کد مقاله : tscr-47367 بازدید : 1268 صفحه: 116 - 150

نوع مقاله: پژوهشی

اثر انرژی تجدید پذیر و توسعه مالی بر انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران

محورهای موضوعی :

1 - عضو علمی دانشگاه پیام نور

تاریخ دریافت : 1402/05/24 تاریخ پذیرش : 1403/01/25 تاریخ انتشار : 1403/04/24

کلید واژه: کلیدواژه‌: انتشار کربن بر اساس مصرف, رشد اقتصادی, توسعه مالی, مصرف انرژی تجدید پذیر,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر اثر توسعه مالی و مصرف انرژی تجدید پذیر بر انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران را با کنترل متغیرهای رشد اقتصادی و مصرف الکتریسیته را در دوره 1990 الی 2021 بررسی کرده است. پس از بررسی آزمون مانایی متغیرهای پژوهش آزمون‌های دیکی فولر تعدیل‌شده و زیوت-اندروز، آزمون هم جمعی بایر و هانک جهت بررسی وجود هم جمعی بین متغیرهای پژوهش انجام‌شده است. سپس از رگرسیون هم جمعی شامل تخمین زننده‌های خود رگرسیونی با وقفه توزیعی، حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده، حداقل مربعات معمولی پویا و آزمون تغییرات تدریجی علی برای بررسی رابطه بلندمدت متغیرهای و رابطه علی آن‌ها استفاده‌شده است. نتایج به‌وضوح نشان می‌دهد توسعه مالی و مصرف انرژی تجدید پذیر باعث کاهش انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران شده و توسعه اقتصادی و توسعه مالی انتشار کربن بر اساس مصرف را افزایش می‌دهد. نتایج آزمون تغییرات علی تدریجی، تأییدکننده نتایج اصلی روش‌های مورداستفاده تخمین بوده است. ازاین‌رو سیاست‌گذاران در ایران باید تحقیق و توسعه در فن‌آوری‌های با مصرف کم‌کربن را تشویق نموده و همچنین سرمایه‌گذاری‌ها در انرژی‌های تجدید پذیر را هدف قرار داده و از سطح واردات انرژی‌های تجدید ناپذیر را کاهش داده و از سرمایه‌گذاری در بخش‌های با مصرف انرژی بالا که منجر به افزایش در انتشار کربن بر اساس مصرف شود اجتناب کنند.

چکیده انگلیسی:

The current research has investigated the effect of financial development and renewable energy consumption on carbon emissions based on consumption in Iran by controlling the variables of economic growth and electricity consumption in the period from 1990 to 2021. After examining the Manai test of the research variables using modified Dickey-Fuller and Ziot-Andrews tests, Bayer and Hank's cointegration test was performed to check the existence of collinearity between the research variables. Then, autoregressive distributed lag estimators, fully modified ordinary least squares, dynamic ordinary least squares and gradual shift causality test were used to investigate the long-term relationship of variables and their causal relationship. The results clearly show that financial development and renewable energy consumption reduce carbon emissions based on consumption in Iran, and economic development and financial development increase carbon emissions based on consumption. The results of the test of gradual causal changes have confirmed the main results of the estimation methods used. Therefore, policymakers in Iran should encourage research and development in low-carbon technologies and also target investments in renewable energy and reduce the level of non-renewable energy imports and avoid investing in high energy consumption sectors that lead to an increase Avoid carbon emissions based on consumption.

منابع و مأخذ:

- ذبیحی، سیدمحمدقائم، اکبری، فاطمه و صالح نیا، نرگس. (1402). بررسی نقش ریسک‌های اقتصادی، مالی و سیاسی بر انتشار کربن در ایران: رهیافت رگرسیون کوانتایل بر کوانتایل (QQR). پژوهش‌های اقتصادی ایران، 28(96), 7-52. doi: 10.22054/ijer.2023.75870.1219
- فرهنگ، امیرعلی، فتوره چی، زهرا و محمدپور، علی. (1401). ارتباط شاخص‌های توسعه مالی و گازهای گلخانه‌ای (با تأکید بر نرخ شهرنشینی). اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری، 3(3), 86-99. doi: 10.22034/uep.2022.349878.1254
- محمدمرادی، ریما، صادقی، سید کمال و خان ماکو، مهرداد. (1402). بررسی ارتباط بین توسعه مالی، انتشار گاز دی‌اکسید کربن و رشد اقتصادی در کشورهای منا و شمال آفریقا (رهیافت تخمین زننده گشتاور تعمیم‌یافته سیستمی داده‌های تابلویی پویا). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 13(52), -. doi: 10.30473/egdr.2023.65363.6581
- نادمی، یونس و دالوندی، معصومه. (1402). اثر نوآوری و توسعه مالی بر انتشار دی‌اکسید کربن. فصلنامه زیست‌بوم نوآوری، 3(1), 67-84. doi: 10.22111/innoeco.2023.45415.1061

- Acheampong, A. O. (2018). Economic growth, CO2 emissions and energy consumption: What causes what and where? Energy Economics, 74, 677–692. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.07.022
- Acheampong, A. O. (2019). Modelling for insight: Does financial development improve environmental quality? Energy Economics, 83, 156–179. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2019.06.025
- Acheampong, A. O., Amponsah, M., & Boateng, E. (2020). Does financial development mitigate carbon emissions? Evidence from heterogeneous financial economies. Energy Economics, 88, 104768. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2020.104768
- Adebayo, T. S. (2020). Revisiting the EKC hypothesis in an emerging market: An application of ARDL-based bounds and wavelet coherence approaches. SN Applied Sciences, 2(12), 1–15. https://doi.org/10. 1007/s42452-020-03705-y
- Adebayo, T. S., & Acheampong, A. O. (2021). Modelling the globalization-CO2 emission nexus in Australia: Evidence from quantile-on-quantile approach. Environmental Science and Pollution Research, 5(1), 23–38. https://doi.org/10.1007/s11356-021-16368-y
- Adebayo, T. S., & Rjoub, H. (2021). Assessment of the role of trade and renewable energy consumption on consumption-based carbon emissions: Evidence from the MINT economies. Environmental Science and Pollution Research, 28, 1–13. https://doi.org/10.1007/s11356-021-14754-0
- Adebayo, T. S., Udemba, E. N., Ahmed, Z., & Kirikkaleli, D. (2021). Determinants of consumption-based carbon emissions in Chile: An application of nonlinear ARDL. Environmental Science and Pollution Research, 28, 1–15. https://doi.org/10.1007/s11356-021-13830-9
- Adedoyin, F. F., Alola, A. A., & Bekun, F. V. (2020). An assessment of the environmental sustainability corridor: The role of economic expansion and research and development in EU countries. Science of the Total Environment, 713, 136726. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.136726
- Ahmad, A., Zhao, Y., Shahbaz, M., Bano, S., Zhang, Z., Wang, S., & Liu, Y. (2016). Carbon emissions, energy consumption and economic growth:An aggregate and disaggregate analysis of the Indian economy. Energy Policy, 96, 131–143. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2016.05.032
- Akram, R., Chen, F., Khalid, F., Ye, Z., & Majeed, M. T. (2020). Heterogeneous effects of energy efficiency and renewable energy on carbon emissions: Evidence from developing countries. Journal of Cleaner Production, 247, 119122. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119122
- Alam, M. J., Begum, I. A., Buysse, J., & Van Huylenbroeck, G. (2012). Energy consumption, carbon emissions and economic growth nexus in Bangladesh: Cointegration and dynamic causality analysis. Energy Policy,45, 217–225. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2012.02.022
- Alkhathlan, K., & Javid, M. (2013). Energy consumption, carbon emissions and economic growth in Saudi Arabia: An aggregate and disaggregate analysis. Energy Policy, 62, 1525–1532. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.07.068
- Alola, A. A., Yalçiner, K., Alola, U. V., & Saint Akadiri, S. (2019). The role of renewable energy, immigration and real income in environmental sustainability target. Evidence from Europe largest states. Science of the Total Environment, 674, 307–315. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv. 2019.04.163
- Awosusi, A. A., Ramzan, M., Yuping, L., Xincheng, L., Murshed, M., Bah, S. I., & Adebayo, T. S. (2020). Determinants of carbon emissions in Argentina: The roles of renewable energy consumption and globalization.Energy Reports, 7, 4747–4760.
- Balsalobre-Lorente, D., Driha, O. M., Shahbaz, M., & Sinha, A. (2020).The effects of tourism and globalization over environmental degradation in developed countries. Environmental Science and Pollution Research, 27(7), 7130–7144. https://doi.org/10.1007/s11356-019-07372-4
- Balsalobre-Lorente, D., Shahbaz, M., Roubaud, D., & Farhani, S. (2018).How economic growth, renewable electricity and natural resources contribute to CO2 emissions? Energy Policy, 113, 356–367. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2017.10.050
- Banerjee, A., Dolado, J., & Mestre, R. (1998). Error-correction mechanism tests for cointegration in a single-equation framework. Journal of Time Series Analysis, 19(3), 267–283.
- Bayer, C., & Hanck, C. (2013). Combining non-cointegration tests. Journal of Time Series Analysis, 34(1), 83–95.
- Bekun, F. V., Akinsola, G. D., Kirikkaleli, D., Adebayo, T. S., Umarbeyli, S., & Osemeahon, O. S. (2021). Economic performance of Indonesia amidst CO2 emissions and agriculture: A time series analysis. Environmental Science and Pollution Research, 15(2), 1–15.
- Belaïd, F., & Zrelli, M. H. (2019). Renewable and non-renewable electricity consumption, environmental degradation and economic development:Evidence from Mediterranean countries. Energy Policy, 133, 110929.https://doi.org/10.1016/j.enpol.2019.110929
- Benavente, J. M. G. (2016). Impact of a carbon tax on the Chilean economy:A computable general equilibrium analysis. Energy Economics, 57,106–127. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2016.04.014
- Beton Kalmaz, D., & Adebayo, T. S. (2020). Ongoing debate between foreign aid and economic growth in Nigeria: A wavelet analysis. Social Science Quarterly, 101(5), 2032–2051. https://doi.org/10.1111/ssqu.12841
- Boswijk, H. P. (1994). Testing for an unstable root in conditional and structural error correction models. Journal of Econometrics, 63(1), 37–60.ISO 690
- Boswijk, H. P. (1995). Identifiability of cointegrated systems. Amsterdam: Tinbergen Institute., 2(1), 23–25.BP. (2020). British Petroleum. Available online: https://www.bp.com/en/global/corporate/energyeconomics/statistical-review-of-worldenergy/co2-emissions.html. Accessed on 29 May 2021
- Cansino, J. M., Sánchez-Braza, A., & Rodríguez-Arévalo, M. L. (2018). How can Chile move away from a high carbon economy? Energy Economics, 69, 350–366. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2017.12.001
- Charfeddine, L., & Kahia, M. (2019). Impact of renewable energy consumption and financial development on CO2 emissions and economic growth in the MENA region: a panel vector autoregressive (PVAR) analysis. Renewable Energy, 139, 198–213.
- Cowan, W. N., Chang, T., Inglesi-Lotz, R., & Gupta, R. (2014). The nexus of electricity consumption, economic growth and CO2 emissions in the BRICS countries. Energy Policy, 66, 359–368. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.10.081
- Dafermos, Y., Nikolaidi, M., & Galanis, G. (2018). Climate change, financial stability and monetary policy. Ecological Economics, 152, 219–234. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.05.011
- Deutch, J. (2017). Decoupling economic growth and carbon emissions. Joule, 1(1), 3–5. https://doi.org/10.1016/j.joule.2017.08.011
- Ding, Q., Khattak, S. I., & Ahmad, M. (2021). Towards sustainable production and consumption: Assessing the impact of energy productivity and eco-innovation on consumption-based carbon dioxide emissions (CCO2) in G-7 nations. Sustainable Production and Consumption, 27, 254–268. https://doi.org/10.1016/j.spc.2020.11.004
- Dong, K., Hochman, G., Zhang, Y., Sun, R., Li, H., & Liao, H. (2018). CO2 emissions, economic and population growth, and renewable energy: Empirical evidence across regions. Energy Economics, 75, 180–192. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.08.017
- Dong, K., Sun, R., & Dong, X. (2020). CO2 emissions, natural gas and renewables, economic growth: assessing the evidence from China. Science of the Total Environment, 640, 293–302.
- Dong, K., Sun, R., & Hochman, G. (2017). Do natural gas and renewable energy consumption lead to less CO2 emission? Empirical evidence from a panel of BRICS countries. Energy, 141, 1466–1478. https://doi.org/10.1016/j.energy.2017.11.092
- Engle, R. F., & Granger, C. W. (1987). Co-integration and error correction: representation, estimation, and testing. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 251–276.
- Fan, X., He, P., Xiong, H., & Shen, H. (2016). The effects of energy consumption, economic growth and financial development on CO2 emissions in China: A VECM approach. Sustainability, 11(18), 4850.
- Fernández, Y. F., L_opez, M. F., & Blanco, B. O. (2018). Innovation for sustainability: the impact of R&D spending on CO2 emissions. Journal of Cleaner Production, 172, 3459–3467.
- Gilfillan, S. M. V., Györe, D., Flude, S., Johnson, G., Bond, C. E., Hicks, N., Lister, R., Jones, D. G., Kremer, Y., Haszeldine, R. S., & Stuart, F. M. (2019). Noble gases confirm plume-related mantle degassing beneath Southern Africa. Nature Communications, 10(1), 1–7.
- Gök, A. (2020). The role of financial development on carbon emissions: A meta regression analysis. Environmental Science and Pollution Research, 27, 1–19. https://doi.org/10.1007/s11356-020-07641-7
- Grasso, M. (2016). The political feasibility of consumption-based carbon accounting. New Political Economy, 21(4), 401–413. https://doi.org/10.1080/13563467.2016.1115828
- Grasso, M. (2017). Achieving the Paris goals: Consumption-based carbon accounting. Geoforum, 79, 93–96. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2016.12.018
- Hale, G. (2020) What are the financial risks from climate change? https://econofact.org/what-are-the-financial-risks-from-climate-change accessed at 11.08.2021
- Halicioglu, F. (2009). An econometric study of CO2 emissions, energy consumption, income and foreign trade in Turkey. Energy Policy, 37(3), 1156–1164. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2008.11.012
- Hasanov, F. J., Liddle, B., & Mikayilov, J. I. (2018). The impact of international trade on CO2 emissions in oil exporting countries: Territory vs consumption emissions accounting. Energy Economics, 74, 343–350. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.06.004
- He, X., Adebayo, T. S., Kirikkaleli, D., & Umar, M. (2021). Consumptionbased carbon emissions in Mexico: An analysis using the dual adjustment approach. Sustainable Production and Consumption, 27, 947–957.https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.02.020
- IMF. (2019). International Monetary Fund. https://www.imf.org/en/Home. Assessed 6 March 2020
- IPCC. (2006). 2006 IPCC guidelines for national greenhouse gas inventories. Institute for Global Environmental Strategies.
- Jiang, C., & Ma, X. (2019). The impact of financial development on carbon emissions: A global perspective. Sustainability, 11(19), 5241. https://doi.org/10.3390/su11195241
- Jin, T., & Kim, J. (2018). What is better for mitigating carbon emissions—Renewable energy or nuclear energy? A panel data analysis. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 91, 464–471. https://doi.org/10.1016/j.rser.2018.04.022
- Johansen, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in Gaussian vector autoregressive models. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 1551–1580.
- Kahouli, B. (2018). The causality link between energy electricity consumption, CO2 emissions, R&D stocks and economic growth in Mediterranean countries (MCs). Energy, 145, 388–399.
- Katırcıo_glu, S., Fethi, S., Kalmaz, D. B., & Ça_glar, D. (2016). Interactions between energy consumption, international trade, and real income in Canada: an empirical investigation from a new version of the Solow growth model. International Journal of Green Energy, 13(10), 1059–1074.
- Khan, H., Khan, I., & Binh, T. T. (2020). The heterogeneity of renewable energy consumption, carbon emission and financial development in the globe: A panel quantile regression approach. Energy Reports, 6, 859–867. https://doi.org/10.1016/j.egyr.2020.04.002
- Khan, M. K., Khan, M. I., & Rehan, M. (2020). The relationship between energy consumption, economic growth and carbon dioxide emissions in Pakistan. Financial Innovation, 6(1), 1–13.
- Khan, S., Peng, Z., & Li, Y. (2019). Energy consumption, environmental degradation, economic growth and financial development in globe: Dynamic simultaneous equations panel analysis. Energy Reports, 5, 1089–1102. https://doi.org/10.1016/j.egyr.2019.08.004
- Khan, Z., Ali, M., Jinyu, L., Shahbaz, M., & Siqun, Y. (2020). Consumptionbased carbon emissions and trade nexus: Evidence from nine oil exporting countries. Energy Economics, 89, 104806. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2020.104806
- Khoshnevis Yazdi, S., & Ghorchi Beygi, E. (2018). The dynamic impact of renewable energy consumption and financial development on CO2 emissions: for selected African countries. Energy Sources, Part B: Economics, Planning, and Policy, 13(1), 13–20.
- Kirikkaleli, D., & Kalmaz, D. B. (2020). Testing the moderating role of urbanization on the environmental Kuznets curve: empirical evidence from an emerging market. Environmental Science and Pollution Research, 27(30), 38169–38180.
- Kirikkaleli, D., Adebayo, T. S., Khan, Z., & Ali, S. (2020). Does globalization matter for ecological footprint in Turkey? Evidence from dual adjustment approach. Environmental Science and Pollution Research, 28,14009–14017.
- Knight, K. W., & Schor, J. B. (2014). Economic growth and climate change: A cross-national analysis of territorial and consumption-based carbon emissions in high-income countries. Sustainability, 6(6), 3722–3731.https://doi.org/10.3390/su6063722
- Kong, Y., & Wei, F. (2017). Financial development, financial structure and carbon emission. Environmental Engineering & Management Journal (EEMJ), 16(7), 1609–1622.
- Kripfganz, S., & Schneider, D. C. (2018, September). ardl: Estimating autoregressive distributed lag and equilibrium correction models. In Proceedings of the 2018 London Stata Conference.
- Li, R., & Su, M. (2017). The role of natural gas and renewable energy in curbing carbon emission: Case study of the United States. Sustainability,9(4), 600. https://doi.org/10.3390/su9040600
- Lin, B., & Zhu, J. (2019). Determinants of renewable energy technological innovation in China under CO2 emissions constraint. Journal of Environmental Management, 247, 662–671.
- Mikayilov, J. I., Galeotti, M., & Hasanov, F. J. (2018). The impact of economic growth on CO2 emissions in Azerbaijan. Journal of Cleaner Production, 197, 1558–1572. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.06.269
- M_ozner, Z. V. (2013). A consumption-based approach to carbon emission accounting–sectoral differences and environmental benefits. Journal of Cleaner Production, 42, 83–95. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.10.014
- Narayan, P. K. (2005). The saving and investment nexus for China: evidence from cointegration tests. Applied Economics, 37(17), 1979–1990.
- Narayan, P. K., Saboori, B., & Soleymani, A. (2016). Economic growth and carbon emissions. Economic Modelling, 53, 388–397. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2015.10.027
- Nazlioglu, S., Gormus, N. A., & Soytas, U. (2016). Oil prices and real estate investment trusts (REITs): Gradual-shift causality and volatility transmission analysis. Energy Economics, 60, 168–175.
- Odugbesan, J. A., & Adebayo, T. S. (2020a). The symmetrical and asymmetrical effects of foreign direct investment and financial development on carbon emission: Evidence from Nigeria. SN Applied Sciences, 2(12), 1–15. https://doi.org/10.1007/s42452-020-03817-5
- Odugbesan, J. A., & Adebayo, T. S. (2020b). Modeling CO2 emissions in South Africa: Empirical evidence from ARDL based bounds and wavelet coherence techniques. Environmental Science and Pollution Research, 28, 9377–9389.
- OECD. (2021). Gross Domestic Growth. Retrieved from https://stats. oecd.org/. Assessed 4th January 2021.
- Omri, A., Daly, S., Rault, C., & Chaibi, A. (2014). Financial development, environmental quality, trade and economic growth: What causes what in MENA countries. Energy Economics, 48, 242–252.

متن کامل:

مكانيزم پاسخگويي

فصلنامه راهبرد توسعه/ سال بیستم/ شماره 1 (پیاپی77)/ بهار 1403/ 150-116

Quarterly Journal of Development Strategy, 2024, Vol. 20, No.1 (77), 116-150

اثر انرژی تجدید پذیر و توسعه مالی

بر انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران

سید جلال طباطبائی¹

(تاريخ دريافت24/5/1402 ـ تاريخ تصويب 25/1/1403)

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چكيده

کلیدواژه‌: انتشار کربن بر اساس مصرف، رشد اقتصادی، توسعه مالی، مصرف انرژی تجدید پذیر

طبقه‌بندی JEL: Q20,Q30,Q40,Q56

1-مقدمه

مسئله تغییرات اقلیم از مسائل مهم بین‌المللی است. ریسک‌های تغییرات اقلیمی مانند حوادث آب و هوایی نادر که نظام زیستی و بشریت را تهدید می‌کند در ادبیات تغییرات اقلیم به‌خوبی مستند شده و ریسک‌های مرتبط را به دو گروه ریسک‌های گذرا و ریسک‌های فیزیکی تقسیم می‌کند )دافرموس و سایرین² (2018)، هیل³ (2020)، هی و سایرین⁴ (2021)). ارتباط مهم بین تغییرات اقلیمی و اقتصاد از طریق انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از تولید کالاها تبیین می‌شود. دولت‌ها اقدامات جدی برای کاهش تغییرات اقلیمی در دهه گذشته انجام داده‌اند ودر همین زمان انتشار گاز گلخانه‌ای موردمطالعه بسیاری از پژوهشگران بوده است. برای تعیین اثرات انتشار کربن بر محیط و متعاقباً بر اقتصاد پژوهشگران به مرزهای انتشار کربن تمرکز داشته‌اند. کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل⁵ حسابداری کربن را چنین تعریف کرده است؛ انتشار و حذف، در مرزهای ملی و مناطق ساحلی که کشورها بر آن حاکمیت دارد، اتفاق می‌افتد. بر این اساس انتشار کربن متعلق به تولید در واحدهای تولیدی است. در این چشم‌انداز، تولیدکنندگان به‌عنوان مهم‌ترین انتشاردهنده کربن مقصر بوده در حالیکه مصرف‌کنندگان از مصرف این کالاها از جوامع تولیدکننده منتفع می‌شوند (گرسو⁶، 2016). نتایج علمی جدی حاکی از آن است که در طول زمان حذف کربن در کشورهای صنعتی تا حدی مرتبط با توسعه صنایع انرژی محور در کشورهای درحال‌توسعه بوده و این درنتیجه افزایش تقاضا برای صادرات از کشورهای درحال‌توسعه به کشورهای توسعه‌یافته است. یان و سایرین⁷ (2020) بیان می‌کنند کشورهای توسعه‌یافته به شیوه‌ای انتشار کربن را به کشورهای درحال‌توسعه منتقل می‌کنند. ازاین‌رو محاسبه کربن بر اساس مصرف به‌عنوان شیوه دیگری برای محاسبه انتشار جهانی طبق کالاهای واقعی و خدمات مصرف‌شده در یک کشور مطرح‌شده است. این نوع از اندازه‌گیری انتشار کربن به‌عنوان ردپای کربن شناخته‌شده است و اندازه‌گیری آن بر اساس انتشاری است که در تولید، حمل‌ونقل و فروش کالا مستتر است (وود و سایرین⁸، 2019). گرسو (2017) بیان می‌کند ازآنجاکه اکثر مسئولیت انتشار کربن بر شانه ملت‌های درحال‌توسعه تولید بوده و نه بر شانه ملت‌های توسعه‌یافته، محاسبه انتشار کربن بر اساس تولید اندازه‌گیری منصفانه‌ای برای کاهش تغییرات اقلیمی نیست. مهم‌ترین کانالی که مسئولیت انتقال کربن را تا حدی از تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان منتقل می‌کند معاملات بین‌المللی است که بر اساس سیستم محاسباتی انتشار کربن بر اساس مصرف ایجادشده است. رویکرد مطرح‌شده می‌تواند به‌عنوان یک تغییر پارادایم درزمینهٔ پاسخگویی برای انتشار کربن طبق استانداردهای محاسبه‌ای پیچیده وجدید در این زمینه باشد. منزر⁹ (2013) مسئله ارتباط بین ملت‌ها از طریق معاملات و انتشار کربن مرتبط با آن در سطوح بخشی و ملی را مطرح کرده و اهمیت محاسبه انتشار کربن بر اساس مصرف رانشان داده است. او توضیح داده که تا چه حد محاسبه کربن بر اساس مصرف می‌تواند تخصیص و محاسبه انتشار آن را بر اساس تولید تغییر دهد. برای مثال هر کشور اروپایی که کالایی را از چین تقاضا می‌کند برای مصرف شهروندان اروپایی علتی برای انتشار کربن و افزایش آن در چین است و کالاهایی که از طریق مبادلات بین‌المللی به اروپا منتقل‌شده و مصرف می‌شود در یک محیط پاک‌تر مصرف می‌شود اما انتشار کربن در چین ثبت‌شده و در مرزهای آن باقی‌مانده و درنتیجه چین در رتبه بالای انتشار کربن قرار می‌گیرد؛ اما آن کالاها درون مرزهای چین مورد مصرف و تقاضا قرار نمی‌گیرد. درواقع همه آن کالاها از چین به اروپا منتقل‌شده و شامل انتشار کربنی است که در چین تولید می‌شود، ازاین‌رو در این رویکرد انتشار کربن کالاهای واردشده طبق روش انتشار کربن بر اساس مصرف به‌حساب کشورهای واردکننده ثبت می‌شود. این رویکرد زیربنای منصفانه‌ای در جهت تسهیم مسئولیت کاهش تغییرات اقلیمی است. رویکرد انتشار کربن بر اساس مصرف طبق معاملات تعدیل می‌شوند. بدین معنی که انتشار کربن شامل کالاهای وارداتی از طریق معاملات بین‌المللی و فرا منطقه‌ای است. درواقع انتشار کربن بر اساس مصرف بخشی از انتشار کربن بر اساس تولید بوده و هر تحلیلی طبق روش مذکور راجع به انتشار جهانی کربن است. ارتباط بین انتشار کربن بر اساس مصرف و سایر متغیرهای اقتصادی و مالی باید از کانال معاملات فرا منطقه‌ای و بین‌المللی دیده شود. همچنین تفاوت محاسبه انتشار کربن بر اساس مصرف و تولید علاوه بر مسئله مسئولیت‌پذیری آن، می‌تواند ابزار بالقوه‌ای در سیاست‌گذاری کاهش تغییرات اقلیمی‌باشد. با توجه به توضیحات شفافی که در مورد اهمیت انتشار کربن بر اساس رویکرد مصرف محور ارائه شد پژوهش حاضر از دو جنبه در ادبیات موضوعی مذکور سهیم است. اول آنکه نقش توسعه مالی انرژی‌های تجدید پذیر بر اساس رویکرد انتشار کربن مصرف محور در کشور ایران موردبررسی قرارگرفته است. دوم آنکه بینش روشنی راجع به اهمیت ابعاد تغییرات اقلیمی از جنبه مصرف ارائه می‌دهد. اگرچه کربن از طریق تولید در جو منتشر می‌شود، اما مسئولیت انتشار کربن می‌تواند شامل تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کننده باشد. توسعه مالی به‌عنوان یکی از عوامل تعیین‌کننده رشد در مطالعات مبتنی برداده در مدل‌های اقتصادی استفاده‌شده است. یکی از اثرات آن از طریق کانال‌های اعتباری بخش مالی است که عمده تأمین مالی مصرف واردات و تولید صادرات را انجام می‌دهد. همچنین کانال مذکور درتامین مالی سرمایه‌گذاری انرژی‌های تجدید پذیر نقش داشته و اثر غیرمستقیمی بر انتشار کربن در رویکرد مصرف محور دارد؛ بنابراین انتظار بر آن است که توسعه مالی نقش منفی بر انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران داشته باشد. ایران در دهه‌های گذشته از رشد اقتصادی متفاوتی برخوردار بوده و درآمد سرانه کشور در طی دهه گذشته کاهش داشته است. در بحث مصرف انرژی و انتشار کربن می‌تواند به‌عنوان یک مورد مطالعاتی جذاب موردبررسی قرار گیرد. علاوه بر این ایران موافقت‌نامه پاریس را در سال ۲۰۱۵ پذیرفته و باید اقدامات لازم رو در جهت کاهش گازهای گلخانه‌ای در سطح ملی انجام دهد. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر در طی دهه گذشته موردتوجه قرارگرفته و افزایش پیداکرده و ایران با حضور در بازار نوظهور در تجارت جهانی می می‌تواند موردبررسی قرار گیرد. ازاین‌رو پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به دو سؤال اساسی است. اول آن‌که استفاده از رویکرد انتشار کربن بر اساس مصرف چه ابعادی را درزمینهٔ تغییرات اقلیمی روشن می‌کند؟ و دوم آن‌که توسعه مالی بر انتشار کربن بر اساس مصرف در کشور ایران چه اثری دارد؟

2-پیشینه پژوهش

1-2 مبانی نظری

افزایش توجه به مسئله تغییر اقلیم ابتدا رشد اقتصادی را مورد مداقه پژوهشگران و سیاست‌گذاران قرارداد. از جنبه شهودی چشم‌انداز رشد ملی ازآنجاکه رشد به معنای استفاده بیشتر از منابع طبیعی و تولید بیشتر و منجر به تولید دی‌اکسید کربن بیشتر خواهد شد و اثر منفی خواهد داشت، مقصر اصلی قرار گرفت. مطالعات انجام‌شده در این زمینه متناقض است. برخی از پژوهشگران حامی رابطه علی دوطرفه رشد بوده و برخی دیگر رشد را عامل انتشار کربن می‌دانند و تعداد اندکی رشد را عامل کاهش انتشار کربن می‌دانند. برای مثال هلی شلی¹⁰ (۲۰۰۹) دوره بین ۱۹۶۰ الی ۲۰۰۵ را در ترکیه موردمطالعه قرارداد و دریافت که یک رابطه دوطرفه بین درآمد و انتشار کربن وجود دارد. امری و سایرین¹¹ (۲۰۱۴) و (2015) رابطه دوطرفه بین رشد اقتصادی و انتشار کربن را در کشورهای منطقه منا در دوره 1990-2011 نشان دادند. خان و سایرین¹² (۲۰۱۹) با استفاده از نمونه ۱۹۳ کشور، نقش رشد اقتصادی را روی متغیرهای کلان اقتصادی شامل انتشار کربن برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۷ بررسی کردند. نتایج نشان داد که رشد اقتصادی باعث افزایش انتشار کربن می‌شود. مطالعات میکائیلوف و سایرین¹³ (2018)، سئورای (2019)، ونگ و سایرین¹⁴ (2019) به نتیجه مشابه دست یافتند.

اکیمپونگ¹⁵ (۲۰۱۸) و شعیب و سایرین¹⁶ (۲۰۲۰) همچنین اثر رشد را بر انتشار کربن مطالعه کردند اما نتیجه عکس را گزارش کردند. بدین معنا که کاهش در رشد اقتصادی باعث کاهش در انتشار کربن در سطح جهانی هم در کشورهای توسعه‌یافته وهم در کشورهای درحال‌توسعه می‌شود.

بخش دیگری از مطالعات ادبیات مربوط به رشد اقتصادی و انتشارات کربن در چارچوب غیرخطی وبر اساس چارچوب منحنی کوزنتس محیطی¹⁷ انجام‌شده است. ادبیات آزمون مذکور وجود منحنی یو شکل معکوس کوزنتس را آزمون کرده و ادعا می‌کند که سطح جاری درآمد و سطح گذشته انتشار کربن همبستگی مثبت دارد درحالی‌که سطح جاری درآمد و سطح آتی کربن رابطه همبستگی منفی دارند همان‌طور که درآمد افزایش پیدا می‌کند در ابتدا انتشار کربن افزایش‌یافته و پس‌ازآن به سطح آستانه رسیده و افزایش درآمد منجر به کاهش انتشار کربن می‌شود.

پس از توافق دسامبر ۲۰۱۵ پاریس، ادبیات موضوعی جدیدی در ارتباط با رشد و انتشار کربن شکل‌گرفته است. پژوهشگرانی مثل دویچ¹⁸ (۲۰۱۷)، ونگ ونگ¹⁹ (۲۰۱۹) و شرودر واستورم²⁰ (۲۰۲۰) ونگ وژانگ²¹ (۲۰۲۱) به دنبال احتمال جداسازی رشد اقتصادی از انتشار کربن بوده و به جستجو در مسیری در جهت کاهش انتشارات کربن بدون فدا کردن رشد اقتصادی در آینده نزدیک و محدود کردن تغییرات اقلیمی در طی زمان هستند.

حوزه جدید دیگر مطالعاتی راجع به اندازه‌گیری انتشار کربن بر اساس مصرف است. پژوهش فراوانی درزمینهٔ رابطه بین انتشار کربن بر اساس مصرف با سایر متغیرهای اقتصادی و اجتماعی وجود ندارد. از مطالعات اولیه مربوط به نایت وشور²² (2014) است که رابطه بین انتشار کربن بر اساس مصرف را با رشد اقتصادی برای ۲۹ کشور با درآمد بالا در دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۰۸ بررسی کردند. آن‌ها اثر رشد اقتصادی را بر مرزهای انتشار کربن بر اساس مصرف تحلیل کردند. نتایج نشان داد رشد رابطه مثبت و معناداری هم بر مرزهای جغرافیایی وهم بر انتشار کربن بر اساس مصرف داشته و اثر رشد بر انتشار کربن بر اساس مصرف بیشتر از انتشار کربن بر اساس مرزهای جغرافیایی است.

رابطه بین مصرف انرژی با شیوه‌های متفاوت اندازه‌گیری و انتشار کربن موردمطالعه قرارگرفته است. مطالعات قابل‌توجهی وجود دارد که مصرف الکتریسیته را به‌عنوان نماینده مصرف انرژی در نظر گرفته است. چراکه تولید الکتریسیته در حال حاضر ترکیبی از سوخت‌های فسیلی شامل زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی است.

جایگزینی انرژی سوخت‌های فسیلی باانرژی پاک و انرژی تجدید پذیر یکی از خطوط دفاعی بسیار مهم در مقابل افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح جهانی برای چندین دهه گذشته بوده است. تلاش برای بهبود میزان و اثربخشی انرژی‌های تجدید پذیر در سیاست کاهش گازهای گلخانه‌ای در سطوح مختلف کشورها و بین دولت‌ها انجام‌شده است. لی و سو²³ (۲۰۱۷) نقش انرژی‌های تجدید پذیر و گاز طبیعی بر انتشار کربن را در ایالات‌متحده برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۵ بررسی کردند. نتایج نشان داد استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر به‌صورت عمده‌ای باعث کاهش انتشار کربن در بلندمدت می‌شود.

ادبیات متراکمی راجع به توسعه مالی و تغییرات اقلیمی در دهه گذشته شکل‌گرفته است. نتایج مطالعات گذشته متناقض است. بعضی از پژوهشگران رابطه مثبتی بین توسعه مالی و انتشار کربن یافتند و برخی دیگر رابطه منفی. سه کانال مشخص برای اثرگذاری توسعه مالی بر انتشار کربن وجود دارد. اول آن‌که توسعه بازار سهام باعث کاهش هزینه تأمین مالی دارایی‌های ثابت سرمایه می‌شود و درنتیجه باعث سرعت سرمایه‌گذاری‌های جدید توسط شرکت‌های بورسی شده و با استفاده از فناوری‌های جدید کاهش یا افزایش در مصرف انرژی و انتشار کربن رخ می‌دهد. دوم توسعه مالی منجر به افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شده و منجر به افزایش یا کاهش در مصرف انرژی و انتشار کربن می‌شود. نهایتاً توسعه مالی منجر به استفاده بیشتر مصرف‌کنندگان از وام در جهت خرید کالاهای بادوام انرژی بر می‌شود که می‌تواند منجر به افزایش یا کاهش در مصرف انرژی و انتشار کربن شود.

ادبیات مالی بررسی‌شده طبق انتشار کربن بر اساس تولید بوده است و در تحلیل‌های انجام‌شده این واقعیت وجود دارد که توسعه مالی سبب بیشتر شدن انتشار کربن می‌شود. اگرچه موارد استثنایی از نبود رابطه علی بین دو متغیر مذکور مطرح‌شده یا موارد اندکی در مورد رابطه منفی این دو متغیر مطرح شد. تنها یک پژوهش در زمین رابطه توسعه مالی و انتشار کربن بر اساس مصرف انجام‌شده است. صافی و سایرین²⁴ (2021) هفت‌کشور نوظهورشامل چین، هند، اندونزی، روسیه، برزیل، مکزیک و ترکیه را برای دوره ۱۹۹۵ الی ۲۰۱۸ موردبررسی قراردادند و نقش عدم ثبات مالی بر انتشار کربن بر اساس مصرف را بررسی کردند. آن‌ها از ارزش بازار سهام، اعتبار داخلی به بخش مالی، اعتبار داخلی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی و عرضه پول به‌عنوان شاخص‌های عدم ثبات مالی استفاده کردند. نتایج نشان داد عدم ثبات مالی سبب کاهش در انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود. پژوهش حاضر از جنبه ادبیات موضوعی متفاوت است. مدل انتخابی در این پژوهش، انتشار کربن بر اساس مصرف به‌عنوان متغیر وابسته انتخاب‌شده و در بخش آتی مدل مبتنی برداده برای کشور ایران ارائه‌شده و مورد آزمون قرار می‌گیرد تا بررسی شود که متغیرهای مطرح‌شده چه تأثیری بر انتشار کربن بر اساس مصرف می‌تواند داشته باشد.

2-2-مبانی تجربی

1-2-2 مطالعات خارجی

فن و سایرین²⁵ (2016) چهارده اقتصاد اصلی را از ابعاد مختلف در دوره 1995 الی 2005 مورد مقایسه قراردادند. در مطالعه آن‌ها هم انتشار بر اساس تولید وهم انتشار بر اساس مصرف موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان‌دهنده همبستگی مثبت بین سرانه تولید ناخالص داخلی در هر دو شیوه انتشار کربن است و این همبستگی مثبت طبق انتشار کربن بر اساس مصرف قوی‌تر است. حسنف و سایرین²⁶ (۲۰۱۸) نه کشور صادرکننده نفت شامل آذربایجان، بحرین، کویت، عمان، قطر، روسیه، عربستان سعودی، امارات متحده عربی ونزوئلا را برای دوره ۱۹۹۵ الی ۲۰1۳ موردبررسی قراردادند. نتایج نشان داد رشد درآمد باعث افزایش انتشار کربن بر اساس مصرف در این کشورها می‌شود. صافی و سایرین²⁷ (۲۰۲۱) رابطه رشد و انتشار کربن بر اساس مصرف را در مطالعه خود موردبررسی قراردادند ونشان دادند که رشد اقتصادی باعث انتشار کربن بر اساس مصرف در کشورهای در حال ظهور هفت می‌شود. آدبایو وآرجیب²⁸ (۲۰۲۱) رابطه رشد و انتشار کربن بر اساس مصرف را در اقتصادهای مکزیک، اندونزی، ترکیه و نیجریه موردبررسی قراردادند. نتایج آن‌ها نشان داد رشد باعث افزایش انتشار اکسید کربن بر اساس مصرف می‌شود.

علم و سایرین²⁹ (۲۰۱۲) کشور بنگلادش را برای دوره ۱۹۷۲ الی ۲۰۰۶ بررسی کرده و دریافتند مصرف الکتریسیته منجر به انتشار بیشتر کربن در کشور موردمطالعه می‌شود. الخطلان و جاوید³⁰ (۲۰۱۳) رابطه مصرف انرژی و انتشار کربن را در عربستان سعودی موردبررسی قرار هم در سطح کل وهم در سطح غیر کل موردبررسی قراردادند. آن‌ها نشان دادند که مصرف الکتریسیته منجر به انتشار بیشتر کربن در عربستان سعودی در دوره ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۱ شده است. کاون و سایرین³¹ (۲۰۱۴) به مطالعه کشورهای بریکس³² برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۰ پرداختند. آن‌ها دریافتند مصرف الکتریسیته باعث انتشار کربن فقط در هند می‌شود؛ اما این رابطه علی در سایر کشورهای عضو بریکس وجود ندارد. صلاح‌الدین و سایرین³³ (۲۰۱۵) رابطه بین مصرف الکتریسیته و انتشار کربن در کشورهای اتحادیه عرب (عربستان سعودی، امارات متحده، قطر، بحرین کویت و عمان) را برای دوره ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۲ بررسی کردند. آن‌ها دریافتند مصرف الکتریسیته منجر به انتشار کربن بیشتر در این کشورها می‌شود. احمد و سایرین³⁴ (۲۰۱۶) کشور هند را برای دوره ۱۹۷۱ الی ۲۰۱۴ بررسی کردند. نتایج تائید کننده یافته‌های مربوط به کاون و سایرین در ۲۰۱۴ بوده و مصرف الکتریسیته منجر به انتشار کربن بیشتر می‌شود. بالسالبرلورنته و سایرین³⁵ (۲۰۱۸) پنج کشور اتحادیه اروپا شامل آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان را موردبررسی قراردادند. آن‌ها رابطه بین الکتریسیته قابل‌تجدید و انتشار کربن را بررسی کردند. نتایج تائید کننده رابطه منفی بین الکتریسیته تجدید پذیر و انتشار کربن برای نمونه موردنظر بود. بلید وزیرلی³⁶ (۲۰۱۹) کشورهای مدیترانه شامل الجزیره، مصر، فرانسه، یونان، ایتالیا، مراکش و اسپانیا را برای دوره 1980 الی ۲۰۱۴ موردبررسی قراردادند. آن‌ها رابطه بین مصرف الکتریسیته تجدید پذیر و ناپذیر و انتشار کربن را بررسی کردند. نتایج نشان داد الکتریسیته تجدید ناپذیر منجر به افزایش انتشار کربن و مصرف الکتریسیته تجدید پذیر منجر به رابطه عکس در انتشار کربن می‌شود. سینت اکادری و سایرین³⁷ (۲۰۲۰) به مطالعه کشور ترکیه در دوره ۱۹۷۰ الی ۲۰۱۴ پرداختند. نتایج نشان داد مصرف الکتریسیته منجر به انتشار کربن بیشتر در کشور مذکور می‌شود.

دونگ و سایرین³⁸ (۲۰۱۷) کشورهای عضو بریکس را برای دوره ۱۹۸۵ الی ۲۰۱۶ طبق منحنی زیست‌محیطی کوزنتس بررسی کردند. ارتباط بین انتشار کربن و انرژی تجدید پذیر به همراه گاز طبیعی نشان داد، یک رابطه منفی بین انتشار کربن و گاز طبیعی انرژی‌های تجدید پذیر در این کشورها وجود دارد. علاوه بر این دنگ و سایرین (۲۰۱۸) نقش انرژی تجدید پذیر بر انتشار کربن را برای ۱۲۸ کشور در دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۴ موردبررسی قراردادند ونشان دادند این کشورها با سهم بیشتری از نیروهای تجدید پذیر در سبد انرژی خود باعث کاهش کربن تا حد بالایی می‌شوند. جین وکیم³⁹ (۲۰۱۸) سی کشور را که دارای انرژی هسته‌ای و انرژی تجدید پذیر در سبد انرژی خود بودند برای دوره ۱۹۹۰ الی 2014 موردبررسی قراردادند. نتایج نشان داد اثر انرژی تجدید پذیر بر کاهش اشاره کربن بسیار بیشتر از انرژی هسته‌ای است. اکرم و سایرین⁴⁰ (۲۰۲۰) رابطه بین انرژی تجدید پذیر و انتشار کربن را در ۶۶ کشور درحال‌توسعه برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۴ در چارچوب منحنی زیست‌محیطی کوزنتس موردبررسی قراردادند. نتایج نشان داد کارایی انرژی و مصرف انرژی تجدید پذیر باعث کاهش انتشار کربن به‌صورت معنی‌دار می‌شود. دونگ و سایرین (۲۰۲۰) اثر انرژی تجدید پذیر را بر روی انتشار کربن در سطح جهانی موردبررسی قراردادند. آن‌ها ۱۲۰ کشور را برای دوره ۱۹۹۵ الی ۲۰۱۵ موردبررسی قرار داده ونشان دادند انرژی تجدید پذیر باعث کاهش انتشار کربن در مقیاس جهانی شده اما از جنبه آماری معنی‌دار نیست. این نتایج نشان داد انرژی سوخت‌های فسیلی و مصرف آن، رشد بیشتری نسبت به انرژی تجدید پذیر در کل دارد؛ اما با تقسیم‌بندی کشورها بر اساس درآمد اثر انرژی تجدید پذیر در کاهش انتشار کربن متفاوت است. مطالعات اندکی انرژی تجدید پذیر و انتشار کربن بر اساس مصرف را موردبررسی قرار داده است. اولین مطالعه توسط ویب⁴¹ (۲۰۱۶) انجام شد. او ادعا کرد دو راه برای کاهش انتشار کربن بر اساس مصرف وجود دارد. اولین راه، کاهش مصرف کل خدمات و کالاها است که باعث کاهش در انتشار کردن بر اساس مصرف می‌شود. دومین راه استفاده از کالاهای با مصرف کم‌کربن بوده که سبب کاهش کربن در فرآیند تولید می‌شود. این راه می‌تواند شامل جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدید پذیر به‌خصوص در صنایع تولیدی الکتریسیته بر سطح جهان باشد. دینگ و سایرین (2021) از انرژی تجدید پذیر به‌عنوان متغیر در مدل خود برای داده‌های هفت‌کشور صنعتی در دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۸ استفاده کردند. نتایج نشان داد استفاده از انرژی تجدید پذیر سبب کاهش انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود.

صلاح‌الدین و سایرین (۲۰۱۵) رابطه بین انتشار کربن و توسعه مالی را در کشورهای اتحادیه عرب برای دوره ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۲ بررسی کردند. نسبت اعتبار داخلی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی به‌عنوان نماینده توسعه مالی استفاده شد. نتایج نشان داد توسعه مالی کاهش انتشار کربن را در این کشورها خواهد داشت. عمری و سایرین⁴² (2015) مطالعه مبتنی برداده در دوازده کشور منطقه منا در دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۱ انجام دادند. نتایج آن‌ها بر معتبر بودن فرضیه عدم ارتباط بین توسعه مالی و انتشار کربن است. کنگ و وی⁴³ (۲۰۱۷) در سی استان چین نقش توسعه مالی و ساختار مالی را بر انتشار کربن برای دوره ۱۹۹۷ الی ۲۰۱۳ مطالعه کردند. نتایج آن‌ها متناقض بود چراکه متغیرهای متفاوتی را برای شاخص توسعه مالی و ساختار مالی موردمطالعه قراردادند و نتایج نشان داد برخی از شاخص‌های توسعه مالی و ساختار مالی باعث افزایش در انتشار کربن در برخی از مناطق چین شده درحالی‌که برخی دیگر اثری ندارد. زینگ و سایرین⁴⁴ (۲۰۰۲) مطالعه‌ای را در چین برای دوره ۲۰۰۱ الی ۲۰14 انجام دادند آن‌ها شاخصی را برای توسعه مالی ایجاد کردند و اثر این شاخص بر انتشار کربن در سی استان چین بررسی شد. استان‌ها در مطالعه مذکور به چهار دسته بر اساس توسعه مالی و انتشار کربن تقسیم شد. نتایج نشان داد توسعه مالی بر شرایط محیطی هم در کوتاه‌مدت وهم در بلندمدت اثر منفی دارد. اکیمپونگ (۲۰۱۹) ۴۶ منطقه اقتصادی را برای دوره ۲۰۱۰ الی ۲۰۱۱ بررسی کرده و شاهد نتایج متناقضی درزمینهٔ اثر شاخص‌های توسعه مالی بر انتشار کربن بود. برخی از این شاخص‌های توسعه مالی مانند پول وسیع، اعتبار داخلی به بخش خصوصی و اعتبار داخلی به بخش خصوصی توسط بانک‌ها باعث انتشار کربن می‌شود؛ اما سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، خالص تعهدات و اعتبارات داخلی به بخش خصوصی به‌وسیله بخش مالی بر انتشار کربن اثری ندارد. خان و سایرین (۲۰۱۹) در نمونه 48 کشور، نقش توسعه مالی بر انتشار کربن برای دوره 1990 الی 2017 را بررسی کردند. نتایج نشان داد دو شاخص توسعه مالی شامل تسهیلات به بخش خصوصی و تسهیلاتی که توسط بانک‌ها ارائه می‌شود رابطه مستقیمی با انتشار کربن دارد. همچنین نتایج مطالعه مذکور نشان داد توسعه مالی که از طریق اعتبار داخلی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی محاسبه شود، باعث انتشار کربن بیشتر می‌شود و رابطه مثبت بین توسعه مالی و شرایط بوم‌شناختی وجود دارد و فرضیه تأمین مالی باعث انتشار کربن می‌شود را تائید می‌کند. سئورای⁴⁵ (۲۰۱۹) در ۱۲ کشور آفریقای غربی به بررسی رابطه توسعه مالی و انتشار کربن پرداخت. او سه شاخص توسعه مالی را در نظر گرفت یکی اعتبار داخلی توسط بخش مالی به تولید ناخالص داخلی، اعتبار داخلی به بخش خصوصی توسط بانک‌ها به تولید ناخالص داخلی و پول وسیع به تولید ناخالص ملی. نتایج نشان داد فقط اعتبار داخلی توسط بخش خصوصی رابطه مثبت و معناداری با انتشار کربن دارد.

ژیانگ و ما⁴⁶ (۲۰۱۹) ۱۵۵ کشور را برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۴ موردبررسی قراردادند. آن‌ها نمونه موردبررسی را به دو گروه کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه اقتصادی تقسیم کردند. از شاخص جامع توسعه مالی برای بررسی اثر آن بر انتشار کربن استفاده شد. در مقیاس جهانی آن‌ها دریافتند که توسعه مالی باعث رشد انتشار کربن می‌شود و این مورد در کشورهای درحال‌توسعه نتایج قوی‌تری را نسبت به کشورهای توسعه‌یافته دارد. ونگ و سایرین (۲۰۱۹) به مطالعه کشورها آسیای شرقی برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲۰۱۵ پرداخته با استفاده از نسبت اعتبار داخلی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی به‌عنوان نماینده توسعه مالی دریافتند که توسعه مالی سبب کاهش انتشار کربن می‌شود. خان و سایرین (۲۰۲۰) ۱۹۲ کشور را برای دوره ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۸ بررسی کردند و دریافتند توسعه مالی باعث افزایش انتشار کربن نمی‌شود. علاوه بر این اکیمپونگ و سایرین (۲۰۲۰) ۸۳ کشور را برای دوره ۱۹۸۰ الی ۲۰۱۵ بررسی کردند. آن‌ها کشورها را به چهار زیر نمونه تقسیم کردند کشورهای توسعه‌یافته اقتصاد مالی، کشورهای درحال‌توسعه اقتصاد مالی، اقتصادهای مالی در مرز و اقتصادهای مالی خوداتکا. نتایج نشان داد در سطح کل، توسعه مالی و زیرمجموعه‌های اندازه‌گیری آن، مثل کارایی بازار مالی سبب کاهش انتشار کربن می‌شود. در کشورهای توسعه‌یافته و اقتصادهای نوظهور می‌شود. در مقابل در کشورهای اقتصاد مرزی این رابطه معکوس است. در کشورهای خوداتکا توسعه مالی اثری بر انتشار کردن ندارد. گک⁴⁷ (۲۰۲۰) به مطالعه توسعه مالی بر انتشار کربن با استفاده از تجزیه‌وتحلیل متا رگرسیون پرداخت. نتایج نشان داد توسعه مالی سبب انتشار کربن می‌شود و باعث کاهش کیفیت محیط می‌شود. شعیب و سایرین⁴⁸ (۲۰۲۰) نمونه‌ای از هفت‌کشور درحال‌توسعه و هفت‌کشور توسعه‌یافته را درزمینهٔ اثر توسعه مالی بر انتشار کربن در دوره ۱۹۹۹ الی ۲۰۱۳ بررسی کردند. آن‌ها ارتباط احتمالی دوطرفه رابین توسعه مالی و انتشار کربن یافتند.

2-2-2 مطالعات داخلی

محمد مرادی و سایرین (1401) به بررسی ارتباط متقابل توسعه مالی، آلودگی هوا و رشد اقتصادی در 20 کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا طی سال‌های 2018-1995 پرداختند. از روش گشتاورهای تعمیم‌یافته سیستمی در چارچوب داده‌های تابلویی پویا استفاده‌شده است. نتایج برآورد مدل آن‌ها نشان داد که افزایش انتشار دی‌اکسید کربن و افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی موجب افزایش رشد اقتصادی در کشورهای موردبررسی شده است از سوی دیگر رشد اقتصادی موجب افزایش انتشار آلودگی گردیده است. همچنین باوجود تأثیر مثبت توسعه مالی بر مصرف انرژی‌های پاک، نتوانسته است موجب کاهش آلودگی‌های صنعتی گردد. درواقع، علیرغم رابطه دوطرفه و مثبت انرژی‌های پاک و رشد اقتصادی هنوز در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بیشتر از سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های تجدید ناپذیر استفاده می‌شود که موجب گسترش میزان آلودگی‌های صنعتی می‌گردد. پروژه‌های انرژی‌های پاک نسبت به سایر پروژه‌های تأمین انرژی، دارای بازدهی پایین و تأمین مالی بالا می‌باشند. لذا در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به دلیل عدم توسعه‌یافتگی نهادهای مالی و ضعف آن‌ها در تأمین مالی پروژه‌های انرژی‌های پاک، استقبال چندانی برای سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها صورت نگرفته تا بتواند موجبات کاهش انتشار دی‌اکسید کربن را فراهم آورد.

نادمی و دالوندی (1402) به بررسی ارتباط نوآوری، توسعه مالی و آلودگی پرداختند.‌ نتایج گشتاورهای تعمیم‌یافته پانلی با تکیه‌بر داده‌های 31 کشور منتخب جهان در بازه زمانی 2021-1990 نشان داد که نوآوری آلودگی محیط‌زیست را افزایش می‌دهد؛ بنابراین، نوآوری افراطی و افسارگسیخته فراتر از یک نقطه خاص ممکن است برای محیط‌زیست ناسالم باشد و نشان می‌دهد که ممکن است سطح آستانه بالقوه نوآوری وجود داشته باشد که فراتر از آن تأثیر نوآوری تغییر می‌کند. برای این سطح آستانه احتمالی مربع نوآوری در معادله کیفیت محیطی گنجانده می‌شود. درحالی‌که توسعه مالی آلودگی را کاهش می‌دهد. ضریب عبارت تعاملی ضربی نیز منفی است و نشان می‌دهد که درحالی‌که توسعه مالی تخریب محیط‌زیست را کاهش می‌دهد، سطح بالاتری از نوآوری‌ها تأثیر مخرب مالی بر انتشار کربن را کاهش می‌دهد. تولید ناخالص داخلی سرانه واقعی، شهرنشینی و باز بودن تجاری نیز به‌طور منفی با انتشار CO2 مرتبط هستند. از سوی دیگر، سرمایه انسانی تأثیر معناداری بر انتشار CO2 ندارد.

ذبیحی و سایرین (1402) به بررسی نقش ریسک‌های اقتصادی، مالی و سیاسی در کاهش سرانه انتشار کربن با بهره‌گیری از رویکرد بسیار جدید مدل‌سازی رگرسیون کوانتایل بر کوانتایل (QQR) در بازه زمانی سالانه 1990 تا 2018 پرداختند. نتایج به‌دست‌آمده، بیانگر آن است که متغیر ریسک اقتصادی در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) تأثیر مثبت بر سرانه انتشار کربن در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) داشته است و این ارتباط مثبت در کوانتایل‌های (0.3 تا 0.95) متغیر ریسک اقتصادی و کوانتایل‌های (0.05 تا 0.45) سرانه انتشار کربن نسبتاً قوی‌تر بوده است؛ متغیر ریسک مالی در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) تأثیر مثبت بر سرانه انتشار کربن در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) داشته است و این ارتباط مثبت در کوانتایل‌های (0.05 تا 0.95) متغیر ریسک مالی و کوانتایل‌های (0.4 تا 0.55) سرانه انتشار کربن قوی‌تر بوده است؛ همچنین متغیر ریسک سیاسی در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) تأثیر مثبت بر سرانه انتشار کربن در تمام کوانتایل‌ها (0.05 تا 0.95) داشته است و این ارتباط مثبت در کوانتایل‌های (0.05 تا 0.35) متغیر ریسک سیاسی و کوانتایل‌های (0.45 تا 0.55) سرانه انتشار کربن قوی‌تر بوده است. بدین ترتیب، لزوم توجه به ثبات اقتصادی، مالی و سیاسی در کشور ایران برای بهبود کیفیت محیط‌زیست و کاهش انتشار کربن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

فرهنگ و سایرین (1401) اثرات شاخص‌های توسعه مالی بر گازهای گلخانه‌ای در 20 کشور منا در بازه زمانی 2000-2020 بررسی کردند. شاخص توسعه مالی با سه متغیر پول گسترده، اعتبارات اعطایی به بخش خصوصی و ارزش بازاری (بازار سرمایه) سنجیده شده است. از برآوردگرهای حداقل مربعات کاملاً اصلاح‌شده، حداقل مربعات پویا، میانگین گروهی تلفیقی جهت برآورد ضرایب بلندمدت استفاده‌شده است. نتایج تجربی این پژوهش حاکی از تأثیر منفی و معناداری شاخص‌های توسعه مالی بر انتشار دی‌اکسید کربن در تمامی مدل‌های برآوردی دارد درحالی‌که متغیرهای نرخ شهرنشینی، مصرف انرژی و رشد اقتصادی تأثیر مثبت و معنی‌داری داشته است. بیشترین ضریب تأثیرگذاری متغیرهای شاخص توسعه مالی و نرخ شهرنشینی بر انتشار کربن در بین سه روش به‌کاررفته، مربوط به اعتبارات اعطایی به بخش خصوصی و روش حداقل مربعات پویا است. نتایج هر سه روش باهم سازگار می‌باشند، بدین ترتیب که اعتبارات اعطایی به بخش خصوصی، پول گسترده و ارزش بازاری در هر سه روش تحقیق موجب کاهش و نرخ شهرنشینی نیز موجب افزایش انتشار دی‌اکسید کربن شده است.

3-روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از جنبه هدف کاربردی و از جنبه گردآوری داده‌ها توصیفی از نوع پس رویدادی است. مطالعه حاضر اثر احتمالی و بلندمدت توسعه مالی (FD)، استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر (REN)، رشد اقتصادی (GDP)، مصرف الکتریسیته (ELE) را بر انتشار کربن بر اساس مصرف (CCO2) در ایران با استفاده از مجموعه داده‌های سالانه برای دوره ۱۹۹۰ الی ۲0۲1 بررسی می‌کند. برای انجام آزمون‌های آماری از نرم‌افزار ایویوز استفاده‌شده است. متغیرهای مورداستفاده به جزمتغیر توسعه مالی به لگاریتم طبیعی تبدیل شدند. تا سری‌های مربوطه از شکل نرمال برخوردار شود (کیرکالیلی و سایرین⁴⁹ 2020) جدول ۱ منابع داده‌ها، واحد اندازه‌گیری را نشان می‌دهد.

جدول (1)- واحدهای متغیرها و منابع

متغیر	نام	واحد	منبع
CCO2	انتشار کربن بر اساس مصرف	میلیون تن	صندوق بین‌المللی پول
GDP	رشد اقتصادی	تولید سرانه ناخالص داخلی ثابت	شاخص‌های توسعه جهانی
REN	انرژی‌های تجدید پذیر	تراوات ساعت	بریتیش پترولیوم
FD	توسعه مالی	شاخص گسترده توسعه مالی	صندوق بین‌المللی پول
ELE	مصرف الکتریسیته	کیلووات در هر ساعت	بریتیش پترولیوم

1-3. تصریح مدل

مدل اقتصادی پژوهش حاضر در رابطه 1 ارائه‌شده است.

استفاده از متغیرهای مذکور به‌این‌علت است که اگرچه در دهه‌های گذشته پژوهشگران متعددی ارتباط بین متغیرهای مذکور را بررسی کردند (آددوین و سایرین ⁵⁰ 2020، آلولا و سایرین⁵¹ 2019، کیرکالیلی و سایرین 2020، بکان و سایرین⁵² 2021)، بااین‌وجود هیچ‌کدام از آن‌ها انتشار کربن بر اساس مصرف را موردبررسی قرار ندادند. همان‌طور که نایت و شور⁵³ (۲۰۱۴)، صافی و سایرین (۲۰۲۱) و شهباز و سایرین⁵⁴ (۲۰۲۰) بیان کردند اهمیت رویکرد انتشار کربن بر اساس مصرف به‌این‌علت است که نه‌تنها زنجیره عرضه جهانی را در نظر می‌گیرد بلکه بین آلودگی‌هایی که توسط یک کشور ایجادشده و در کشور دیگر مصرف می‌شود، تمایز قائل می‌شود.

در مطالعات ادیگباسن وآدبایو⁵⁵ (۲۰۲۰)، کیرکالیلی و سایرین (۲۰۲۰)، بالسلبرلورنته و سایرین (2020) تولید ناخالص داخلی در چارچوب مدل مورداستفاده قرارگرفته است. ارتباط درونی بین تولید ناخالص داخلی و آلودگی‌های محیطی می‌تواند مثبت باشد. این به این معنا است که افزایش در تولید ناخالص داخلی سبب کاهش کیفیت زیست محیط می‌شود (). در مطالعه سینت آکدیری و سایرین⁵⁶(2020)، رحمان (2020)، صلاح‌الدین و سایرین (2020) وکاهولی⁵⁷(2018) مصرف الکتریسیته در مدل استفاده‌شده و رابطه مثبت با انتشار کربن بر اساس مصرف مورد انتظاراست. این بدین معناست که مصرف الکتریسیته منجر به ضرر کیفیت محیط می‌شود (). همچنین طبق مطالعه شهباز و سایرین (۲۰۲۰)، خان و سایرین ((۲۰۲۰)، الولا و سایرین (۲۰۱۹) وسینت و سایرین (۲۰۱۹) انرژی تجدید پذیر در مدل مورداستفاده قرارگرفته، اثر منفی انرژی تجدید پذیر بر انتشار کربن بر اساس مصرف مورد انتظار است (). به این معنا که انرژی تجدید پذیر می‌تواند بهبود کیفیت محیطی را داشته باشد. همچنین اثر منفی توسعه مالی بر انتشار کربن مورد انتظار است.(شرف‌الدین وکاهیا⁵⁸2019، خوشنویس و قرچی⁵⁹2018، شهباز و سایرین2013) افزایش در توسعه مالی می‌تواند باعث افزایش پایداری محیط شود.

پس‌ازآنکه هم جمعی در بین پارامترها مورد تائید قرار گرفت. از رویکرد خود رگرسیونی با وقفه توزیعی استفاده‌شده است. زمانی که ارتباط بلندمدت بین متغیرها شناسایی شد ارتباط کوتاه‌مدت با استفاده از روش مدل اصلاح خطا توسط انگل وگرنجر (۱۹۸۷) ارائه‌شده برای ارزیابی ضرایب کوتاه‌مدت و جز اصلاح خطا استفاده می‌شود. این رویکرد با تلفیق روش اصلاح خطا در مدل خود رگرسیونی با وقفه توزیعی در رابطه 2 ارائه‌شده است. در مدل مذکور سرعت تعدیل با نشان داده‌شده و مقدار اصلاح خطا با نشان داده‌شده است.

رابطه 1

برای بررسی استواری تخمین بلندمدت خود رگرسیونی با وقفه توزیعی از رویکرد حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده ⁶⁰ و حداقل مربعات معمولی پویا⁶¹ استفاده‌شده است. اگرچه رویکردهای اقتصادسنجی مختلفی برای ارزیابی ارتباط بلندمدت بین متغیرهای مدل وجود دارد؛ اما روش حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده که توسط فیلیپس وهانسن⁶² (199۰) و رویکرد حداقل مربعات معمولی پویا توسط استاک و واتسون⁶³ (۱۹۹۳) ارائه‌شده در تحلیل استفاده‌شده است. این روش‌ها همبستگی نامتقارن با توجه به اثر همبستگی سریالی را دربر می‌گیرد. این دو روش زمانی قابل‌استفاده است که هم جمعی بین سری‌ها وجود داشته باشد. ازاین‌رو کشش بلندمدت با تخمین‌های حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده و حداقل مربعات معمولی پویا در این مطالعه محاسبه‌شده است. رابطه حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده در رابطه 3 نشان داده‌شده است. این رویکرد ویژگی مسئله درون‌زایی، اتو رگرسیونی و همچنین تورش ناشی از نمونه را مدنظر قرار داده است (نارایان⁶⁴ 2005).

رابطه 2

آزمون علیت تغییر تدریجی که بر اساس آزمون احتمال تودا ویاماموتو⁶⁵ شکل‌گرفته برای بررسی اثر علی متغیرهای مستقل مدل بر متغیر وابسته استفاده‌شده است. آزمون علیت تغییر تدریجی نسبت به آزمون علی گرنجر مرسوم ارجحیت دارد، چراکه می‌تواند با سری‌های با رتبه تأخیر صفر، یک و دو اجرا شود. علاوه بر این چنانچه نشانه‌هایی از هم جمعی در این سری‌ها وجود داشته باشد این آزمون می‌تواند مورداستفاده قرار بگیرد. نازلیلی و سایرین⁶⁶ (2016) آزمون علیت تغییر تدریجی را معرفی کردند. این آزمون مسئله شکست ساختاری در سری‌های زمانی در تخمین تحلیل علیت را در نظر می‌گیرد.

4-برآورد مدل

مطالعه حاضر رابطه بلندمدت و علی اثر توسعه مالی و استفاده از انرژی تجدید پذیر را بر انتشار کربن بر اساس مصرف بررسی کرده و متغیرهای رشد اقتصادی و مصرف الکتریسیته به‌عنوان متغیرهای کنترل در نظر گرفته‌شده است. آمار توصیفی متغیرهای مذکور در جدول 2 ارائه‌شده است. در جدول مذکور میانه، میانگین، حداکثر، حداقل، چولگی و کشیدگی متغیرها ارائه‌شده است. از عامل کشیدگی میزان دم بلند یا کوتاه بودن توزیع داده‌ها نسبت به توزیع نرمال سنجیده شده است. نتایج شاخص‌های موردبررسی نشان می‌دهد که همه متغیرها از ویژگی نرمال برخوردار هستند، چراکه مقادیر آن کمتر از سه است همین‌طور مقدار چولگی کمی در متغیرها وجود دارد. با استفاده از آمار جارک-برا ویژگی‌های نرمال بودن متغیرها موردبررسی قرارگرفته و مقدار بحرانی آماره مذکور نشان می‌دهد همه متغیرها نرمال هستند.

جدول (2)- آمار توصیفی متغیرها

رابطه 3

	CCO2	GDP	ELE	REN	FD
میانگین	8٫596727	4550/458	152٫1178	975991/0	0٫310923
میانه	8٫617270	495/4828	142٫9700	9775000/0	0٫291135
حداکثر	8.954347	938/5450	298٫8300	52847/1	0٫485514
حداقل	8٫306185	510/3363	50٫12000	44000/0	0٫216839
انحراف معیار	0٫174243	726.7747	76٫03178	26136/0	0٫074251
چولگی	-0٫109629	294257/0-	0٫326169	203548/0	0٫880408
کشیدگی	1٫937428	39478/1	1٫829216	8194/2	2٫931582
جارک-برا	1٫569511	89740/3	2٫395040	264427/0	4٫140202
احتمال	0٫456231	142459/0	0٫301942	87561/0	0٫126173
مشاهدات	32	32	32	32	32

منبع: یافته‌های پژوهش

1-4-آزمون ریشه واحد

آزمون ریشه واحد برای بررسی رتبه تلفیقی سری‌ها قبل از تحلیل بیشتر ضروری است. ازاین‌رو ارزیابی ویژگی‌های تلفیقی بین سری‌ها با استفاده آزمون ریشه واحد انجام می‌شود. ابتدا آزمون متداول دیکی فولرتعدیل یافته و آزمون ریشه واحد فیلیپس استفاده‌شده است. ازآنجاکه شکست ساختاری در سری‌ها آزمون‌های سنتی ریشه واحد می‌تواند منجر به نتایج ناصحیح شود، ازاین‌رو آزمون ریشه واحد زیوت واندروز⁶⁷ که به‌طور هم‌زمان ویژگی‌های مانایی سری‌ها و شکستگی ساختار واحد را در نظر می‌گیرد، استفاده‌شده است.

نتایج آزمون‌های ریشه واحد در جدول 3 ارائه‌شده است. نتایج نشان می‌دهد تمامی متغیرها در سطح صفر نا مانا است و متغیرها پس از تفاضل مرتبه اول مانا می‌شود.

جدول (3)- آزمون‌های متداول ریشه واحد

	در سطح مقدار ثابت و روند	تفاضل مرتبه اول مقدار ثابت و روند	تصمیم
آزمون ریشه واحد ADF			I (1)
CCO2	2٫663028-	5٫396940-	I (1)
GDP	1٫473777-	4٫947561-	I (1)
ELE	0٫629951-	4٫947237-	I (1)
REN	2٫419717-	5٫186189-	I (1)
FD	2٫497694-	5٫088370-	I (1)
آزمون ریشه واحد PP
CCO2	2٫660963-	5٫387416-	I (1)
GDP	1٫477839-	4٫954509-	I (1)
ELE	0٫665157-	4٫919373-	I (1)
REN	2٫339231-	6٫062193-	I (1)
FD	2٫044248-	17٫17805-	I (1)

منبع: یافته‌های پژوهش

همان‌طور که در مطالعات در مطالعات آلولا و سایرین (2019)، کالماز وآدبایو (۲۰۲۰) مطرح‌شده آزمون ریشه واحد مرسوم می‌تواند در برخی از موارد گمراه‌کننده باشد. ازاین‌رو در مطالعه حاضر برای در نظر گرفتن از یک شکست ساختاری در بررسی مانایی سری‌ها استفاده‌شده است. آزمون ریشه واحد زیوت واندروز استفاده‌شده است. نتایج آزمون در جدول 4 ارائه‌شده است. نتایج نشان می‌دهد پس از تفاضل مرتبه اول همه پارامترها از مانایی برخوردار هستند.

جدول (4)- آزمون ریشه واحد زیوت و اندروز

	در سطح		تفاضل اول
	مقدار ثابت و روند	تاریخ شکست	مقدار ثابت و روند	تاریخ شکست
CCO2	3٫091614-	2003	112٫5-	2000
GDP	3٫401517-	2002	454/4-	2004
ELE	3٫000972-	2001	254/6-	2002
REN	3٫802603-	2002	584/5-	2003
FD	4٫302322-	2015	221/5-	2003

منبع: یافته‌های پژوهش

2-4 آزمون هم جمعی

در پژوهش حاضر آزمون هم جمعی بایر وهنک⁶⁸ (۲۰۱۳) به‌عنوان آزمون هم جمعی دقیق‌تری استفاده‌شده که ترکیبی از آزمون‌های هم جمعی بانرجی و سایرین⁶⁹ (۱۹۹۸)، بوسوایک⁷⁰ (۱۹۹۵)، جوهانسن⁷¹ (۱۹۹۱) و انگل و گرنجر⁷² (۱۹۸۷) است. آزمون هم جمعی ترکیبی نیاز استفاده از روش‌های آزمون گسترده را جهت صحت تخمین که در آزمون‌های هم جمعی دیگر وجود دارد، حذف می‌کند. برای اجرای آزمون هم جمعی، بایر وهانک از فرمول فیشر جهت آزمون مربوط استفاده کردند رابطه فیشر در رابطه 4 و 5 نشان داده‌شده است.

سطح معناداری انگل وگرنجر، سطح معناداری جوهانسن و سطح معناداری آزمون‌های هم جمعی بانرجی وبوسوایک با و به ترتیب بیان‌شده است. نتایج آزمون هم جمعی مذکور در جدول 5 ارائه‌شده است. نتایج نشان می‌دهد در سطح معنی‌داری پنج درصد هم جمعی وجود دارد. ازاین‌رو رابطه تعادلی در بلندمدت بین متغیرها وجود دارد.

جدول (5)- آزمون هم جمعی بایر و هانک

رابطه 4
رابطه 5

(EG-GOH) آماره فیشر

آماره فیشر

EG-JOH-BAN-BOS

CCO2=f(GDP,REN,FD)

15/17

56/72

معنی‌داری سطح 5 درصد

551/10

123/20

منبع: یافته‌های پژوهش

آزمون هم جمعی دامنه‌های خود رگرسیونی با وقفه توزیعی جهت بررسی هم جمعی در بین سری‌ها استفاده‌شده است. پسران و سایرین (۲۰۰۱) آزمون دیگر هم جمعی را به سه دلیل ترجیح دادند. اول آنکه این آزمون زمانی که سری‌ها با رتبه‌های مختلف به هم مرتبط باشند می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد. دوم آن‌که از این آزمون به‌خصوص در نمونه‌های با اندازه کوچک از اعتبار بالایی برخوردار است. سوم در تخمین مدل‌های بلندمدت از صحت بالایی برخوردار است. آزمون کرانه‌ها از توزیع F برخوردار است و مقادیر بحرانی به‌وسیله پسران وتیمرمن ایجادشده است. آزمون کرانه‌های خود رگرسیونی با وقفه توزیعی در رابطه 6 ارائه‌شده است.

در فرضیه صفر همه ضرایب رابطه 6 برابر صفر در نظر گرفته‌شده وهم جمعی وجود ندارد؛ و نقض فرضیه صفر بیانگر وجود هم جمعی است. زمانی که آماره F بیشتر از کرانه پایین یا بالا باشد، فرض صفر پذیرفته نمی‌شود. مطالعه حاضر از دامنه کریپفگنزو اشنایدر⁷³ (۲۰۱۸) استفاده می‌کند که نیازمند ایجاد آماره F بالاتر از مقادیر بحرانی حد بالا برای تصمیم‌گیری راجع به هم جمعی است.

برای ارزیابی استواری نتایج از آزمون کرانه‌ها نیز استفاده‌شده است. نتایج آزمون کرانه‌ها در جدول 6 ارائه‌شده است طبق نتایج هم آماره F وهم آماره T در سطح معنی‌داری یک درصد از مقدار بحرانی بیشتر هست؛ بنابراین همه متغیرها در بلندمدت از هم جمعی برخوردارند.

جدول (6)- آزمون کرانه‌ها

رابطه 6

منبع: یافته‌های پژوهش

همچنین در پژوهش حاضر از چندین آزمون تشخیصی برای بررسی پایایی مدل استفاده‌شده است. نتایج هیچ‌گونه مورد همبستگی سریالی، مشخص‌سازی ناصحیح و ناهمسانی واریانس را نشان نمی‌دهد. اجزای اخلال از توزیع نرمال برخوردارند. شکل 1 مقادیر CUSUM و CUSUMSQ را نشان داده و مدل در سطح ۵ درصد معنی‌دار باثبات است.

نمودار (1)- نمودار CUSUM و CUSUMSQ

منبع: یافته‌های پژوهش

3-4 نتایج تخمین‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت

پس از بررسی وجود هم جمعی بلندمدت بین پارامترهای مدل، از تخمین خود رگرسیونی با وقفه توزیعی در بلندمدت و کوتاه‌مدت جهت بررسی اثر توسعه مالی، رشد اقتصادی و استفاده از انرژی تجدید پذیر و الکتریسیته بر انتشار کربن بر اساس مصرف استفاده‌شده است. نتایج تخمین در بلندمدت و کوتاه‌مدت در جدول 7 ارائه‌شده است. واضح است. یک رابطه مثبت بین انتشار کربن بر اساس مصرف و رشد اقتصادی وجود دارد. این نشان می‌دهد با فرض ثابت دانستن سایر پارامترها یک درصد افزایش در رشد اقتصادی منجر به افزایش سیزده دهم درصدی در انتشار کربن می‌شود. این نتیجه نشان می‌دهد رشد اقتصادی در رشد کربن بر اساس مصرف سهیم است. اقتصاد ایران با افزایش واردات در بازار جهانی منجر به افزایش در انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود. این نتایج بامطالعه سو و سایرین (۲۰۲۱) در برزیل وآدبایو آرجی (۲۰۲۱) مطابقت دارد.

جدول 7 همچنین نشان می‌دهد انرژی تجدید پذیر اثر منفی بر انتشار کربن بر اساس مصرف دارد. به این معنا که افزایش یک‌درصدی در کربن بر اساس مصرف ناشی از کاهش 013/0 درصد در انرژی تجدید پذیر است. سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر در ایران که همه منجر به کارایی انرژی می‌شود با استفاده از انرژی تجدید پذیر در سبد انرژی تولید کالا استفاده از سایر انرژی‌ها به‌خصوص انرژی‌های فسیلی و نظایر آن در تولید انرژی کمتر شده و منجر به کاهش در انتشار کردن بر اساس مصرف می‌شود. این نتایج منطبق با مطالعات وی (۲۰۱۶) ودینگ و سایرین (۲۰۲۱) است. ارتباط مثبت بین مصرف الکتریسیته و انتشار کربن بر اساس مصرف نشان می‌دهد با فرض ثابت داشتن سایر پارامترها یک درصد افزایش در مصرف الکتریسیته باعث افزایش 63/0 درصد انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود. نتایج نشان می‌دهد علی‌رغم تلاش برای سهم منابع تجدید پذیر در مصرف انرژی بخصوص درزمینهٔ تولید الکتریسیته کاهش در انتشار کربن به وقوع نپیوسته است. به‌عبارت‌دیگر رشد استفاده از سوخت فسیل در تولید الکتریسیته بیشتر از رشد منابع انرژی تجدید پذیر برای ایجاد الکتریسیته در ایران است.

جدول 7 نشان می‌دهد توسعه مالی اثر منفی بر انتشار کربن بر اساس مصرف دارد. این بدین معناست با فرض ثبات در سایر عامل‌ها یک درصد افزایش در توسعه مالی باعث 19/0 درصد کاهش در انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود. طبق یافته‌ها کاهش در انتشار کربن درنتیجه بهبود در توسعه مالی است. ازاین‌رو می‌توان انتظار داشت بخش مالی در ایران به تأمین مالی اجزای رشد اقتصادی مرتبط با محیط‌زیست کمک می‌کند. طبق رتبه‌بندی شاخص توسعه مالی ایران در رتبه 95 در ۱۸۳ کشور جهان است. ازاین‌روتامین مالی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر منجر به کاهش سهم انرژی‌های تجدید ناپذیر در تولید انرژی کل شده وابستگی به تولید آن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این تأمین مالی مربوط به واردات دارایی‌های سرمایه‌ای و کالاهای مصرفی بادوام که منجر به میزان انرژی مصرف کمتری در صنعت شود و میزان کمتری از مصرف کربن بر اساس مصرف را داشته و با کارایی عملیاتی انرژی بیشتر، تقاضا برای انرژی‌هایی که از تولیدات انرژی تجدید ناپذیر مانند نفت استفاده می‌شود را کاهش می‌دهد.

جدول (7)- نتایج تخمین خود رگرسیونی با وقفه توزیعی در بلندمدت و کوتاه‌مدت

آماره F	آماره T
1/5	2/5-	25/1(32/0)	35/2(12/0)	52/0(74/0)	63/0(53/0)

	ضرایب	آماره T	مقدار بحرانی
نتایج بلندمدت
GDP	131/0	85/1	0669/0
ELE	626/0	47/4	001/0
REN	0135/0-	75/1-	0781/
FD	191/0-	95/1-	0541/
R2	96/0
Adj R2	95/0
نتایج کوتاه‌مدت
GDP	185/0	92/1	087/0
ELE	581/0	32/2	021/0
REN	0155/0-	45/1-	0891/0
FD	188/0-	98/1-	0910/0
ECM	777/0-	21/3-	0037/0

منبع: یافته‌های پژوهش

برای تائید نتایج حاصل از تخمین‌های بلندمدت خود رگرسیونی با وقفه توزیعی از تخمین زننده‌های حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده و حداقل مربعات معمولی پویا استفاده‌شده است. نتایج حاصل از تخمین‌های مذکور در جدول 8 نشان داده‌شده است. نتایج نشان می‌دهد رشد اقتصادی و مصرف الکتریسیته در انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران سهیم بوده درحالی‌که توسعه مالی و انرژی تجدید پذیر اثر کاهش انتشار کربن بر اساس مصرف را برای ایران داشته است. این نتایج تائید اعتباری برای تخمین بلندمدت بر اساس روش خود رگرسیونی با وقفه توزیعی است.

جدول (8)- نتایج تخمین حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده
و حداقل مربعات معمولی پویا

FMOLS				DOLS
متغیر رگرس کننده	ضریب	آماره T	مقدار بحرانی		ضریب	آماره T	مقدار بحرانی
GDP	851/0	12/21	000/0		950/0	18/19	000/0
ELE	652/0	55/4	001/0		529/0	12/4	002/0
REN	015/0-	12/2-	068/0-		018/0-	10/2-	069/0-
FD	121/0-	33/3-	0214/0-		105/0-	17/3-	0251/0-
R2	89/0				90/0
Adj R2	88/0				89/0

منبع: یافته‌های پژوهش

با توجه به اینکه اگر در سری‌ها شکست وجود داشته باشد، آزمون‌های علی متداول منجر به ارائه نتایج غلط می‌شود. آزمون علی تغییر تدریجی برای بررسی اثرات علی بلندمدت مصرف الکتریسیته، توسعه مالی، رشد اقتصادی و مصرف انرژی تجدید پذیر بر انتشار کربن بر اساس مصرف استفاده‌شده است. نتایج آزمون مذکور در جدول ارائه‌شده است. بر این اساس ارتباط یک‌طرفه علی از تولید ناخالص داخلی به انتشار کربن بر اساس مصرف وجود دارد. به این معنا که تولید ناخالص داخلی می‌تواند تغییرات در انتشار کربن بر اساس مصرف را پیش‌بینی کند. ارتباط یک‌طرفه از انرژی تجدید پذیر به انتشار کربن بر اساس مصرف وجود دارد وبر این اساس می‌تواند آن را پیش‌بینی کند. ارتباط علی یک‌طرفه از مصرف الکتریسیته بر انتشار کردن بر اساس مصرف وجود دارد و همین‌طور ارتباط یک‌طرفه از توسعه مالی به انتشار کربن بر اساس مصرف وجود دارد.

جدول (9)-آزمون تغییرات تدریجی علی

مسیر علی	آماره والد	مقدار بحرانی
GDP→CCO2	37/12	035/0
ELE→CCO2	19/11	043/0
REN→CCO2	18/14	028/0
FD→CCO2	17/18	012/0

منبع: یافته‌های پژوهش

شکل (1)-نمودار روابط علی بین متغیرها

منبع: یافته‌های پژوهش

6- نتیجه‌گیری وپیشنهادات

پژوهش حاضر به بررسی اثر توسعه مالی و مصرف انرژی تجدید پذیر بر انتشار کربن بر اساس مصرف و به‌کارگیری متغیرهای کنترلی رشد اقتصادی و مصرف الکتریسیته به تکمیل ادبیات موضوعی در این زمینه در کشور ایران پرداخته است. بر این اساس از تخمین خود رگرسیونی با وقفه توزیعی و تخمین زننده‌های حداقل مربعات معمولی کامل تعدیل‌شده و حداقل مربعات معمولی پویا و آزمون علی تغییر تدریجی استفاده‌شده است. نتایج نشان می‌دهد در ایران رشد اقتصادی و مصرف الکتریسیته باعث اضافه شدن انتشار کربن بر اساس مصرف‌شده و توسعه مالی و انرژی تجدید پذیر اثر کاهشی بر انتشار کربن بر اساس مصرف دارد. نتایج حاصل از رویکرد علی تغییر تدریجی نشان می‌دهد متغیرهای رشد اقتصادی مصرف انرژی تجدید پذیر، توسعه مالی و مصرف الکتریسیته عوامل مهم در پیش‌بینی انتشار کربن بر اساس مصرف هستند. طبق نتایج حاصل‌شده رشد اقتصادی اثر مثبت بر انتشار کربن دارد، در اقتصاد ایران افزایش واردات در بازار جهانی منجر به افزایش در انتشار کربن بر اساس مصرف می‌شود. نتیجه مذکور با مطالعات محمد مرادی و سایرین (1401)، ذبیحی و سایرین (1402)، نادمی و سایرین (1402) و فرهنگ و سایرین (1401) و مطالعات خارجی سو و سایرین (2021) و آدبایو و آرجی (2021) تطابق دارد. اثر مصرف الکتریسیته بر انتشار کربن بر اساس مصرف مثبت است و علی‌رغم تلاش برای سهم منابع تجدید پذیر در مصرف انرژی بخصوص درزمینهٔ تولید الکتریسیته کاهش در انتشار کربن به وقوع نپیوسته است. نتایج مذکور با مطالعات علم و سایرین (2012)، الخطلان و جاوید (2013)، صلاح‌الدین و سایرین (2015) منطبق بوده و بامطالعه بالسالبرلورنته و سایرین (2018) که در کشورهای اروپایی انجام‌شده متفاوت است. به‌عبارت‌دیگر رشد استفاده از سوخت فسیل در تولید الکتریسیته بیشتر از رشد منابع انرژی تجدید پذیر برای ایجاد الکتریسیته در ایران است. اثر توسعه مالی بر انتشار کربن در پژوهش حاضر رابطه منفی را نشان می‌دهد. ازاین‌روتامین مالی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدید پذیر منجر به کاهش سهم انرژی‌های تجدید ناپذیر در تولید انرژی کل شده وابستگی به تولید آن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این تأمین مالی مربوط به واردات دارایی‌های سرمایه‌ای و کالاهای مصرفی بادوام که منجر به میزان انرژی مصرف کمتری در صنعت شود و میزان کمتری از مصرف کربن بر اساس مصرف را داشته و با کارایی عملیاتی انرژی بیشتر، تقاضا برای انرژی‌هایی که از تولیدات انرژی تجدید ناپذیر مانند نفت استفاده می‌شود را کاهش می‌دهد. این نتیجه با مطالعات داخلی نادمی و الوندی و فرهنگ و سایرین تطابق دارد اما بامطالعه محمد مرادی و سایرین (1401) و ذبیحی و سایرین (1402) متفاوت است همچنین در مطالعات خارجی، پژوهش‌های ونگ و سایرین (2019)، خان و سایرین (2020)، اکیمپونگ و سایرین (2020) با نتایج پژوهش حاضر تطابق داشته اما با مطالعات گنک (2020)، ژیانگ و ما (2020) تطابق ندارد.

سیاست‌گذاران در ایران باید تحقیق و توسعه درزمینهٔ فن‌آوری‌های کربن با مصرف کم و مصرف انرژی‌های تجدید پذیر را حمایت و تشویق نمایند. علاوه بر این بخش مالی باید در تمرکز اختصاص منابع به شرکت‌های استفاده‌کننده از فن‌آوری‌هایی دوستدار محیط‌زیست کوشا بوده و شرکت‌ها را در استفاده بیشتر از فن‌آوری‌های کارآ در انرژی در فرآیند تولید تشویق نمایند. یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری که باید مورد اصلاح قرارگرفته به‌صورت جدی دنبال شود طراحی مجدد اندازه‌گیری کالاهایی است که وارد می‌شوند. این کالاها باید توسط صنایعی که از گستره انرژی کمتری استفاده می‌کنند تولیدشده و انرژی کمتری در مصرف آن‌ها استفاده می‌شود، به کار گرفته‌شده است. چراکه مقدار کربن ضمنی واردشده به ایران را کاهش می‌دهد و دوم آن‌که مصرف انرژی کمتر منجر به کاهش واردات و استفاده از منابع تجدید ناپذیر در تولید الکتریسیته می‌شود. اقتصادهای درحال‌توسعه مانند ایران باید موارد افتراق رشد اقتصادی و انتشار کربن را مورد مداقه قرار دهند. به‌نحوی‌که هم به رشد اقتصادی صدمه نخورد و هم‌فشار تغییرات اقلیمی را کنترل نمایند.

منابع

- ذبیحی، سیدمحمدقائم، اکبری، فاطمه و صالح نیا، نرگس. (1402). بررسی نقش ریسک‌های اقتصادی، مالی و سیاسی بر انتشار کربن در ایران: رهیافت رگرسیون کوانتایل بر کوانتایل (QQR). پژوهش‌های اقتصادی ایران، 28(96), 7-52. doi: 10.22054/ijer.2023.75870.1219

- فرهنگ، امیرعلی، فتوره چی، زهرا و محمدپور، علی. (1401). ارتباط شاخص‌های توسعه مالی و گازهای گلخانه‌ای (با تأکید بر نرخ شهرنشینی). اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری، 3(3), 86-99. doi: 10.22034/uep.2022.349878.1254

- محمدمرادی، ریما، صادقی، سید کمال و خان ماکو، مهرداد. (1402). بررسی ارتباط بین توسعه مالی، انتشار گاز دی‌اکسید کربن و رشد اقتصادی در کشورهای منا و شمال آفریقا (رهیافت تخمین زننده گشتاور تعمیم‌یافته سیستمی داده‌های تابلویی پویا). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 13(52), -. doi: 10.30473/egdr.2023.65363.6581

- نادمی، یونس و دالوندی، معصومه. (1402). اثر نوآوری و توسعه مالی بر انتشار دی‌اکسید کربن. فصلنامه زیست‌بوم نوآوری، 3(1), 67-84. doi: 10.22111/innoeco.2023.45415.1061

- Acheampong, A. O. (2018). Economic growth, CO2 emissions and energy consumption: What causes what and where? Energy Economics, 74, 677–692. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.07.022

- Acheampong, A. O. (2019). Modelling for insight: Does financial development improve environmental quality? Energy Economics, 83, 156–179. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2019.06.025

- Acheampong, A. O., Amponsah, M., & Boateng, E. (2020). Does financial development mitigate carbon emissions? Evidence from heterogeneous financial economies. Energy Economics, 88, 104768. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2020.104768

- Adebayo, T. S. (2020). Revisiting the EKC hypothesis in an emerging market: An application of ARDL-based bounds and wavelet coherence approaches. SN Applied Sciences, 2(12), 1–15. https://doi.org/10. 1007/s42452-020-03705-y

- Adebayo, T. S., & Acheampong, A. O. (2021). Modelling the globalization-CO2 emission nexus in Australia: Evidence from quantile-on-quantile approach. Environmental Science and Pollution Research, 5(1), 23–38. https://doi.org/10.1007/s11356-021-16368-y

- Adebayo, T. S., & Rjoub, H. (2021). Assessment of the role of trade and renewable energy consumption on consumption-based carbon emissions: Evidence from the MINT economies. Environmental Science and Pollution Research, 28, 1–13. https://doi.org/10.1007/s11356-021-14754-0

- Adebayo, T. S., Udemba, E. N., Ahmed, Z., & Kirikkaleli, D. (2021). Determinants of consumption-based carbon emissions in Chile: An application of nonlinear ARDL. Environmental Science and Pollution Research, 28, 1–15. https://doi.org/10.1007/s11356-021-13830-9

- Adedoyin, F. F., Alola, A. A., & Bekun, F. V. (2020). An assessment of the environmental sustainability corridor: The role of economic expansion and research and development in EU countries. Science of the Total Environment, 713, 136726. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.136726

- Ahmad, A., Zhao, Y., Shahbaz, M., Bano, S., Zhang, Z., Wang, S., & Liu, Y. (2016). Carbon emissions, energy consumption and economic growth:An aggregate and disaggregate analysis of the Indian economy. Energy Policy, 96, 131–143. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2016.05.032

- Akram, R., Chen, F., Khalid, F., Ye, Z., & Majeed, M. T. (2020). Heterogeneous effects of energy efficiency and renewable energy on carbon emissions: Evidence from developing countries. Journal of Cleaner Production, 247, 119122. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119122

- Alam, M. J., Begum, I. A., Buysse, J., & Van Huylenbroeck, G. (2012). Energy consumption, carbon emissions and economic growth nexus in Bangladesh: Cointegration and dynamic causality analysis. Energy Policy,45, 217–225. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2012.02.022

- Alkhathlan, K., & Javid, M. (2013). Energy consumption, carbon emissions and economic growth in Saudi Arabia: An aggregate and disaggregate analysis. Energy Policy, 62, 1525–1532. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.07.068

- Alola, A. A., Yalçiner, K., Alola, U. V., & Saint Akadiri, S. (2019). The role of renewable energy, immigration and real income in environmental sustainability target. Evidence from Europe largest states. Science of the Total Environment, 674, 307–315. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv. 2019.04.163

- Awosusi, A. A., Ramzan, M., Yuping, L., Xincheng, L., Murshed, M., Bah, S. I., & Adebayo, T. S. (2020). Determinants of carbon emissions in Argentina: The roles of renewable energy consumption and globalization.Energy Reports, 7, 4747–4760.

- Balsalobre-Lorente, D., Driha, O. M., Shahbaz, M., & Sinha, A. (2020).The effects of tourism and globalization over environmental degradation in developed countries. Environmental Science and Pollution Research, 27(7), 7130–7144. https://doi.org/10.1007/s11356-019-07372-4

- Balsalobre-Lorente, D., Shahbaz, M., Roubaud, D., & Farhani, S. (2018).How economic growth, renewable electricity and natural resources contribute to CO2 emissions? Energy Policy, 113, 356–367. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2017.10.050

- Banerjee, A., Dolado, J., & Mestre, R. (1998). Error-correction mechanism tests for cointegration in a single-equation framework. Journal of Time Series Analysis, 19(3), 267–283.

- Bayer, C., & Hanck, C. (2013). Combining non-cointegration tests. Journal of Time Series Analysis, 34(1), 83–95.

- Bekun, F. V., Akinsola, G. D., Kirikkaleli, D., Adebayo, T. S., Umarbeyli, S., & Osemeahon, O. S. (2021). Economic performance of Indonesia amidst CO2 emissions and agriculture: A time series analysis. Environmental Science and Pollution Research, 15(2), 1–15.

- Belaïd, F., & Zrelli, M. H. (2019). Renewable and non-renewable electricity consumption, environmental degradation and economic development:Evidence from Mediterranean countries. Energy Policy, 133, 110929.https://doi.org/10.1016/j.enpol.2019.110929

- Benavente, J. M. G. (2016). Impact of a carbon tax on the Chilean economy:A computable general equilibrium analysis. Energy Economics, 57,106–127. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2016.04.014

- Beton Kalmaz, D., & Adebayo, T. S. (2020). Ongoing debate between foreign aid and economic growth in Nigeria: A wavelet analysis. Social Science Quarterly, 101(5), 2032–2051. https://doi.org/10.1111/ssqu.12841

- Boswijk, H. P. (1994). Testing for an unstable root in conditional and structural error correction models. Journal of Econometrics, 63(1), 37–60.ISO 690

- Boswijk, H. P. (1995). Identifiability of cointegrated systems. Amsterdam: Tinbergen Institute., 2(1), 23–25.BP. (2020). British Petroleum. Available online: https://www.bp.com/en/global/corporate/energyeconomics/statistical-review-of-worldenergy/co2-emissions.html. Accessed on 29 May 2021

- Cansino, J. M., Sánchez-Braza, A., & Rodríguez-Arévalo, M. L. (2018). How can Chile move away from a high carbon economy? Energy Economics, 69, 350–366. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2017.12.001

- Charfeddine, L., & Kahia, M. (2019). Impact of renewable energy consumption and financial development on CO2 emissions and economic growth in the MENA region: a panel vector autoregressive (PVAR) analysis. Renewable Energy, 139, 198–213.

- Cowan, W. N., Chang, T., Inglesi-Lotz, R., & Gupta, R. (2014). The nexus of electricity consumption, economic growth and CO2 emissions in the BRICS countries. Energy Policy, 66, 359–368. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2013.10.081

- Dafermos, Y., Nikolaidi, M., & Galanis, G. (2018). Climate change, financial stability and monetary policy. Ecological Economics, 152, 219–234. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2018.05.011

- Deutch, J. (2017). Decoupling economic growth and carbon emissions. Joule, 1(1), 3–5. https://doi.org/10.1016/j.joule.2017.08.011

- Ding, Q., Khattak, S. I., & Ahmad, M. (2021). Towards sustainable production and consumption: Assessing the impact of energy productivity and eco-innovation on consumption-based carbon dioxide emissions (CCO2) in G-7 nations. Sustainable Production and Consumption, 27, 254–268. https://doi.org/10.1016/j.spc.2020.11.004

- Dong, K., Hochman, G., Zhang, Y., Sun, R., Li, H., & Liao, H. (2018). CO2 emissions, economic and population growth, and renewable energy: Empirical evidence across regions. Energy Economics, 75, 180–192. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.08.017

- Dong, K., Sun, R., & Dong, X. (2020). CO2 emissions, natural gas and renewables, economic growth: assessing the evidence from China. Science of the Total Environment, 640, 293–302.

- Dong, K., Sun, R., & Hochman, G. (2017). Do natural gas and renewable energy consumption lead to less CO2 emission? Empirical evidence from a panel of BRICS countries. Energy, 141, 1466–1478. https://doi.org/10.1016/j.energy.2017.11.092

- Engle, R. F., & Granger, C. W. (1987). Co-integration and error correction: representation, estimation, and testing. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 251–276.

- Fan, X., He, P., Xiong, H., & Shen, H. (2016). The effects of energy consumption, economic growth and financial development on CO2 emissions in China: A VECM approach. Sustainability, 11(18), 4850.

- Fernández, Y. F., L_opez, M. F., & Blanco, B. O. (2018). Innovation for sustainability: the impact of R&D spending on CO2 emissions. Journal of Cleaner Production, 172, 3459–3467.

- Gilfillan, S. M. V., Györe, D., Flude, S., Johnson, G., Bond, C. E., Hicks, N., Lister, R., Jones, D. G., Kremer, Y., Haszeldine, R. S., & Stuart, F. M. (2019). Noble gases confirm plume-related mantle degassing beneath Southern Africa. Nature Communications, 10(1), 1–7.

- Gök, A. (2020). The role of financial development on carbon emissions: A meta regression analysis. Environmental Science and Pollution Research, 27, 1–19. https://doi.org/10.1007/s11356-020-07641-7

- Grasso, M. (2016). The political feasibility of consumption-based carbon accounting. New Political Economy, 21(4), 401–413. https://doi.org/10.1080/13563467.2016.1115828

- Grasso, M. (2017). Achieving the Paris goals: Consumption-based carbon accounting. Geoforum, 79, 93–96. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2016.12.018

- Hale, G. (2020) What are the financial risks from climate change? https://econofact.org/what-are-the-financial-risks-from-climate-change accessed at 11.08.2021

- Halicioglu, F. (2009). An econometric study of CO2 emissions, energy consumption, income and foreign trade in Turkey. Energy Policy, 37(3), 1156–1164. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2008.11.012

- Hasanov, F. J., Liddle, B., & Mikayilov, J. I. (2018). The impact of international trade on CO2 emissions in oil exporting countries: Territory vs consumption emissions accounting. Energy Economics, 74, 343–350. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2018.06.004

- He, X., Adebayo, T. S., Kirikkaleli, D., & Umar, M. (2021). Consumptionbased carbon emissions in Mexico: An analysis using the dual adjustment approach. Sustainable Production and Consumption, 27, 947–957.https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.02.020

- IMF. (2019). International Monetary Fund. https://www.imf.org/en/Home. Assessed 6 March 2020

- IPCC. (2006). 2006 IPCC guidelines for national greenhouse gas inventories. Institute for Global Environmental Strategies.

- Jiang, C., & Ma, X. (2019). The impact of financial development on carbon emissions: A global perspective. Sustainability, 11(19), 5241. https://doi.org/10.3390/su11195241

- Jin, T., & Kim, J. (2018). What is better for mitigating carbon emissions—Renewable energy or nuclear energy? A panel data analysis. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 91, 464–471. https://doi.org/10.1016/j.rser.2018.04.022

- Johansen, S. (1991). Estimation and hypothesis testing of cointegration vectors in Gaussian vector autoregressive models. Econometrica: Journal of the Econometric Society, 1551–1580.

- Kahouli, B. (2018). The causality link between energy electricity consumption, CO2 emissions, R&D stocks and economic growth in Mediterranean countries (MCs). Energy, 145, 388–399.

- Katırcıo_glu, S., Fethi, S., Kalmaz, D. B., & Ça_glar, D. (2016). Interactions between energy consumption, international trade, and real income in Canada: an empirical investigation from a new version of the Solow growth model. International Journal of Green Energy, 13(10), 1059–1074.

- Khan, H., Khan, I., & Binh, T. T. (2020). The heterogeneity of renewable energy consumption, carbon emission and financial development in the globe: A panel quantile regression approach. Energy Reports, 6, 859–867. https://doi.org/10.1016/j.egyr.2020.04.002

- Khan, M. K., Khan, M. I., & Rehan, M. (2020). The relationship between energy consumption, economic growth and carbon dioxide emissions in Pakistan. Financial Innovation, 6(1), 1–13.

- Khan, S., Peng, Z., & Li, Y. (2019). Energy consumption, environmental degradation, economic growth and financial development in globe: Dynamic simultaneous equations panel analysis. Energy Reports, 5, 1089–1102. https://doi.org/10.1016/j.egyr.2019.08.004

- Khan, Z., Ali, M., Jinyu, L., Shahbaz, M., & Siqun, Y. (2020). Consumptionbased carbon emissions and trade nexus: Evidence from nine oil exporting countries. Energy Economics, 89, 104806. https://doi.org/10.1016/j.eneco.2020.104806

- Khoshnevis Yazdi, S., & Ghorchi Beygi, E. (2018). The dynamic impact of renewable energy consumption and financial development on CO2 emissions: for selected African countries. Energy Sources, Part B: Economics, Planning, and Policy, 13(1), 13–20.

- Kirikkaleli, D., & Kalmaz, D. B. (2020). Testing the moderating role of urbanization on the environmental Kuznets curve: empirical evidence from an emerging market. Environmental Science and Pollution Research, 27(30), 38169–38180.

- Kirikkaleli, D., Adebayo, T. S., Khan, Z., & Ali, S. (2020). Does globalization matter for ecological footprint in Turkey? Evidence from dual adjustment approach. Environmental Science and Pollution Research, 28,14009–14017.

- Knight, K. W., & Schor, J. B. (2014). Economic growth and climate change: A cross-national analysis of territorial and consumption-based carbon emissions in high-income countries. Sustainability, 6(6), 3722–3731.https://doi.org/10.3390/su6063722

- Kong, Y., & Wei, F. (2017). Financial development, financial structure and carbon emission. Environmental Engineering & Management Journal (EEMJ), 16(7), 1609–1622.

- Kripfganz, S., & Schneider, D. C. (2018, September). ardl: Estimating autoregressive distributed lag and equilibrium correction models. In Proceedings of the 2018 London Stata Conference.

- Li, R., & Su, M. (2017). The role of natural gas and renewable energy in curbing carbon emission: Case study of the United States. Sustainability,9(4), 600. https://doi.org/10.3390/su9040600

- Lin, B., & Zhu, J. (2019). Determinants of renewable energy technological innovation in China under CO2 emissions constraint. Journal of Environmental Management, 247, 662–671.

- Mikayilov, J. I., Galeotti, M., & Hasanov, F. J. (2018). The impact of economic growth on CO2 emissions in Azerbaijan. Journal of Cleaner Production, 197, 1558–1572. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2018.06.269

- M_ozner, Z. V. (2013). A consumption-based approach to carbon emission accounting–sectoral differences and environmental benefits. Journal of Cleaner Production, 42, 83–95. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2012.10.014

- Narayan, P. K. (2005). The saving and investment nexus for China: evidence from cointegration tests. Applied Economics, 37(17), 1979–1990.

- Narayan, P. K., Saboori, B., & Soleymani, A. (2016). Economic growth and carbon emissions. Economic Modelling, 53, 388–397. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2015.10.027

- Nazlioglu, S., Gormus, N. A., & Soytas, U. (2016). Oil prices and real estate investment trusts (REITs): Gradual-shift causality and volatility transmission analysis. Energy Economics, 60, 168–175.

- Odugbesan, J. A., & Adebayo, T. S. (2020a). The symmetrical and asymmetrical effects of foreign direct investment and financial development on carbon emission: Evidence from Nigeria. SN Applied Sciences, 2(12), 1–15. https://doi.org/10.1007/s42452-020-03817-5

- Odugbesan, J. A., & Adebayo, T. S. (2020b). Modeling CO2 emissions in South Africa: Empirical evidence from ARDL based bounds and wavelet coherence techniques. Environmental Science and Pollution Research, 28, 9377–9389.

- OECD. (2021). Gross Domestic Growth. Retrieved from https://stats. oecd.org/. Assessed 4th January 2021.

- Omri, A., Daly, S., Rault, C., & Chaibi, A. (2014). Financial development, environmental quality, trade and economic growth: What causes what in MENA countries. Energy Economics, 48, 242–252.

[1] - استادیار، دانشکده مدیریت، حسابداری و اقتصاد، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران، نویسنده مسئول،

tabatabaei@pnu.ac.ir

[2] -Dafermos et al

[3] - Hale

[4] - He et al

[5] -UN Framework Convention on Climate Change

[6] - Grasso

[7] - Yan et al

[8] - Wood et al

[9] - Mozner

[10] - Halicioglu

[11] - Omri et al

[12] - Khan et al

[13] - Mikayilov et al

[14] - Wang et al

[15] - Acheampong

[16] - Shoaib et al

[17] -Environmental Kuznets Curve

[18] - Deutch

[19] - Wang and Wang

[20] - Schröder and Storm

[21] - Wang and Zhang

[22] - Knight and Schor

[23] - Li and Su

[24] - Safi et al

[25] - Fan et al

[26] - Hasanov et al

[27] - Safi et al

[28] - Adebayo and Rjoub

[29] -Alam et al

[30] - Alkhathlan and Javid

[31] - Cowan et al

[32] - BRICS

[33] - Salahuddin et al

[34] - Ahmad et al

[35] - BalsalobreLorente et al

[36] - Belaïd and Zrelli

[37] - Saint Akadiri et al

[38] - Dong et al

[39] - Jin and Kim

[40] - Akram et al

[41] -Wiebe

[42] - Omri et al

[43] - Kong and Wei

[44] - Xing et al

[45] - Tsaurai

[46] - Jiang and Ma

[47] - Gök

[48] - Shoaib et al

[49] - Kirikkaleli et al

[50] - Adedoyin et al

[51] - Alola et al

[52] - Bekun et al

[53] - Knight and Schor

[54] -Shahbaz et al

[55] -Odugbesan and Adebayo

[56] -Saint Akadiri et al

[57] -Kahouli

[58] - Charfeddine & Kahia

[59] - Khoshnevis & Ghorchi

[60] -FMOLS

[61] - DOLS

[62] -Phillips and Hansen

[63] -Stock and Watson

[64] -Narayan

[65] -Toda–Yamamoto

[66] -Nazlioglu et al

[67] -Zivot and Andrews

[68] - Bayer and Hanck

[69] - Banerjee et al

[70] -Boswijk

[71] - Johansen

[72] - Engle and Granger

[73] - Kripfganz and Schneider

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

اثر انرژی تجدید پذیر و توسعه مالی بر انتشار کربن بر اساس مصرف در ایران