عدالت و قسط در قرآن با تاکید بر ابعاد اقتصادی
محورهای موضوعی : فرهنگی
1 - پژوهشکده اقتصاد/تربیت مدرس
کلید واژه: قسط, عدالت, قرآن, اخلاق, معیار,
چکیده مقاله :
عدالت آرمان بزرگ بشری است که همواره مورد توجه اندیشمندان و حاکمان دلسوز بوده و دین الهی نیز به آن توجه ویژه داشته است. قسط از واژه¬هایی است که مشترکات معنایی گسترده-ای با عدالت دارد و در قرآن بیش از عدالت به¬کار برده شده است. درباره نسبت معنایی این دو واژه دیدگاه¬های مختلفی ارایه شده است. برخی قسط و عدالت را به یک معنا دانسته¬اند، برخی معنای متفاوتی برای آنها قایل هستنند. با این وجود برای درک بهتر مفهوم و معنای عدالت و قسط در قرآن و نسبت معنایی این دو واژه با هم، مناسب است با بررسی روشمندانه¬تر در قران به جستجوی معنای عدالت و قسط در قران بپردازیم تا نسبت معنایی درست¬¬تر این دو را بیابیم. این مقاله کوشش دارد با روش تحلیل مولفه¬های معنایی دو واژه عدالت و قسط به صورت مقایسه¬ای بر پایه رابطه¬های هم¬نشینی آنها در قرآن به نسبت معنایی درست¬تر این دو واژه در قرآن دست¬ یابد و برداشت¬های دیگر درباره نسبت معنایی آنها را نیز محک بزند. نتیجه اینکه به¬نظر می¬رسد می-توان عدالت و قسط را به معنای کلی رعایت و دادن حق افراد دانست، ولی این دو واژه در قران ضمن اینکه اشتراکات معنایی مشخصی با هم دارند، تفاوت¬های معنایی و کاربردی روشنی نیز دارند. عدالت ابعاد مفهومی کلی دارد، ولی قسط تعریف عملیاتی و اجرایی عدالت به معنای دادن حق افراد برپایه معیارهای پذیرفته شده جامعه است.
Justice is a great human ideal that has always been the focus of thoughtful thinkers and rulers, and the divine religion has also paid special attention to it. Qest is one of the words that has extensive semantic similarities with justice and has been used more than justice in the Quran. Different views have been presented about the semantic relationship of these two words. Some have considered Qest and justice to have the same meaning, while others have attributed different meanings to them. However, in order to better understand the concept and meaning of justice and Qest in the Quran and the semantic relationship of these two words together, it is appropriate to search for the meaning of justice and Qest in the Quran by examining the Quran more systematically in order to find a more correct semantic relationship between the two. This article attempts to achieve a more accurate semantic relationship between the two words justice and Qest in the Quran by analyzing the semantic components of the two words comparatively based on their co-occurrence relationships in the Quran and to test other interpretations of their semantic relationship. The result is that it seems that justice and Qest can be understood in the general sense of respecting and giving the rights of individuals, but these two words in the Quran, while having certain semantic similarities, also have clear semantic and practical differences. Justice has general conceptual dimensions, but Qest is the operational and executive definition of justice in the sense of giving the rights of individuals based on accepted standards in society.
1. قرآن کریم، ترجمه¬های الهی قمشه¬ای، المیزان، طبری، آیتی، پاینده، ابراهیمی، انصاری و ارفع.
2. ابن‌فارس، احمد (1410 ق) معجم مقاییس اللغه، محقق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
3. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم (1414 ق) لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
4. اخوان طبسی، محمدحسین و روح¬الله داوری (1397) صورت¬بندی مفهوم عدالت در قران کریم بر مبنای معناشناسی واژه قسط، پژوهشنامه تفسیر و زبان قران، شماره 13، صص 107-128).
5. اخوان طبسی، محمدحسین و یحیی میرحسینی (1395) ریشه¬شناسی تاریخی واژگان و اثر آن بر فهم مفردات قران کریم: مطالعه موردی ریشه قسط، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره 8، صص 113-132.
6. اخلاقی، رحمت الله (1400) عدالت اجتماعی از منظر روایات، معارف اسلامی و اقتصاد، شماره 13، صص 87-107.
7. اسکی، محمد شفیق، جهانگیر ولدبیگی و شاهرخ سالاریان (1399) تحلیل حق، عدالت و مسئولیت اجتماعی در آموزه¬های قرآنی، مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام، دوره پنجم، شماره 3، صص 69-84
8. الهی¬زاده، محمد حسین، سید مجتبی امامی و محمدصادق تراب¬زاده جهرمی (1399) جامعه¬پردازی مبتنی بر قسط و عدل؛ برداشتی از المیزان، پژوهش¬های میان رشته¬ای قران کریم، سال11، ش 2، صص 81-114)
9. امین¬مقدسی، ابوالحسن و نفیسه افصحی (1402) واکاوی معناشناختی مفهوم عدالت اجتماعی در قرآن کریم با تکیه بر مبحث هم¬نشین¬های معنایی: ادب عربي، سال 15، شماره 1، صص43-60.
10. باادب برزگر، اعظم و محمدعلی کاظمی تبار (1400) معناشناسی عدل در قرآن کریم، همایش تحقیقات کاربردی در حوزه قرآن و حدیث، دوره 1، صص 187-202.
11. بستانی، فواد افرام (1374) منجدالطلاب، ترجمه بندرریگی، محمد، تهران: اسلامی.
12. بهرامی، معصومه 1395 معناشناسی واژه عدالت، پژوهشنامه نوین فقهی حقوقی زنان و خانواده، شماره 3، صص، 123-150.
13. پورمولا، سیدمحمدهاشم، مرجان غلامی و راضیه بن¬زاده (١٣٩4) معناشناسی واژه عدل در قرآن کریم بر مبنای روش ایزوتسو، پژهش¬های فران و حدیث، سال چهل و هشتم، شماره یکم، صص 1-23.
14. حسینی، سیدرضا (1390) مفهوم و ماهیت عدالت اجتماعی با رویکرد اسلامی، اقتصاد اسلامی، سال یازدهم، شماره 44، صص 5-30.
15. خسروپناه، عبدالحسین، علی اصغر پورعزت و حبیب محمدنژاد چاوشی (1393) وسعت معنایی عدالت در قران، فصلنامه مطالعات تفسیری، شماره 17، سال 5، صص 49-74.
16. خوری شرتونی، سعید (1385) اقرب الموارد فی فصح و الشوارد، تهران: اسوه.
17. خوش¬فر، محسن و راحله رحمانی (1400) الگوی عدل الهی با تکیه بر تفاسیر المیزان و اطیب البیان، تحقیقات کلامی، شماره 33، صص 41-57.
18. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1362) المفردات فی غریب القرآن، تهران: مرتضوی.
19. سیدخراسانی، راضیه سادات و علی فتحی (1398) تحلیل رابطه حق در قران مجید بر پایه معناشناسی حق و با تاکید بر معناشناسی ساختگرا، پژوهش دینی، ش 39، صص 113-135.
20. شجاعی، حسین و محمدحسین اخوان طبسی (1400) چالش¬های واکاوی اصطلاحات تخصصی علوم انسانی در قران، فصلنامه پژوش¬های قرآنی، سال 26، شماره3، صص 25-46.
21. صفوی، کوروش (۱۳۷۹) درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره.
22. عربشاهی کریزی، احمد (1395) بررسی عدالت در قرآن کریم در سه محور، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 82 ، صص 109-132.
23. فراهانی¬فرد، سعید (1384) توسعه پایدار بر محور عدالت، اقتصاد اسلامی، سال پنجم، ش 19، ص91-122.
24. فراهیدی، خلیل¬بن¬احمد (۱۴08 ق) کتاب العین، بیروت: الاعلمی لالمطبوعات.
25. فخرزارع، سید حسین (1398) عدالت اجتماعی در قران، اسلام و مطالعات اجتماعی، سال 7، شماره 2، صص 7-28.
26. فرجی آرپناهی، زهرا، جلال ابراهیمی¬فر، معصومه عبدالهی آرپناهی، عیسی ابراهیمی¬فر، زینب عبدالهی آرپناهی (1399) تحقق رویکرد عدالت اجتماعی از دیدگاه قران کریم و روایات، مجله علوم اسلامی انسانی، سال ششم، شماره 22، صص 19-26.
27. فلاح، ابراهیم (1401) واکاوی مولفه¬های معنایی علم برپایه روابط همنشین در نهج¬ابلاغه، پژوهشنامه علوی، سال 13، ش 1، صص 267-289.
28. قادری، حاتم (1376) قسط، عدل و حکومت، مجموعه مقالات کنگره بین¬المللی امام خمینی و احیای تفکر دینی، ج1، ص 345، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
29. قاسم¬پور راوندی، محسن، محمد علی مهدوی¬راد و شیما محمودپور قمصر (1401) بررسی آرای مفسران درباره مفهوم و گستره عدالت اجتماعی با تاکید بر آیه 25 سوره حدید، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 48، صص 3-29.
30. قرشی بنایی، سیدعلی اکبر (1371) قاموس قرآن، ج 6، چ 6، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. گلدانی، زهرا و علی احمد ناصح (1401) مولفه¬های معنایی واژه سعی در قرآن کریم، کتاب قیم، ش 27، صص 47-66.
32. معین، محمد (1388) فرهنگ فارسی معین، ۶ جلدی، تهران: امیر کبیر.
33. مکارم شیرازی، ناصر (1386) پيام قرآن، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1386 هـ ش، چاپ نهم، ج 10، ص 331.
34. مکارم شیرازی، ناصر (1387) لغات در تفسير نمونه، قم: انتشارات امام على بن ابى طالب (عليه السلام)، چاپ اول، ص 440.
35. نظري، حسن آقا (1383) عدالت اقتصادي از نظر افلاطون، ارسطو و اسلام، اقتصاد اسلامی، سال چهارم، تابستان 1383، صص 65-81.
36. هاشمی تنکابنی، سید موسی 1398 مرور تاریخی نظریه¬های مختلف درباره عدالت و پیجویی شواهد قرآنی مؤید هر نظریه، مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، شماره 66، صص 215-240.
37. یوسفی، احمدعلی (1384) عدالت اقتصادی، اقتصاد اسلامی، سال 5، شماره 17، صص 95-112.
38. لغت¬نامه دهخدا: https://icps.ut.ac.ir/fa/dictionary
39. دیکشنری وبستر merriam-webster.com
40. دیکشنری کمبریج dictionary.cambridge.org