
محورهای موضوعی :عبدالحسین رحمتی 1 , نبی اله ایدر 2 * , عبدالرضا هاشمی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
2 - 0
3 - استادیارگروه جامعه شناسی ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران
کلید واژه: واژگا‌ن کلیدی: جهانی‌شدن, نوگرایی, شبکه‌های اجتماعی, گرایشهای قومی, قومیت.,
چکیده مقاله :
این پژوهش باهدف بررسی نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی، دو مؤلفه‌ی مهم جهانی‌شدن و تأثیر آن بر گرایشهای قومی مردم استان ایلام انجام شده تا نشان دهد هویت¬های مردم استان ایلام چه نسبتی با هویتهای جهانی دارند. روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی بود. جامعه آماری شامل کلیه افراد ساکن استان ایلام با جمعیت ۵۸۰۱۵۸ نفر بودند که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه آماری 270 نفر تعیین شد و روش نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی ساده بود. برای سنجش پایایی داده‌ها از ضریب آلفای کرونباخ و برای سنجش روایی از شیوه روایی صوری استفاده شد، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش‌های آماری: ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون با نرم‌افزار Spss25 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که به‌طورکلی بین نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی که دو مؤلفه مهم جهانی‌شدن هستند، با گرایشهای قومی رابطه معناداری وجود دارد. بدین معنا که با ورود جوامع سنتی همچون استان ایلام به دنیای مدرن، باعث کاهش احساس تعلق و دل‌بستگی قومی مردم استان ایلام شده است. بر اساس یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که گرایشهای قومی در استان ایلام بر خلاف گذشته در دوران معاصر از حالت متصلب و یکدستی خارج شده و نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی باعث تأثیراتی در آن شده است.
This research was conducted with the aim of investigating modernization and social networks, two important components of globalization and its effect on the ethnic tendencies of the people of Ilam province, to show how the identities of the people of Ilam province relate to global identities. In this research, the statistical population is all people living in the province. Ilam with a population of 580,158 people, based on Cochran's formula, the statistical sample size is 270 people, and the sampling method is simple probability, the survey method and the data collection tool of Hop Rashnameh. Cronbach's alpha coefficient was used to measure the reliability of the data and face validity method was used to measure the validity. The results of the research were analyzed using Pearson's correlation coefficient, variance analysis and regression analysis. They are an important component of globalization, there is a significant relationship with ethnic tendencies. This means that traditional communities like Ilam province have become dependent on the modern world, which has caused a decrease in the sense of belonging and ethnic attachment of the people of Ilam province. Based on the findings, it can be concluded that the ethnic trends in Ilam province, unlike the past, in the contemporary era, have gone out of a solid and uniform state, and modernization and social networks have had an impact on it.
- احمدی، حمید.(1378). قومیت و قومگرایی در ایران؛ از افسانه تا واقعیت، تهران، نشر نی.
- براتعلی‌پور، مهدی.(1397). الگوی جامعهشناختی ساخت هویت در ایران معاصر، مجله راهبرد توسعه، 14(56)، 82-104.
- بشیریِ، حسین.(1378). جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات علوم نوین.
- توسلی، غلام عباس، قاسمی، یار محمد.(1381). مناسبات قومی و رابطه آن با تحول هویت جمعی، مجله جامعه‌شناسی ایران، 4، 3-25.
- درسازان، شکوفه، بهرامی، شهاب، یوسفی، بهرام.(1400). اثر ملی‌گرایی، قومگرایی و جهان شهر گرایی مصرفی بر ترجیح خرید برندهای ورزشی داخلی به خارجی در میان دانشجویان: نقش میانجی کیفیت عملکرد محصول، نشریه مدیریت ورزشی، (4)، 7، 22-40.
- داودآبادی، محمد، حسن‌زاده، صادق.(1396). جهانی‌شدن، فرصت یا تهدیدی برای آداب‌ورسوم اقوام ایرانی، یازدهمین کنگره ملی پیشگامان پیشرفت، دانشگاه شهید بهشتی.
- رضایی امینلویی،حسین وهم کاران (1393). تحلیل بحران هویت قومی در ایران در بستر جهانی‌شدن و فضای مجازی با رویکرد علم پایداری، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی ، 8(2)، 33-49.
- روزبهانی، منیر، ساروخانی، باقر، پروین، ستار.(۱۳۹۸). .بررسی جامعهشناختی مصرف شبکه‌های اجتماعی مجازی و تسامح قومی در بین شهروندان تهرانی، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین،5(20)، ۲۷۷-۲۹۸.
- رهنمایى، احمد.(1380). غربشناسى (انتشارات مؤسسهى آموزشى و پژوهشى امام خمینی قدس سره. قم.
- رابرتسون، روناند.(1380). جهانی‌شدن، تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی، ترجمه کمال پولادی، تهران: ثالث.
- رابرتسون، رونالد.(1383ا). جهان-محلی شدن :زمان –مکان ،همگونی-ناهمگونی، ترجمه مراد فرهادپور، فصلنامه ارغنون، 24، 24-12.
- شایگان، داریوش.(1380). افسون زدگی جدید: هویت چهل‌تکه وتفکرسیال، ترجمه: فاطمه ولیایی، چاپ اول، تهران، فرزان روز.
- شاکری خوئی، احسان، محمدی ایروانلو، علی، ظهیری، صمد.(1398). جهانی‌شدن و مسئله قومیت ها. فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 11(40)، 90-104.
- قاسمی، وحید.(1393). تأثیر شبکه‌های اجتماعی فیس بوک بر هویت فرهنگی جوانان شهر اصفهان، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران،8(1)، 1-28.
- کاستلز، مانوئل.(1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، قدرت هویت، ترجمه: حسین چاوشیان، چاپ دوم، جلد دوم، تهران: طرح نو.
- کوئن، بروس.(1395). مبانی جامعه شاسی، ترجمه غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، نوبت چاپ 27.
- گیدنز، آنتونی.(1374). چشم‌اندازهای جهانی، ترجمه محمدرضا جلایی پور، تهران: طرح نو.
- گیدنز، آنتونی.(1377). پیامدهای مدرنیته، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: مرکز.
- نش، کیت.(1380). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمه محمدتقی دل‌فروز، تهران: کویر.
- نساج، حمید.(1397). جهانی‌شدن و هویت اقوام ایرانی با تاکید بر مولفه‌های زبان وآداب و رسوم، دوفصلنامه تخصصی پژوهش سیاست نظری، 5(3)، 111-129.
- مرادی، رامین، رمضانی باصری، عباس.(1398). بررسی تأثیر آموزشِ منابع انسانی بر توسعه فناوري و اقتصادي جوامع (با تأکید بر جامعۀ ایران)، فصلنامه راهبرد توسعه، 15(4)، 97-120.
- وبستر، فرانک.(1384). نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، ترجمه: مهدی داوری، تهران، انتشارات وزارت امورخارجه.
- Ariely, Gal. (2019). The nexus between globalization and ethnic identity: A view from below. Ethnicities. 19. 146879681983495. 10.1177/1468796819834951
- Chen, L., & Wang, C. (2022). The influence of virtual space on contemporary identity: The perspective of philosophy. Filosofija. Sociologija, 33(1), 30-39.
- Castles. (1992). Mistaken identity, sydeny: pluto press.
- Friedman, T.L.(2000), The Lexus and The Otive Tree, New York, Farrar.(Giroux).
- Kellas j. Bade.(2004). the poitics of nationalism and Ethnicity ,(2nd edition), New york: ST martins press.
- Khakimovich, A. A. (2022). Factors Affecting Youth's Social Image in the Globalization Period. Zien Journal of Social Sciences and Humanities, 13, 38-41
- Kim ,Y.Y., Bhawuk , D .(2008). Globalization and diversity :Contributions from intercultural", International jornal of Intercultural Rlations ,32,301-304.
- Martsinkovskaya, T. D. (2019). The person in transitive and virtual space: new challenges of modality. Psychology in Russia: State of the art, 12(2), 165-176.
- Milazzo, J. (2020). Migration, ethnicism, and transnationalism versus the right to assume citizenship by one’s (multi-) presence in the world. Journal of Cultural Geography, 37(3), 323-335.
- Mishra, S. (2020). Social networks, social capital, social support and academic success in higher education: A systematic review with a special focus on ‘underrepresented’students. Educational Research Review, 29, 100307.
- Obla, M., & Ukabi, E. (2021). Education in the Virtual Space: A Sustainable Strategy for Achieving Tension-free and Inclusive Learning in COVID-19 Dispensation. Journal of Studies in Science and Engineering, 1(2), 17-35.
- Ridzuan, A. R., Bakar, A. A., Latif, D. I. A., Ismail, S., Alias, N. E., Othman, R., ... & Ilyas, I. Y. (2017). The Relationship Between Social Networking Site Factors, Ethnocentrism and Social Solidarity. Advanced Science Letters, 23(8), 7650-7652.
- Rodrik, D. (2018). Populism and the economics of globalization. Journal of international business policy, 1, 12-33.
- Pluss, C. (2005). constructing globalized ethnicity, migrants from Indiain- Hongkong, International sociology, 20(2), 201-224.
- Sklair, L(1999), "competing concepting of globalization "world system research ,V(2),143-163.
- Samanta, S., Dubey, V. K., & Sarkar, B. (2021). Measure of influences in social networks. Applied Soft Computing, 99, 106858
- Sasaki, M.(2004). Globalization and National Identity in japan International, Journal of Japanese socioligy ,13,68-87.
- Shaw, S. L. (2023). Time geography in a hybrid physical–virtual world. Journal of Geographical Systems, 1-18.
- Vuong, B. N., & Khanh Giao, H. N. (2020). The impact of perceived brand globalness on consumers’ purchase intention and the moderating role of consumer ethnocentrism: An evidence from Vietnam. Journal of International Consumer Marketing, 32(1), 47-68.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 2 (پیاپی74)/ تابستان 1402/ 83-60
Quarterly Journal of Development Strategy, 2023, Vol. 19, No.2 (74), 60-83
تبیین جامعهشناختی تأثیر نوگرایی و شبکه‌های
اجتماعی برگرایش‌های قومی(مطالعه موردی: استان ایلام)
عبدالحسین رحمتی1
نبی اله ایدر2
عبدالرضا هاشمی3
(تاريخ دريافت 23/1/1402 ـ تاريخ تصويب 7/6/1402)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
چكيده
این پژوهش باهدف بررسی نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی، دو مؤلفه‌ی مهم جهانی‌شدن و تأثیر آن بر گرایشهای قومی مردم استان ایلام انجام شده تا نشان دهد هویتهای مردم استان ایلام چه نسبتی با هویتهای جهانی دارند. روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی بود. جامعه آماری شامل کلیه افراد ساکن استان ایلام با جمعیت ۵۸۰۱۵۸ نفر بودند که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه آماری 270 نفر تعیین شد و روش نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی ساده بود. برای سنجش پایایی داده‌ها از ضریب آلفای کرونباخ و برای سنجش روایی از شیوه روایی صوری استفاده شد، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش‌های آماری: ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس و رگرسیون با نرم‌افزار Spss25 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که به‌طورکلی بین نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی که دو مؤلفه مهم جهانی‌شدن هستند، با گرایشهای قومی رابطه معناداری وجود دارد. بدین معنا که با ورود جوامع سنتی همچون استان ایلام به دنیای مدرن، باعث کاهش احساس تعلق و دل‌بستگی قومی مردم استان ایلام شده است. بر اساس یافته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که گرایشهای قومی در استان ایلام بر خلاف گذشته در دوران معاصر از حالت متصلب و یکدستی خارج شده و نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی باعث تأثیراتی در آن شده است.
واژگا‌ن کلیدی: جهانی‌شدن، نوگرایی، شبکه‌های اجتماعی، گرایشهای قومی، قومیت.
مقدمه
جهانی‌شدن4 رمز واژه و فرایند گریزناپذیر قرن و به عبارتی برگشت‌ناپذیر و سیال است و در دهکدهی جهانی، همواره جلوه‌های نوینی را از خود نشان داده و تفاسیر و پردازش‌های زاینده‌ای را نمایانده است (Rodrik, 2018: 3). در این میان یکی از پدیدههایی که به نحوی احیای دوباره خودش را مدیون جهانی‌شدن میداند و گاهی در مقابل توسعه و پیشرفت جهانی‌شدن از خود مقاومت نشان میدهد قومگرایی5 می‌باشد، گرچه قومگرایی تاریخی قدیمیتر از فرایند نوظهوری بنام جهانی‌شدن را دارا می‌باشد؛ اما همانند بسیاری دیگر از پدیده‌های موجود تحت تأثیر جهانی‌شدن قرار گرفته است و در چند دهه اخیر قومگرایی عامل بیثباتی، درگیری و بحران در مناطق گوناگون جهان بوده است و پیامدهای آن باعث مسائل و مشکلات مالی و انسانی چشمگیری در اقصی نقاط جهان بوده است (Milazzo, 2020: 330).
انسان معاصر با استفاده از فرصتِ جهانی‌شدن و سازوکارهای آن ارتباط خویش با دیگران را گسترش میدهد و حتی جمعیتهای کوچک قومی هم میتوانند در این فضای جهانی شده، تأثیرگذار باشند و قومگرایی یکی از پدیدههایی است که احیای دوبارهاش را مدیون جهانی‌شدن میداند (شاکری خوئی و همکاران، 1398: 91). همین قومگرایی که گاهی در برابر توسعه و پیشرفت جهانی‌شدن از خود مقاومت نشان میدهد؛ آن‌گونه که جهانی‌شدن، با ورود موج رسانههای جمعی به زندگی انسانها، قومیتها و فرهنگها را کنار هم قرار داده و شرایطی را ایجاد کرده که به بازگشت هویتهای قومی یاری میرساند و به آن شتاب داده و تفکر برتری قومی و نژادی را کمرنگ نماید و بستری را فراهم آورد تا گروه‌های قومی در راستای حقوق ازدست‌رفته‌ی خود تلاش کنند (درسازان و همکاران، 1400). هرچند قومگرایی از نظر تاریخی، قدیمیتر از پدیده جهانی‌شدن است؛ اما مثل بسیاری از پدیدهها تحت تأثیر جهانی‌شدن قرار گرفته است و در چند دههی اخیر بسیاری از مناطق جهان باعث بحران، بیثباتی و درگیری بوده است. البته از دیدگاه کوئن6 قومگرایی هم آثار مثبت و هم زیانهایی با خود دارد و میگوید: قوممداری این فایده را دارد که احساس مشروعیت گروه، وفاداری، میهندوستی و ملیتخواهی فرد را تقویت میکند. افزون بر آن، قوممداری با حفظ وضع موجود بهمنزلهی نیروی مقاوم در برابر دگرگونیها نیز بهکار میرود. شاید زیانبارترین اثر قوممداری این باشد که غالباً مانع نوآوریهای احتمالاً سودمند می‌شود. قوممداری افراطی به طرد غیرضروری و بیهودهی خرد و دانش دیگر فرهنگها منتهی می‌شود و از هرگونه مبادله فرهنگی و غنیسازی فرهنگ خودی جلوگیری میکند (کوئن، 1395).
محققین علوم اجتماعی در آغاز قرن بیستم، هویتهای قومی، نژادی و زبانی و علائق را واپسگرایی میدانستند و معتقد بودند قومیت دیر یا زود از میان خواهد رفت و میپنداشتند که با گسترش نظام سرمایهداری، استقرار دولتهای ملی، رشد شهرنشینی، افزایش سواد و آموزش، افزایش مراودات و اطلاعات و فرایند جامعهپذیری و ایجاد دهکدهی جهانی، هویتخواهیهای قومی به تاریخ خواهد پیوست (Vuong & Khanh Giao, 2020). این ادعا طرح نظریههایی درباره جهانی‌شدن از نظر تئوریک پشتوانهای قویتر پیدا کرد؛ اما واقعیت این است که روند جهانی‌شدن به معنی فراموشی فرهنگهای بومی، قومی و منطقهای نیست و حتی باعث هویتهای غیر ملی شد که مهمترین آنها هویتهای قومی هستند و ما شاهد آنیم که در هزارهی سوم میلادی، جامعه جهانی، هویتهای قومی، نژادی و زبانی اهمیت بیشتری پیدا کردهاند (نساح، 1397). فرایند جهانی‌شدن با مؤلفه‌هایی چون نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی فراگیرشده است. نوگرایی بیان نوعی بینش مبتنی بر اصالت عناصر مدرنیته است و زمینه تئوریک و ذهنی تمام اقدامات عملی جوامع دور از تجدد را برای تحقق تجدد فراهم می‌آورد (بشیریه، 1378: 4). ویلیام کائولی نوگرایی را به معنی روزگار پیروزی خرد انسانی بر باورهای سنتی (اسطوره‌ای، اخلاقی، عاطفی و...)، رشد اندیشه علمی و خردباوری و افزون شدن اعتبار فلسفه نقادانه، شکل‌گیری قوانین مبادله و به تدریج سلطه جامعه مدنی بر دولت میداند (وبستر، 1995: 55).
فناوری‌های جدید ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی باعث شکل‌گیری اجتماعات و هویتهای جدید می‌شوند. فناوري به عنوان حاصل خلاقیت و نوآوري متکی بـر فکـر و اندیشـه انسـان هاسـت (مرادی و همکاران، 1398: 99). وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اثر تغییراتی که در برداشت‌های بشر امروزی به وجود می‌آورند، هویتهای را در وضعیت کاملاً تازه‌ای قرارمی دهند که متفاوت و حتی مغایر با گذشته است. هویت در اجتماعات مجازی جامعه اطلاعاتی در مسیر فراملیتی شدن حرکت میکند. درواقع ارتباطی که با اتکا به وسایل ارتباطی و اطلاعاتی جدید شکل می‌گیرد، چشم‌انداز جدیدی از ذهنیت را آشکار می‌سازد که در صورت‌بندی‌های گفتار و عملکرد که به لحاظ تاریخی محسوس‌اند، جان می‌گیرد (Obla & Ukabi, 2021).
در مورد موضوع پژوهش حاضر مطالعاتی انجام شده است. روزبهانی و همکاران (۱۳۹۸) در پژوهشی با عنوان بررسی جامعهشناختی مصرف شبکه‌های اجتماعی مجازی و تسامح قومی در بین شهروندان تهرانی (با تأکید بر گفتگوی اجتماعی) به این نتیجه رسیدند که فضای مجازی و شبکه‌های مجازی، امکان برقراری ارتباط و گفتگو را به‌عنوان سازوکاری مناسب جهت تقویت پیوندهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بین خرده‌فرهنگ‌ها و نیز قومیت‌های یک جامعه فراهم می‌نمایند. در نتیجه تسامح بین آنها را ارتقا می‌بخشند. رضایی امینلویی و همکاران (1397) به تحلیل بحران هویت قومی در ایران در بستر جهانی‌شدن و فضای مجازی با رویکرد علم پایداری پرداختند و نتیجه گرفتند در دهه‌های پایانی قرن بیستم با فرآیند دیالکتیکی و متناقض نمای جهانی‌شدن و باوجود خوش‌بینی‌های مدرنیته، بشریت شاهد خیزش‌ها و ستیزهای قومی و هویتی، جنبش‌های ملی‌گرایانه و بنیادگرایی‌های دینی بود. فرایند جهانی‌شدن و فضای مجازی با دگرگون کردن شرایط و چارچوب سنتی هویت‌سازی، روند گسست مکان، زمان و فضا را شتاب بخشید و بدین ترتیب امر اجتماع را از دایره تنگ و محدود مکان رها کرده و در فضای بسیار فراخ، گسترش داد و نوعی بحران هویت و معنا در جوامع مختلف جهان پدید آورد که افراد و اقشار گوناگون برای حل این بحران به روش‌ها و راهکارهایی متوسل می‌شوند که اشکال متعدد خاص گرایی‌های فرهنگی، تنش‌ها و ستیزه‌های قومی، هویتی یکی از اشکال پراهمیت چنین خاص گرایی هایی می‌باشد. سعیدی و همکاران (1394) به جهانی‌شدن و تأثیر آن بر هویتهای قومی پرداختند و نتیجه گرفتند که جهانی‌شدن موضوعی چندبعدی، بحث‌انگیز و درعین‌حال مبهم است. جهان وارد عرصه جدیدی از تعاملات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و قومی شده که ویژگی بارز آن فشردگی زمان، مکان و فضا، رشد مطالبات گرایشهای هویت‌خواهانه، ادغام اقتصادی، اضمحلال فرهنگها و خرده‌فرهنگ‌های ضعیف و کمرنگ شدن مرزهای ملی است؛ و آثاری دارد که این پژوهش ضمن واکاوی مختصر آن، اثر جهانی‌شدن را بر هویتهای قومی مورد بررسی قرار میدهد. داودآبادی و همکاران (1396) به جهانی‌شدن، فرصت یا تهدیدی برای آداب و رسوم اقوام ایرانی پرداخته است و نتیجه گرفتند که نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور اسلامی با اتکاء به فرهنگ غنی اسلامی- ایرانی باید شعار تمایز پذیری فرهنگی را کنار گذاشته و با استفاده از موقعیت‌هایی که از نزدیکی کشورها در عرصه جهانی و از فرو ریختن مرزها و سدهای اطلاع‌رسانی که به وسیله پدیده جهانی‌شدن پدید آمده است؛ در جهت شکل‌دهی آداب و رسوم اقوام ایرانیان و صدور فرهنگ انقلاب اسلامی بهره‌برداری کامل را ببرد. خاکیموویچ7 (2022) در پژوهشی با عنوان چگونگی تأثیر فضای مجازی و نوگرایی در عصر جدید نتیجه گرفت که فضای مجازی در توسعه حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و معنوی جامعه غیرقابل بحث است و همچنین این فضا علی‌رغم تهدیداتی که دارد زمینه توسعه قومگرایی و نوگرایی در همه امور را فراهم کرده است. آریلی8 (2019) در تحقیقی به «رابطه بین جهانی‌شدن و هویت قومی: یک دیدگاه از پایین» پرداخت و در این مقاله رابطه بین جهانی‌سازی و هویت ملی با چهار نظرسنجی متقابل ملی را مورد بررسی قرار میدهد و از 149 نمونه ملی در 74 کشور استفاده میکند و بررسی میکند که آیا سطح جهانی جهانی‌شدن هویت قومی را تحت تأثیر قرار میدهد یا اینکه جهانی‌شدن میان میهن‌پرستی و هویت قومی. یافته‌های این پژوهش نشان میدهد که گرچه سطح هویت قومی در جهانی‌شدن بیش از کشورهای کمتر جهانی شده است، جهانی‌شدن اثر متفاوتی بر ارتباط قوی و مثبت میان میهن‌پرستی و هویت قومی ندارد. ردزون9 و همکاران (2017) در پژوهشی نتیجه گرفتند که دو عامل تعامل و صمیمیت به طور معنی‌داری بر همبستگی اجتماعی تأثیرگذار است. از سویی دیگر، تعامل و درگیری تأثیر قابل‌توجهی بر قومگرایی دارند. یافته‌های تیلر10 (2012) نیز نشان میدهد که شبکه‌های مجازی در ترکیب با نفوذ قدرت‌های غربی، حرکتی را به‌سوی همگن‌سازی جهانی آغاز کردهاند که این حرکت سبب ایجاد تضاد در جهان و حرکت برخی ملت‌ها به سوی شکست و تضعیف هویت ملی و سنت‌هایشان شده است. پلوس11 (2005) نیز نشان داده است که جهانی‌شدن، هویت قومی را انعطاف‌پذیر میکند؛ زیرا فرآیند جهانی‌شدن نظرات مردم درباره خودشان را تغییرمی‌دهد. همچنین قومیت، یک استراتژي برای به دست آوردن سرمایه فرهنگی است که افراد از این سرمایه براي کسب دسترسی به منابع از آن استفاده می‌کنند؛ بنابراین افراد اقلیت، دسترسی کمتري براي دستیابی به منابع دارند. کاستلز12 و همکاران (1992) نیز نتیجه گرفته‌اند که جهانی‌شدن باعث کاهش هویت ملی می‌شود و منابع سنتی ملی‌گرایی قومی و نژادپرستی در عصر جهانی نمی‌تواند چیزي را به استرالیایی‌ها ارائه کند. آنها در عوض برای تقویت هویت ملی پیشنهاد می‌کنند که در جامعۀ استرالیا نوعی اشتراک واقعی برقرار شودکه به بهترین وجه، نظام چند فرهنگی را حفظ کرده و تعهد تمام‌عیار نسبت به اصل برابری داشته باشد.
مرور پیشینه‌ها نشان میدهد که مطالعات تأثیر نوگرایی و فضای مجازی بر قومگرایی هنوز به‌قدر کفایت موردتوجه قرار نگرفته است و بیشتر مطالعات حاضر محدود به جهانی‌شدن و موضوعات اقتصادی متمرکز شده است. این در حالی است که کشور ما در مدار توسعه قرار دارد و ازاین‌رو موضوع نوگرایی و شبکه‌هایی اجتماعی و نقش آنها در قومگرایی می‌تواند به نتایج تأثیرگذاری در روند توسعه منجر شود. لذا شناخت این موضوع می‌تواند به درک بهتر قومگرایی کمک نماید. بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین جامعهشناختی تأثیر نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در استان ایلام است.
چارچوب نظری
رابرتسون13 جهانی‌شدن را فشرده شدن جهان و تراكم آگاهي در جهان به عنوان يك كل تعريف میکند (رابرتسون، 1380: 35). وی تأثير جهانی‌شدن را بر فرهنگ محلی و فرهنگ جهاني بررسي میکند و مدعی است دولت‌ها در عصر جهانی‌شدن قادر به كنترل افكار و ایده‌هایی نيستند كه از طریق رسانههای جديد وارد كشور می‌شود و اين خود باعث رشد افكار محلي گرايي می‌شود. اساساً رابرتسون جهانی‌شدن را عامل یکسان‌سازی فرهنگها در سراسر جهان ارزيابي نمی‌کند (نش،1380: 115). آگاهي كليدواژه رابرتسون در بحث جهانی‌شدن و تعامل ميان امر جهاني و امر محلی (اعم از ملي و فرو ملی) است (فريدمن، ١٩٩٤) يا به معناي دقیق‌تر، عام گردانيدن خاص و خاص گردانيدن عام است (رابرتسون، 1380: 23). نظر رابرتسون اين است كه در عصر جهاني (عصر در هم فشرده شدن جهان و نیز تراکم آگاهي به جهان)، رابطه دولت ملت‌ها (هویتهای ملي تحمیلی) و قومیتها (هویتهای قومي) رابطه غالب و مغلوب نبوده و منجر به بيداري هويت قومي در برابر هویت ملی تحمیلی شده است، چراكه اساساً جهانی‌شدن به يكسان شدن فرهنگها و هویت‌ها منجر نمی‌شود (نش، 1380: 220). او مهمترین عامل جهانی‌شدن را گسترش آگاهی‌ها از طریق فناوري اطلاعاتي و ارتباطي میداند. البته رابرتسون از مسافرت افراد از محل زندگي خويش به سایر مناطق جهان نيز غافل نيست و معتقد است اين دو عامل دولت‌ها را از انحصاری ساختن، پردازش و نشر اطلاعات و آگاهی‌ها و اعمال سانسور بازمی‌دارد (رابرتسون، ١٣٨٠: 70). گیدنز14 نیز در بحث جهانی‌شدن معتقد است که مدرنیته باید در سطح نهادی درک شود، تغییر و تحولاتی که از سوی نهادهای مدرن ایجادمی شود به شیوه مستقیمی با زندگی فرد و هویت خویش پیوند خورده است، یکی از ابعاد اساسی مدرنیته، افزایش پیوستگی‌های متقابل بین تأثیرات جهانی‌شدن و تمایلات شخصی است، درحالی‌که شخصیت، ماهیت منفعل و پذیرنده صرف تأثیرات خارجی نیست ولی درنهایت نهادهای مدرن، مکانیسم جدید شخص و هویت او را شکل می‌بخشد به عبارتی سنن، اعتبار و بقای خود ر ا از دست می‌دهند و بیشتر زندگی روزانه برحسب کنش متقابل دیالکتیکی جهانی و محلی بازسازی می‌شود و بیشتر افراد مجبور هستند سبک زندگی خاصی را در میان تنوعی از انتخابات برگزینند (گیدنز، 1997: 7-5). ديدگاه كاستلز15 نیز در برابر نظریه جهانی‌شدن رابرتسون قرار می‌گیرد، اما به‌رغم اين تضاد، از یکی از مهمترین ایده‌هایش می‌توان براي ساختن چارچوب نظري استفاده كرد. كاستلز به تضاد هویت‌ها و شکل‌گیری هويت مقاومت در سطح ملي در برابر هويت جهان‌شمول ناعادلانه اعتقاد دارد (توسلی و قاسمی،10:1381). مبناي ديدگاه او اين است كه رابطة امر جهاني با امر ملي قهرآميز و ناعادلانه است؛ اما كاستلز آنجا كه از «هويت مشروعيت بخش» سخن میگوید، مدعي است كه دولت ناگزير از جست‌وجوی مشروعيت حاكميت در سطح ملي خصوصاً از ميان خرده هویت‌هایی است كه تاكنون عليه هويت غالب جهاني دولت ملت را تشكيل داده بودند (كاستلز، 1380: 22).
نوگرایی در ساختار اصلی ریشهاى خود به مفهوم «به روز بودن» و یا «در جریان بودن» است. چنین مفاهیمی بیانگر تمایزی است که امور و پدیده‌های مدرن نسبت به امور کهنه و قدیمى، یا امور به وقوع پیوسته در دوران گذشته دارد (راهنمایی، 1380: 132)؛ و به تعبیر آنتونی گیدنز درکتاب پیامدهای مدرنیته به شیوه‌هایی از زندگی یا سازمان‌های اجتماعی مربوط می‌شود که از سده هفدهم به بعد در اروپا پیدا شد و به تدریج نفوذی کم‌وبیش جهانی پیدا کرد (گیدنز، 4:1377). نوگرایی بیان نوعی بینش مبتنی بر اصالت عناصر مدرنیته است و زمینه تئوریک و ذهنی تمام اقدامات عملی جوامع دور از تجدد را برای تحقق تجدد فراهم می‌آورد (بشیریه، 4:1378). ویلیام کائولی نوگرایی را به معنی روزگار پیروزی خرد انسانی بر باورهای سنتی (اسطوره‌ای، اخلاقی، عاطفی و...)، رشد اندیشه علمی و خردباوری افزون شدن اعتبار فلسفه نقادانه، شکل‌گیری قوانین مبادله و به تدریج سلطه جامعه مدنی بر دولت دانسته است (وبستر، 59:1995).
از مؤثرترین فضاها در فضای اینترنت، شبکه‌های اجتماعی هستند که از ضریب نفوذ نسبتاً بالایی در میان جوانان برخورداراست و روز به روز آمار استفاده‌کنندگان بیشترمی شود (چن و وانگ، 2022: 33). با گسترش فناوری ارتباطی جدید در دنیا، جنبه های فرهنگ و زندگی اجتماعی جامعه باچالش روبه رو شده است. حالادیگرفضای مجازی، نسل جدیدی از روابط اجتماعی را ترسیم کرده است. اگرچه عمر این فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی کوتاه است اما در زندگی مردم جاری شده و بین جهانی‌شدن و شبکه‌های اجتماعی که در فضای مجازی خود را نشان داده‌اند، ارتباطی دوسویه برقرارشده است. ازیک طرف جهانی‌شدن، خود عامل پیدا شدن فضای مجازی و از بین رفتن مرزهای انسانی شده است و از دیگر سوی، گسترده بودن ارتباطات اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی و بی‌مکان و بی‌زمان و فراگیر بودن ماهیت آنها و همچنین بارش فکری بی‌درنگ آن را عامل شکستن مرزهای سنتی، قومی و یکپارچه‌سازی ارزش‌های انسانی می‌دانند (4 Shaw, 2023:). از دیگر سوی، گاه می‌بینیم که سلامت و روان افراد جامعه با چالش جدی روبه‌رو شده است. البته استفاده از این شبکه‌ها با برنامه‌ریزی درست می‌تواند فرصت باشد و در غیر این صورت به تهدید جدی تبدیل خواهد شد و باید مواظب باشیم تا امواج هویتهای دروغین و کاذب، تهدید هویت فرهنگی، شکاف بین نسلی، هویت ریشه‌دار جامعه ما را هدف قرار ندهد. شبکه‌های اجتماعی باعث تغییر در رفتار، عملکرد و نحوه نگرش به مسایل مختلف و بر خیلی از موارد از جمله تحصیل و هویت تأثیر مستقیم دارند (Martsinkovskaya, 2019: 167). امروز دیگر، شبکه‌های اجتماعی بخشی از زندگی مردم و خصوصاً جوانان است و نقشی پررنگ دارند و سازمان‌ها، نهادهای اجتماعی، مراکز علمی، فرهنگی، ورزشی و سیاسی هرکدام شبکه‌های مخصوص به خود دارند. با ظهور فنّاوری‌های جدید ارتباطی و اطلاعاتی، محدودیت‌های زمان و مکان از بین رفته است و فرد از مکان محلی و بومی خود گذرکرده و مرزهای جغرافیایی را طی و با دنیای بزرگ‌تری در ارتباط است که می‌تواند نقش مهمی در هویت، نگرش‌ها و ارزش‌های جوانان داشته باشد (Samanta, Dubey & Sarkar, 2021: 5). شبکه‌های اجتماعی رسانه‌هایی مهم و روبه رشد و در حال تحول هستند كه تأمین‌کننده اشتغال، تولیدکننده كالا و خدمات و تغذیه‌کننده ساير صنايع مرتبط هستند. این رسانه‌ها درعین‌حال خود به نهادي تبديل شده‌اند با قواعد و هنجارهاي خاص خود كه اين نهاد را به جامعه و ساير نهادهاي سیاسی و اجتماعی پيوند میدهد؛ و به‌عنوان يكي از منابع قدرت و ابزاري براي كنترل مديريت و نوآوري در جامعه هستند (Mishra, 2020: 55).
صاحب‌نظران علوم اجتماعی بر این باورند که ترکیب و همگرایی فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجدید ساختار نظام سرمایهداری در دهه‌های اخیر ما را وارد عصر تازه و جامعه‌ای جدید کرده است که دانیل بل آن را جامعه فرا صنعتی کاستلز، جامعه شبکه‌ای16 و تادائو ساتو آن را جامعه اطلاعاتی17 نامیده است (قاسمی، 1393: 2).
فناوری‌های جدید ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی باعث شکل‌گیری اجتماعات و هویتهای جدید می‌شوند. وسایل نوین اطلاعاتی و ارتباطی در اثر تغییراتی که در برداشت‌های بشر امروزی به وجود می‌آورند، هویتهای را در وضعیت کاملاً تازه‌ای قرارمی دهند که متفاوت و حتی مغایر با گذشته است. هویت در اجتماعات مجازی جامعه اطلاعاتی در مسیر فراملیتی شدن حرکت میکند. درواقع ارتباطی که با اتکا به وسایل ارتباطی و اطلاعاتی جدید شکل می‌گیرد، چشم‌انداز جدیدی از ذهنیت را آشکارمی سازد که در صورت‌بندی‌های گفتار و عملکرد که به لحاظ تاریخی محسوس‌اند، جان می‌گیرد.
بحث قومیتها و قومگرایی و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن از اهمیت خاصی برخوردار است این مهم ازآن‌جهت نمود و تجلی می‌یابد که منطقه خاورمیانه علاوه بر اهمیت استراتژیک و منابع خدادادی دارای تنوعات گسترده قومی نژادی، فرهنگی است در این میان ایران و همسایگان آن به نحو گسترده‌ای تحت تأثیر تنوعات فرهنگی- اجتماعی قومیت‌های تأثیرگذار قرار دارند. هرچند مسئله قومیتها به یک گفتمان جهانی و بین‌المللی مبدل گشته و دیگر مسئله‌ای داخلی و درون مرزهای کشورها و دولت – ملت‌ها نیست مع‌هذا در جای‌جای دنیا قومگرایی همچنان وجود دارد و دگرگونی‌های نوینی به ظهور اندیشه‌های نوین به‌ویژه گسترش فرایند جهانی‌شدن باعث توجه بیشتر پژوهشگران و سیاستمداران به پدیده قومیت و قومگرایی شده و دگرگونی‌های دهه هفتاد شمسی و گشایش فضای سیاسی ایران به‌نوعی بر زنده شدن بحث‌ها و مطالعات مذکور کمک زیادی کرده است (احمدی، 1386: 1).
با عنایت به‌ضرورت مواجهه و تنوع آگاهانه و همه‌جانبه در قبال فرایند مذکور و توجه به چندگونگی قومی و فرهنگی ایران به‌طور عام و تنوع قومی (کرد، لر و عرب) استان ایلام به‌طور خاص که به جرئت می‌توان ادعا کرد که الگوی منحصربه‌فرد، متنوع و پیچیده‌ای است و ازجمله مواد نادری است که گروه‌های فعال قومی آن در این استان قرار دارند لذا کسب آمادگی عاجل و هم جانبه تخصصی و کارشناسی در مدیریت جامعه چند قومی و چند فرهنگی آن، ضرورت سامان دادن مطالعات قومی و میان فرهنگی را برجسته و بااهمیت نموده است. جهانی‌شدن غیرقابل‌انکار است هرچه بیشتر در برابرش مقاومت کنیم بیشتر به دام آن گرفتار می‌آییم. ما امروز هم گرایش شدید به جهانی‌شدن داریم و هم‌میل به فرورفتن در لاک خود و درنتیجه احیاء کردن دوباره زندگی قومی و قبیله‌ای پیشین نوعی امنیت عاطفی و فرهنگی را فراهم می‌آورد (شایگان،1380: 10). انسجام اجتماعي و حفظ و تداوم ثبات، نظم، يكپارچگي از مهمترین دغدغه‌های هميشگي متفكران علوم اجتماعي بوده و مباحث و نظریه‌های متعددي پيرامون آن توليد و بازتوليد شده و مفهوم هويت همواره در اين رابطه مطرح بوده است. استان ایلام به‌عنوان استاني چند قومی و چند فرهنگي با ظرفیت‌های استراتژيك همواره با چالش‌های مشابهي در عرصه فرهنگي و سیاسی مواجه بوده و این پتانسيل وجود دارد كه چالش‌های بيشتري را هم تجربه نمايد. از سوی ديگر درحالی‌که اهميت اجتماعي قوميت در همه جوامع چند قومي يك امر عام به شمار میرود، اهميت يافتن قوميت از حیث سياسي پدیده‌ی جديدي است كه برخي جوامع چند قومی از پایان جنگ جهاني دوم با آن مواجه شده‌اند. بنابراين ممكن است در جامعه‌ای قوميت از حیث اجتماعي اهميت داشته باشد اما سياسي نشده باشد.
اهمیت حضور سازنده و بخردانه در فرایند جهانی‌شدن همانند شمشیر دو لبه‌ای است که هم می‌تواند به‌عنوان چالش و هم به‌عنوان فرصت فراروی هویتهای محلی و قومی قرار گیرد و اگر دولت‌ها بتوانند درست و به‌موقع عمل کنند از کارکرد و پیامدهای مثبت آن همچون افزایش و مبادلات فرهنگی در جهت ارزش‌های قابل‌قبول بشریت بهره برند و در نتیجه ظرفیت و آستانه تحمل خود را افزایش و هویتهای محلی و قومی را برای همزیستی مسالمت‌آمیز را تقویت کنند در غیر این صورت جهانی‌شدن کارکرد و پیامدهای عکسی را بر آنها تحمیل خواهد نمود و موجب تقویت قومگرایی افراطی و گسستگی هویت‌ها خواهد شد متأسفانه برخی شواهد نشانگر آن است که حکومت و ارگان‌های دولتی در استان ایلام در مقایسه با سایر مناطق به خوبی نتوانسته از فرصت‌های فراروی هویتهای غنی قومی و محلی استفاده کند به‌گونه‌ای که ممکن است خطر قومگرایی افراطی را تشدید نماید با یقین به این مسئله ضروری است با اقدامی عاجل به مطالعه علمی و میدانی به تأثیرات این فرایند قدرتمند جهانی‌شدن در هویت خواهی قومی مردم استان ایلام پرداخت تا با اقداماتی بخردانه و سازنده تهدیدات و چالش‌هایش را به فرصت تبدیل نمود. نهایتاً اقوام کرد. لر و عرب استان می‌تواند سوژه مناسبی برای تحقیقات علمی و دانشگاهی در حوزه مسائل قومی و هویتی باشد. علاوه بر همه‌ی این موارد که نشان‌دهنده‌ی اهمیت و ضرورت تحقیق و بررسی کلان علمی و دانشگاهی می‌باشد. استان ایلام دارای ۱2 شهرستان می‌باشد. شهرستان ایلام پرجمعیت‌ترین شهرستان استان است. این استان در سال ۱۳۹۵ دارای ۵۸۰٬۱۵۸ نفر جمعیت بوده است. تنوع قومی در این استان وجود دارد. به‌طوری‌که اقوام کرد، لروعرب در این سرزمین پراکنده شده‌اند. بر اساس مبانی نظری پژوهش فرضیات پژوهش عبارت انداز:
1-به نظر می¬رسد نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان تأثیر معنی¬داری دارد.
2- به نظر می¬رسد شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان تأثیر معنی¬داری دارد.
1- مدل مفهومی پژوهش
روش تحقیق
روش پژوهش حاضر توصیفی- پیمایشی و از نظر هدف کاربردی بود. جامعه آماری شامل کلیه افراد ساکن استان ایلام با جمعیت ۵۸۰۱۵۸ نفر بودند که بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه آماری 270 نفر تعیین شد و روش نمونه‌گیری به‌صورت تصادفی ساده بود. در این پژوهش برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شده است که شامل سه قسمت می باشد: الف (نامه همراه ب) سؤال‌های عمومی و سؤال‌های تخصصی که از پرسشنامه (محقق ساخته) استفاده شده که شامل 75 سؤال هست. برای تدوین و گردآوری ادبیات مربوط به موضوع تحقیق و بررسی اطلاعات مرتبط با آن از روش مطالعات کتابخانه‌ای استفاده شده است. متغیر وابسته در این تحقیق، گرایشهای قومی با توجه به گویه هایی 1- تعلق خاطر به روابط قومی و دوستی 2-داشتن احساسات مثبت قومی دل‌بستگی‌ها و اعتمادپذیری 3- ترجیح مشارکت گروه قومی آداب‌ورسوم و در قالب طیف لیکرت طراحی و عملیاتی شده‌اند و همچنین در متغیر جهانی‌شدن به‌عنوان متغیر مستقل به دو مؤلفه نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی تأکید کرده‌ایم. برای سنجش نوگرایی از شاخص‌های: انواع ایده‌ها، توجه به زمان، قدرت ریسک و خطرپذیری، نوع نگاه‌ها، احساسات، تصورات، حضور در باشگاه‌های بدن‌سازی و ورزشی، استفاده از امکانات مدرن و نوین و مولفه دیگر شبکه‌های اجتماعی است. شبکه اجتماعی ساختاری اجتماعی است که از گره‌هایی (عموماً فردی یا سازمانی) تشکیل‌شده است که توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی مانند ایده‌ها و تبادلات مالی، دوستان، خویشاوندان، لینک‌های وب و سرایت بیماری‌ها (اپیدمولوژی) به هم وصل هستند.(اهل بیگی، 1390)؛ و برای سنجش آنها از طیف لیکرت استفاده شده است. برای بررسی روایی پرسشنامه از اعتبار صوری استفاده شده است. برای برآورد پایایی پرسشنامه بعد از استخراج نمرات مربوط به هر پرسشنامه و وارد نمودن آنها به نرم‌افزار از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد (جدول 1).
جدول (1)- آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش
متغيرهاي تحقيق | آلفای کرونباخ |
نوگرایی | 0.800 |
شبکه‌های اجتماعی | 0.713 |
گرایشهای قومی | 0.860 |
برای تجزیه‌وتحلیل نتایج نیز از نرم‌افزار spss24 استفاده گردیده است. در آمار توصیفی از نمودارها و جداول (میانگین، فراوانی، درصد، واریانس و انحراف معیار) استفاده شده است.
یافته‌ها
در جدول 2، برخی از شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش ارائه‌شده است.
جدول (2)- شاخص‌های توصیفی متغیرهای پژوهش
متغیرها | تعداد نمونه | میانگین | انحراف معیار | کمترین | بیشترین |
گرایشهای قومی | 270 | 3.49 | 0.373 | 2.35 | 4.55 |
شبکه‌های اجتماعی | 270 | 3.72 | 0.504 | 2.09 | 5.00 |
نوگرایی | 270 | 3.73 | 0.583 | 1.80 | 5.00 |
نتایج جدول 2، نشان میدهد که میانگین نمرات پاسخگویان در تمام متغیرها بالاتر از حد متوسط میانگین 3 قرار گرفته است.
در جدول 3، نیز نرمال بودن داده‌ها بررسی و نتایج ارائه شده است.
جدول (3)- نتایج نرمال بودن متغیرهای موجود در پژوهش
متغیرها | آزمون نرماليتي | نتیجه | |
چولگی | کشیدگی | ||
گرایشهای قومی | 0.347- | 0.291 | نرمال |
شبکه‌های اجتماعی | 0.352- | 0.045 | نرمال |
نوگرایی | 0.495- | 0.098 | نرمال |
همان‌طور که نتایج جدول 3 نشان میدهد ضرايب چولگي و كشيدگي براي همه مؤلفه‌ها و زیرمولفه های پژوهش در بازه امن و قابل قبول (3+ و 3-) به دست آمده است و لذا توزیع داده‌ها نرمال است.
جدول (4)- ماتريس ضرایب همبستگی بین متغیرهای مورد مطالعه تحقیق
متغيرهاي تحقيق | گرایشهای قومی | سبک زندگی | شبکه‌های اجتماعی | نوگرایی | جهانی‌شدن | |
گرایشهای قومی | مقدار همبستگی | 1 | 0.513 | 0.434 | 0.367 | 0.373 |
سطح معناداری |
| 0.000 | 0.000 | 0.006 | 0.000 | |
شبکه‌های اجتماعی | مقدار همبستگی | 0.434 | 0.360 | 1 | 0.669 | 0.729 |
سطح معناداری | 0.000 | 0.000 |
| 0.005 | 0.000 | |
نوگرایی | مقدار همبستگی | 0.367 | 0.535 | 0.669 | 1 | 0.410 |
سطح معناداری | 0.006 | 0.002 | 0.005 |
| 0.000 | |
نتایج جدول 4 نشان میدهد که سطح معناداری بین دو به دوي متغيرها كمتر از سطح خطای 0.05 به‌دست‌آمده است. لذا فرض صفر آزمون همبستگی رد و فرض مقابل آن مبنی بر وجود رابطه بین دو به دوي متغيرها با احتمال 95 درصد تائید می‌شود.
در ادامه نتایج تحلیل عاملی تأییدی پرسشنامه (CFA) بررسی و نتایج در جدول 5 نشان داده‌شده است.
جدول (5)- نتایج ضریب آلفای کرونباخ، ضریب پایایی ترکیبی و میانگین واریانس AVE
متغيرهاي تحقيق | آلفای کرونباخ Cronbachs Alpha >0.7 | پایایی ترکیبی Composite Reliability >0.7 | Average Variance Extracted (AVE)>0.5 |
گرایشهای قومی | 0.860 | 0.871 | 0.656 |
شبکه‌های اجتماعی | 0.713 | 0.763 | 0.637 |
نوگرایی | 0.800 | 0.851 | 0.576 |
همان‌طور که مشاهده می‌شود مقدار آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی تمامی متغیرها در حد قابل قبول و بالای 0.7 قرار گرفته‌اند. همچنین مقدار AVE تمامی متغیرها همگی بالاتر از حد مرزی 0.5 می‌باشند. لذا می‌توان این‌گونه استنباط نمود که پایایی و روایی همگرای متغیرهای موردمطالعه در حد قابل‌قبول و مطلوبی قرار دارد.
در خروجی(1) مدل تحلیل عاملی با ضرایب مسیر و بارهای عاملی ارائه شده است.
شکل(1)- مدل تحلیل عاملی تاییدی با ضرایب مسیر استاندارد شده
شکل(2)- مدل تحلیل عاملی تاییدی با ضرایب معناداری تی
فرضيه اول: به نظر می‌رسد نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تأثیر معنی‌داری داشته باشد.
جدول (6)- نتایج تحلیل مسیر نوگرایی و گرایشهای قومی
مسير | ضريب مسیر | مقدار تی | سطح معناداری | نتيجه |
نوگراییßگرایش های قومی | 0.679 | 3.534 | 0.000 | تائید |
مطابق نتایج جدول 6، مقادیر نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام آماره تی 3.534 و ضریب مسیر 0.679 به‌دست‌آمده است. با توجه به اینکه مقادیر به‌دست‌آمده بالاتر از حد نرمال هستند، این‌گونه استنباط می‌گردد که فرضیه اول تحقیق با احتمال 95 درصد تائید می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تائید می‌شود.
فرضيه دوم: به نظر می‌رسد شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تأثیر معنی‌دار داشته باشد.
جدول (7)- نتایج تحلیل مسیر شبکه‌های اجتماعی و گرایشهای قومی
مسير | ضريب مسیر | مقدار تی | سطح معناداری | نتيجه |
شبکه های اجتماعیßگرایش های قومی | 0.598 | 3.314 | 0.000 | تائید |
مطابق نتایج جدول 7، مقادیر شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام آماره تی 3.314 و ضریب مسیر 0.598 به‌دست‌آمده است. با توجه به اینکه مقادیر به‌دست‌آمده بالاتر از حد نرمال هستند، این‌گونه استنباط می‌گردد که فرضیه دوم تحقیق با احتمال 95 درصد تائید می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تائید می‌شود.
بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش باهدف بررسی نوگرایی و شبکه‌های اجتماعی، دو مؤلفه‌ی مهم جهانی‌شدن و تأثیر آن بر گرایشهای قومی مردم استان ایلام انجام شد. تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها به‌دست‌آمده، نشان داده مقادیر نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام آماره تی 3.534 و ضریب مسیر 0.679 به‌دست‌آمده است. با توجه به اینکه مقادیر به‌دست‌آمده بالاتر از حد نرمال هستند، این‌گونه استنباط می‌گردد که فرضیه نخست تحقیق با احتمال 95 درصد تائید شد. به‌عبارتی‌دیگر نوگرایی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تائید می‌شود. همچنین با توجه به رشد نوگرایی ویرایش جوانان اقوام استان ایلام به نو شدن در همه زمینه‌ها (سلیقه، موضع‌گیری، ایده ه و عملکردها) گرایش به قومگرایی در بین مردم استان ایلام به‌شدت کاهش‌یافته است، به‌طوری‌که شکل‌گیری ذهنیت فرایند جهانی‌شدن از طریق ارتباطات و فن‌آوری رسانه‌ای باعث تغیر جهان‌بینی‌ها و سلیقه‌ها و دیدگاه‌های زیباشناختی جوانان استان گردیده و در نوآوری و نوگرایی ذهنی و عملی و رفتاری و تغییر کنش‌های فردی و اجتماعی‌شان و متعصبانه آنها مؤثر بوده است.
روزبهانی و همکاران (۱۳۹۸)، رضایی امینلویی و همکاران (1397)، سعیدی و همکاران (1394)، خاکیموویچ18 (2022)، آریلی19 (2019) و ردزون20 و همکاران (2017) تا حدودی همسو بود. بررسی‌های تاریخی نشان میدهد که هویتهای قومی و به دنبال آن قومگرایی پدیده‌ای نوظهور در ایران است. اقوام ایرانی حضوری دیرپا در ایران داشته و نقش آنها در تکوین و ارتقای میراث سیاسی و فرهنگی ایران انکارناپذیراست به همین دلیل حمید احمدی قومیت و قومگرایی در ایران را افسانه‌ای بیش نمی‌داند اما بر این باور است که از اواسط قرن بیستم به بعد تحت تأثیر عوامل متعددی (اعم از داخلی و خارجی) این موضوع در ایران شکل‌گرفته و اهمیت یافته‌اند. روابط اجتماعی گسترش‌یافته، تداخل متقابل و فزاینده این روابط و ظهور نوعی زیر ساختار جهانی، بدین معنا که افزایش بسیار زیاد و شدید ارتباطات درسته محلی، ملی وجهانی منجر به کاهش عملی و آشکار فاصله فرهنگها و جوامع و یکسان‌سازی آنها می‌شود (کاچرین،2000؛ وایزمن، 1998).
جامعه ایرانی امروز دچار دگرگونی‌های زیادی ناشی از نوگرایی و پیامدهای آن در جامعه و دیگر نهادهای اجتماعی شده است و نشان میدهد که جامعه ایرانی و به‌تبع آن اقوام تا حد زیادی در مسیر تجدد پیشرفته‌اند. این تغییرات نه در ظاهر که در ساخت‌های اساسی اتفاق افتاده‌اند. ازجمله تغییرات دگرگونی‌های خانواده اگرچه آرام اما مستمر بوده است. تغییر نگرش‌های جمعیتی، فرهنگ خطرپذیری، تأثیر رسانههای جمعی برجهت گیری علمی، جهت‌گیری جهانی، کمرنگ شدن باورهای مذهبی، جهت‌گیری مدنی ناشی از مدگرایی و تجدد خانواده‌های ایرانی است. نوگرایی بر اقوام تا عمق خانواده‌ها پیش رفته است وخصوصا اتفاقاتی که در زندگی، روابط شخصی، ازدواج و خانواده وزندگی عاطفی افراد در حال وقوع می‌باشد و این همان گفته گیدنز است. البته ما سعی کرده‌ایم که نوع تجددمان بر پایه سنت‌هایمان باشد و نوگرایی سنت مآبانه داشته باشیم و به‌نوعی نوگرایی بومی یا ایرانی را تجربه کنیم. اقوام منطقه باورهای مذهبی‌شان کمترتغیریافته، یعنی به اندیشه‌ای مدرن دست‌یافته که نوگرایی را در زندگی خود بپذیرند اما نگرش‌های دینی را هم حفظ کنند. در استان ايلام علی‌رغم توجه به بسترهاي ریشه‌دار و کهن مناسبات قومي، با توجه به تاثیرنوگرایی، سبک زندگی و شبکه‌های اجتماعی، الگوهای رفتاری تغییریافته است و رشد سطح سواد عمومي، جمعيت جوان و تحصیل‌کرده و نيز استفاده روزافزون از وسايل ارتباط‌جمعی و شبکه‌های اجتماعی مؤثر بوده است. در انديشه مردم استان، رؤياي غلبه و نفوذ قومی در مقايسه با مؤلفه‌هایی چون تخصص، توان اجرايي و علمي افراد کاهش‌یافته است. فرهنگ سياسي قومی و مشارکت بر مبناي وابستگي قوم‌وخویشی در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی در مقابل ساير مؤلفه‌ها ازجمله توان مديريتي و نگرش‌های سياسی کمرنگ‌تر شده است و به‌عنوان نمونه حضور در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ازجمله انتخابات و استقبال گسترده گروه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی از آن در استان ایلام یکی از نشانه‌های مطلوب افزایش مشارکت سیاسی و اجتماعی و بیانگر برون‌رفت از وضعیت سنتی و احساسی به وضعیت عقلانی و نهادی است و درواقع ما شاهد روند کاهش آرام‌آرام نفوذ گرایشهای قومی در مسائل سیاسی استان ایلام هستیم. دیگر اینکه در جنوب استان ایلام در شهرستان دهلران که در کتاب جغرافیای استان به‌عنوان منبع غله غرب کشور معرفی‌شده است و کشاورزی با فناوری‌های مدرن تا عمق منطقه دشت عباس» که کاملاً از قوم عرب هستند رفته و همین مردم دشت عباس که پیش‌تر دخترانشان باکلاس پنجم درس می‌خواندند و به سمت دامداری و ازدواج می‌رفتند، اکنون دخترانشان دیپلم گرفته و در دانشگاه‌ها درس می‌خوانند و پسرانشان نیز ادامه تحصیل داده وجهت گیری‌های علمی را تجربه می‌کنند.
همچنین مطابق یافته‌ها به‌دست‌آمده مقادیر شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام آماره تی 3.314 و ضریب مسیر 0.598 به‌دست‌آمده است. با توجه به اینکه مقادیر به‌دست‌آمده بالاتر از حد نرمال هستند، این‌گونه استنباط می‌گردد که فرضیه دوم پژوهش با احتمال 95 درصد تائید می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر شبکه‌های اجتماعی بر گرایشهای قومی در بین مردم استان ایلام تائید می‌شود. باید گفت شبکه‌های اجتماعی نقش برجسته‌ای در سبک زندگی، باورها، عقاید، نگرش‌ها و هویت جوانان داشته است. عضویت در شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات مجازی، باعث گسترش سرمایه اجتماعی می‌شود. شبکه‌های اجتماعی امروزه از پدیدههایی محلی به پدیده‌های جهانی تبدیل‌شده‌اند. کاستلز بر پایه همگرایی رسانههای تصویری، شنیداری و نوشتاری نتیجه گرفته است که: ویژگی سیستم ارتباطی جدید که برمبنای یکپارچه ساختن دیجیتالی و شبکه‌ای شیوه‌های ارتباطی چندگانه، عمل میکند، این است که جلوه‌های فرهنگی را در برمی‌گیرد (کاستلز،423:1380). ظهور شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر، باعث تحولی بزرگ در روابط انسانی شده است و کارکردهای مهمی در حوزه قومیت و خصوصاً اقوام استان ایلام همچون بازنمایی فرهنگی و طرح مطالبات قومی و ترویج نمادهای هویتی داشته است. اقوام کرد، لر و عرب استان با حضور در شبکه‌های اجتماعی، با توجه به محوریت ارزش‌های جهانی در آنها، به تقویت هویتهای ملی و هویت جهانی کمک کرده و هویت قومی خود را نیز فراموش نکرده اند. البته این شبکه‌ها میتوانند فرصت‌ها و تهدیدهای گوناگونی را در حوزه مناسبات قومی داشته باشند. فرصت‌هایی چون فراهم آوردن امکان بحث و گفتگو، افزایش تعامل سازنده با دیگران، ارتقای همبستگی ملی و تقویت آن، کمک به شناخت نیازهای واقعی اقوام، شکل‌گیری فرهنگ گفتگو و افزایش قدرت تحمل اندیشه‌های مخالف، افزایش سرمایه اجتماعی درون قومی و بین قومی و تهدیدهایی چون عصبیت‌های قومی، امکان نفوذ جریان‌های بیگانه در راستای تفرقه و تنش‌های قومی. باید گفت که هویتهای قومی پدیده‌ای نیستند که تنها تحت تأثیر شبکه‌های اجتماعی قرار گیرند و تضعیف یا تقویت شوند، بلکه این شبکه‌ها بستری برای فعالیت‌های اجتماعی هستند و وجود فضای گفتگو در این شبکه‌ها می‌تواند ضمن کمک به طرح مطالبات منطقی گرایشهای قومی، از تندروی‌های گروه‌های واگرا بکاهد و نقش مؤثری در تقویت هویت ملی ایفا کند.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر باید اشاره کرد که ازنظر روش این مطالعه فقط کمی بود و روش تلفیقی بنا بر محدودیت‌های مالی و زمانی پژوهشگر میسر نبود. همچنین نتایج مربوط به محدوده استان ایلام بود که برای تعمیم‌پذیری نتایج باید از مناطق دیگر نیز استفاده نمود. لذا پیشنهاد می‌شود که محققان در آینده از روش‌های تلفیقی استفاده کنند و همچنین موردمطالعه خود را گسترش دهند. بر اساس نتایج پیشنهاد می‌شود:
1-نخبگان قومیت‌های گوناگون بهترین ظرفیت نیروی انسانی و مدیریتی قابل در بدنه حکومت و اداره امور کشور هستند و میتوانند نقش پررنگ و تأثیر بسزایی در کاهش تحریکات عوامل قومی داشته باشند. با ارتقای قدرت سیاسی اقوام می‌توان جلوی بسیاری از بهانه‌ها و توجیهات سایت‌های مختلف را گرفت.
2-فاصله گرفتن از قوم مداری، آموزش مناسب، فقدان تبعیض، احترام به خرده‌فرهنگ‌ها به‌ویژه در سطح رسانه ملی و استانی باید در اولویت برنامه‌های فرهنگی قرار گیرد به‌طوری‌که قومیتها احساس کنند که فرهنگ بومی و قومی آنها مورد احترام و توجه هستند.
3- فقر و محرومیت در بیشتر مناطق قومی زیاد است و این عامل، باعث گرایش آنها به سمت افکار تجزیه‌طلبانه و تحریکشان جهت همنوایی با تفکرات قومی می‌شود، لذا کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی از طریق توجه به مناطق قومی و حاشیه مرزها می‌تواند این گرایش‌ها را تا حد زیادی محدود سازد.
منابع
- احمدی، حمید.(1378). قومیت و قومگرایی در ایران؛ از افسانه تا واقعیت، تهران، نشر نی.
- براتعلی‌پور، مهدی.(1397). الگوی جامعهشناختی ساخت هویت در ایران معاصر، مجله راهبرد توسعه، 14(56)، 82-104.
- بشیریِ، حسین.(1378). جامعه مدنی و توسعه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات علوم نوین.
- توسلی، غلام عباس، قاسمی، یار محمد.(1381). مناسبات قومی و رابطه آن با تحول هویت جمعی، مجله جامعه‌شناسی ایران، 4، 3-25.
- درسازان، شکوفه، بهرامی، شهاب، یوسفی، بهرام.(1400). اثر ملی‌گرایی، قومگرایی و جهان شهر گرایی مصرفی بر ترجیح خرید برندهای ورزشی داخلی به خارجی در میان دانشجویان: نقش میانجی کیفیت عملکرد محصول، نشریه مدیریت ورزشی، (4)، 7، 22-40.
- داودآبادی، محمد، حسن‌زاده، صادق.(1396). جهانی‌شدن، فرصت یا تهدیدی برای آداب‌ورسوم اقوام ایرانی، یازدهمین کنگره ملی پیشگامان پیشرفت، دانشگاه شهید بهشتی.
- رضایی امینلویی،حسین وهم کاران (1393). تحلیل بحران هویت قومی در ایران در بستر جهانی‌شدن و فضای مجازی با رویکرد علم پایداری، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی ، 8(2)، 33-49.
- روزبهانی، منیر، ساروخانی، باقر، پروین، ستار.(۱۳۹۸). .بررسی جامعهشناختی مصرف شبکه‌های اجتماعی مجازی و تسامح قومی در بین شهروندان تهرانی، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین،5(20)، ۲۷۷-۲۹۸.
- رهنمایى، احمد.(1380). غربشناسى (انتشارات مؤسسهى آموزشى و پژوهشى امام خمینی قدس سره. قم.
- رابرتسون، روناند.(1380). جهانی‌شدن، تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی، ترجمه کمال پولادی، تهران: ثالث.
- رابرتسون، رونالد.(1383ا). جهان-محلی شدن :زمان –مکان ،همگونی-ناهمگونی، ترجمه مراد فرهادپور، فصلنامه ارغنون، 24، 24-12.
- شایگان، داریوش.(1380). افسون زدگی جدید: هویت چهل‌تکه وتفکرسیال، ترجمه: فاطمه ولیایی، چاپ اول، تهران، فرزان روز.
- شاکری خوئی، احسان، محمدی ایروانلو، علی، ظهیری، صمد.(1398). جهانی‌شدن و مسئله قومیت ها. فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 11(40)، 90-104.
- قاسمی، وحید.(1393). تأثیر شبکه‌های اجتماعی فیس بوک بر هویت فرهنگی جوانان شهر اصفهان، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران،8(1)، 1-28.
- کاستلز، مانوئل.(1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ، قدرت هویت، ترجمه: حسین چاوشیان، چاپ دوم، جلد دوم، تهران: طرح نو.
- کوئن، بروس.(1395). مبانی جامعه شاسی، ترجمه غلام عباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، نوبت چاپ 27.
- گیدنز، آنتونی.(1374). چشم‌اندازهای جهانی، ترجمه محمدرضا جلایی پور، تهران: طرح نو.
- گیدنز، آنتونی.(1377). پیامدهای مدرنیته، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: مرکز.
- نش، کیت.(1380). جامعه‌شناسی سیاسی معاصر، ترجمه محمدتقی دل‌فروز، تهران: کویر.
- نساج، حمید.(1397). جهانی‌شدن و هویت اقوام ایرانی با تاکید بر مولفه‌های زبان وآداب و رسوم، دوفصلنامه تخصصی پژوهش سیاست نظری، 5(3)، 111-129.
- مرادی، رامین، رمضانی باصری، عباس.(1398). بررسی تأثیر آموزشِ منابع انسانی بر توسعه فناوري و اقتصادي جوامع (با تأکید بر جامعۀ ایران)، فصلنامه راهبرد توسعه، 15(4)، 97-120.
- وبستر، فرانک.(1384). نظریه‌های جامعه اطلاعاتی، ترجمه: مهدی داوری، تهران، انتشارات وزارت امورخارجه.
- Ariely, Gal. (2019). The nexus between globalization and ethnic identity: A view from below. Ethnicities. 19. 146879681983495. 10.1177/1468796819834951
- Chen, L., & Wang, C. (2022). The influence of virtual space on contemporary identity: The perspective of philosophy. Filosofija. Sociologija, 33(1), 30-39.
- Castles. (1992). Mistaken identity, sydeny: pluto press.
- Friedman, T.L.(2000), The Lexus and The Otive Tree, New York, Farrar.(Giroux).
- Kellas j. Bade.(2004). the poitics of nationalism and Ethnicity ,(2nd edition), New york: ST martins press.
- Khakimovich, A. A. (2022). Factors Affecting Youth's Social Image in the Globalization Period. Zien Journal of Social Sciences and Humanities, 13, 38-41
- Kim ,Y.Y., Bhawuk , D .(2008). Globalization and diversity :Contributions from intercultural", International jornal of Intercultural Rlations ,32,301-304.
- Martsinkovskaya, T. D. (2019). The person in transitive and virtual space: new challenges of modality. Psychology in Russia: State of the art, 12(2), 165-176.
- Milazzo, J. (2020). Migration, ethnicism, and transnationalism versus the right to assume citizenship by one’s (multi-) presence in the world. Journal of Cultural Geography, 37(3), 323-335.
- Mishra, S. (2020). Social networks, social capital, social support and academic success in higher education: A systematic review with a special focus on ‘underrepresented’students. Educational Research Review, 29, 100307.
- Obla, M., & Ukabi, E. (2021). Education in the Virtual Space: A Sustainable Strategy for Achieving Tension-free and Inclusive Learning in COVID-19 Dispensation. Journal of Studies in Science and Engineering, 1(2), 17-35.
- Ridzuan, A. R., Bakar, A. A., Latif, D. I. A., Ismail, S., Alias, N. E., Othman, R., ... & Ilyas, I. Y. (2017). The Relationship Between Social Networking Site Factors, Ethnocentrism and Social Solidarity. Advanced Science Letters, 23(8), 7650-7652.
- Rodrik, D. (2018). Populism and the economics of globalization. Journal of international business policy, 1, 12-33.
- Pluss, C. (2005). constructing globalized ethnicity, migrants from Indiain- Hongkong, International sociology, 20(2), 201-224.
- Sklair, L(1999), "competing concepting of globalization "world system research ,V(2),143-163.
- Samanta, S., Dubey, V. K., & Sarkar, B. (2021). Measure of influences in social networks. Applied Soft Computing, 99, 106858
- Sasaki, M.(2004). Globalization and National Identity in japan International, Journal of Japanese socioligy ,13,68-87.
- Shaw, S. L. (2023). Time geography in a hybrid physical–virtual world. Journal of Geographical Systems, 1-18.
- Vuong, B. N., & Khanh Giao, H. N. (2020). The impact of perceived brand globalness on consumers’ purchase intention and the moderating role of consumer ethnocentrism: An evidence from Vietnam. Journal of International Consumer Marketing, 32(1), 47-68.
[1] دانشجوی دکتری گروه جامعه شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
[2] استادیارگروه جامعه شناسی، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران( نویسنده مسئول)، ider62@yahoo.com
[3] 3 استادیارگروه جامعه شناسی ، واحد شوشتر، دانشگاه آزاد اسلامی، شوشتر، ایران.
[4] - globalization
[5] - ethnocentrism
[6] -Kohen
[7] -Khakimovich
[8] -Ariely
[9] - Ridzuan
[10] - Tiler
[11] - Pluss
[12] - Castles
[13] -Robertson
[14] -Giddens
[15] -Castells
[16] -network community
[17] - information society
[18] - Khakimovich
[19] -Ariely
[20] -Ridzuan