Measurement and analysis the degree of development of the agricultural sector in the cities of Qazvin province
Subject Areas :Yousef ghanbari 1 , Saeedeh Salimian 2 *
1 - دانشگاه اصفهان
2 -
Keywords: Keywords: Agricultural development, development, Qazvin province, TOPSIS method. .,
Abstract :
Yusof Ghanbari , Saeedeh Salimian Abstract These days, agriculture is an inseparable part of the economy and one of the axes of development, so the importance of this is visible to everyone. The lack of agricultural development and inequality in the field of agricultural development is the most critical factor of inequality in rural development. Recognizing the state of advantage or deprivation of the cities leads to modifying policies and priorities, ultimately leading to the movement toward social justice. This research aims to investigate the degree of development of the counties of Qazvin province in the field of 27 studied indicators. The degree of agricultural development of this province's cities was obtained using statistical information, the Entropy model, and the TOPSIS technique, and finally, showing the spatial distribution with GIS software. The results indicate that Qazvin county is highly developed, Takestan county is at the developed level, Buin-Zahra, Abyek, and Avaj counties are at the medium level, and Alborz county is at the deprived level of agricultural development. Qazvin county has a high level of agricultural development due to being the center of the province, having a large area, and a transit road to the capital and other centers of the provinces. Moreover, other counties have also decreased their level of development in the agricultural sector due to the decrease of many indicators and the presence of various reasons. Due to its small size, the presence of industrial centers and counties, more attention to the industry sector, and lack of attention to the agricultural sector, Alborz county needs more development in this sector and is at the lowest level of development.
- اصغرپور، محمد جواد (1393)، تصمیم گیری های چندمعیاره، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- اینانلو، علی (1390)، «هدف نهایی : توسعه پایدار ؛ تحلیل و تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان قزوین». رشد آموزش جغرافیا، شماره 97، 34-41.
- برقی، حمید، و قنبری، یوسف، و حجاریان، احمد (1390)، «تحلیل درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان اصفهان در شاخص های عمده بخش کشاورزی» پژوهش و برنامه ریزی شهری، 2(4)، 113-128.
- بسحاق، محمدرضا (1390)، «تحلیلی بر توسعه روستایی با تأکید بر بخش کشاورزی شهرستان ازنا»، پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه اصفهان.
- پور طاهری، مهدی (1389)، کاربرد روش های تصمیم گیری چندشاخصه در جغرافیا، تهران: سمت.
- توکلی، جعفر (1393)، «سنجش توسعه‌یافتگی کشاورزی استان‌های ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی»، جغرافیا و پایداری محیط، 4(3)، 1-12
- توکلی، جعفر، و دامن باغ ، جواد (1395)، «پیامدهای تعارض مالکیت بر بهره برداری از اراضی کشاورزی: مطالعه موردی بخش ماهیدشت شهرستان کرمانشاه»، پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 15.
- حاجی، لطیف، و چیذری، محمد، و چوبچیان، شهلا (1395)، «تحلیل ساختاری مؤلفه های مؤثر بر توسعه ی پایدار تعاونیهای تولید کشاورزی در مناطق روستایی شهرستان نقده»، پژوهشهای روستائی، 7(1)، 195-216.
- حكمت نيا، حسن، و موسوي، میرنجف (1390)، كاربرد مدل در جغرافيا باتاكيد بر برنامه ريزي شهري و ناحيه اي، یزد: انتشارات علم نوين.
- سالنامه آماری استان قزوین ، (۱۳۹۸).
- صفایی پور، مسعود، و عبیات، مرتضی، و عبیات، مصطفی (1397)، «تحلیل فضایی و سطح بندی توسعه ی روستایی در استان خوزستان با استفاده از فنون تصمیم گیری چندشاخصه ی جبرانی و مجموعه ی ادغامی»، پژوهشهای جغرافیای انسانی،50(3 )، 679-701.
- قادرزاده، حامد، و باقری، کیوان، و امین پور، داود (1396). «سنجش سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان کردستان با استفاده از شاخص های عمده بخش کشاورزی»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 25(97)، 1-23.
- قنبری، سیروس، و شایان، محسن، و رشیدی، سعیده، و ابراهیمی پور، فائزه، و رییسی، محمدکریم (1398)، «توان های توسعه کشاورزی شهرستان داراب و پیش بینی نتایج آن بر توسعه روستایی»، جغرافیا و پایداری محیط، 9(31 )، 67-82.
- قنبری، یوسف، وجمینی، داود، وجمشیدی، علیرضا (1394)، کاربرد عملی مدل ها وتکنیک ها در برنامه ریزی روستایی، اصفهان: نگارخانه.
- کریم، محمدحسین، و صفدری نهاد، محمود، و امجدی پور، مسعود (1393)، «توسعه کشاورزی و اقتصاد مقاومتی، جایگزین نفت»، سیاست‌های راهبردی و کلان، 2(6)، 103-127.
- کلانتری، خلیل (1391). مدل های کمی در برنامه ریزی (منطقه ای، شهری و روستایی)، تهران: فرهنگ صبا.
- مطالعات برنامه آمايش استان قزوين،(1400).
- مولائی هشجین، نصرالله،و مولایی پارده، سیاووش (1393)، «تحلیل مکانی توسعه کشاورزی در شهرستان های استان خوزستان». اقتصاد فضا و توسعه روستایی،۳ (۸) ،۳۸-۱۹.
- Elmenofi, Gehan AG, & El Bilali ,Hamid, & Berjan ,Sinisa(2014), "Governance of rural development in Egypt." Annals of Agricultural Sciences, 59(2), 285-296.
- Jadidi, Omid, & Hong T. S, & Firouzi, Fatemeh, &Yusuff, Rosnah Mohd & Zulkifli, Norzima (2008), "TOPSIS and fuzzy multi-objective model integration for supplier selection problem." Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering ,31(2), 762-769.
- Kalbar, Pradip P, & Karmakar, Subhankar, & Asolekar , Shyam R (2016) ,"Life cycle-based decision support tool for selection of wastewater treatment alternatives." Journal of Cleaner Production ,117, 64-72.
- Straka, Jakub, & Tuzová, Marcela (2016), "Factors affecting development of rural areas in the Czech Republic: A literature review." Procedia-Social and Behavioral Sciences, 220, 496-505.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 1 (پیاپی73)/ بهار 1402/ 166-143
Quarterly Journal of Development Strategy, 2023, Vol. 19, No.1 (73), 143-166
سنجش و تحلیل درجه توسعه یافتگی بخش
کشاورزی در شهرستان های استان قزوین
یوسف قنبری1
سعیده سلیمیان2
(تاريخ دريافت 18/1/1401 ـ تاريخ تصويب 20/12/1401)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
چكيده
امروزه كشاورزی بخشي جدايي ناپذير در اقتصاد ملّي و يكي از محورهای توسعه است و اهمیت این مهم بر هیچ کس پوشیده نیست. عدم توسعه کشاورزی و نابرابری در زمینه توسعه کشاورزی خود مهمترین عامل نابرابری در زمینه توسعه روستایی است. شناخت وضعیت برخورداری یا محرومیت شهرستانها، منجر به اصلاح سیاست گذاری ها و اولویت ها می شود که در نهایت حرکت به سوی عدالت اجتماعی را به همراه دارد. هدف این پژوهش بررسي درجه توسعه يافتگي شهرستانهای استان قزوین در زمينه 27 شاخص مورد مطالعه است. با استفاده از اطلاعات آماری و بهره گیری از مدل آنتروپی و تکنیک تاپسیس و درنهایت نمایش توزيع مكاني - فضايي با نرم افزار GIS میزان توسعه يافتگي كشاورزی شهرستانهای این استان بدست آمد. نتایج حاکی از این است که شهرستان قزوین در سطح بسیار توسعه یافته؛ شهرستان تاکستان در سطح توسعه یافته ؛شهرستانهای بویین زهرا، آبیک و آوج درسطح متوسط و شهرستان البرز در سطح محروم توسعه كشاورزي قرارگرفته است. شهرستان قزوین با توجه به مرکز استان بودن، برخورداری از وسعت بزرگ و وجود راه ترانزیتی به پایتخت و سایر مراکز استان ها توانسته از سطح توسعه کشاورزی بالایی برخوردارباشدو سایر شهرستان ها نیز با کم شدن شاخص های عدیده و وجود دلایل مختلف از میزان توسعه یافتگی آنان در بخش کشاورزی کاسته شده است. شهرستان البرز به دلیل وسعت پایین خود، وجود مراکز و شهرهای صنعتی ، توجه بیشتر به بخش صنعت و عدم توجه به بخش کشاورزی از توسعه یافتگی در این بخش محروم مانده و درپایین ترین سطح از توسعه قرار دارد.
واژگان کلیدی : توسعه کشاورزی، توسعه یافتگی ، استان قزوین، روش تاپسیس
بیان مسئله
پس از انقلاب صنعتي در اروپا و رشد سريع كشورهاي اروپـايي، سـاير كشـورهاي دنيـا نيز به سمت صنعتي شدن گرايش پيدا كردند. اما تنها توجه به توسعه صرفاً اقتصادی مشکلاتی را ایجاد نمود. دراین زمان مفهوم توسعه پايدار ارائه گرديد كه در آن كشاورزي و منابع طبيعـي جايگـاه مهمی دارد. در بيشتر كشورهاي در حـال توسـعه، كشـاورزي هسـته اصـلي پايـه اقتصـاد روسـتايي را تشكيل مي دهد(قادرزاده، 1396 :2). بیشتر مردم در نواحی روستایی برای گذران زندگی خود به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به منابع طبیعی وابسته هستند. بیشتر برنامه ریزان روستایی و به ویژه برنامه‌ریزان کشاورزی به این موضوع واقف هستند به همین علت بر اهمیت فعالیت های توسعه کشاورزی تاکید می‌کنند(قنبری وهمکاران،1398 :68). کشاورزی به مثابه منبع اصلی تامین معیشت و ایجاد کننده فرصت های شغلی و اقتصادی نقش و اهمیت اساسی در حیات و توسعه روستایی دارد تا آنجا که در بسیاری از روستاها مهمترین عامل ثبات و امنیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به شمار می رود(توکلی ودامن باغ، 1395: 146). کشاورزی بزرگترین جذب کننده نیروی کار در نواحی روستایی بوده و بیشترین درآمد را ایجاد می کند در هر شرایطی توسعه بخش کشاورزی پیشرفت توسعه اقتصادی کشور است و تا زمانی که موانع توسعه این بخش برطرف نشود سایر بخش ها نیز به شکوفایی، رشد و توسعه دست نخواهند یافت(قادرزاده، 1396 :3). روند توسعه يافتگي در كشورهاي مختلف جهان داراي مراتب گوناگون اسـت، در داخـل يـك كشور نيز روند توسعه يافتگي در بين استان ها و مناطق مختلف يكسان نمي باشد. به علـت امكانـات بالقوه منطقه اي، توسعه يافتگي شهرستان هاي يك اسـتان ممكـن اسـت در بخـش هـاي مختلـف كشاورزي، صنعتي و خدمات و... با يكديگرمتجانس نباشد(قادرزاده، 1394 :3). امروزه یکی از معیارهای بسیار رایج برای طبقه بندی مناطق متفاوت یک کشور طبقه بندی بر اساس سطح توسعه یافتگی است. پاتریک گدس که به پدر برنامه‌ریزی منطقه‌ای شهرت دارد معتقد است که برنامه‌ریزان برای درک خصوصیات مناطق و هدایت آنها به سوی توازن و تعادل لازم است که طرح های متفاوتی را برای توسعه، تدوین کنند و به اجرا درآورند (اینانلو،1390 :36).
امروزه كشاورزی بخشي جدايي ناپذير در اقتصاد ملّي و يكي از محورهای توسعه است(توکلی،1393 :3). عدم توسعه کشاورزی و نابرابری در زمینه توسعه کشاورزی خود مهمترین عامل نابرابری در زمینه توسعه روستایی است که سبب شده تا توسعه یکپارچه و همزمان در بسیاری از مناطق جهان صورت نگیرد(قنبری وهمکاران،1398 :71). شناخت وضعیت برخورداری یا محرومیت شهرستانها، مسئولان برنامه ریزی استان را قادر خواهد ساخت تا در سیاست‌گذاری‌ها و تعیین اولویت سرمایه گذاری ها اصلاحات لازم را به عمل آورند و در حرکت به سوی عدالت اجتماعی توفیق یابند (اینانلو،1390 :36).لذا هدف اصلی این پژوهش این است که با استفاده از آمار های موجود، باایجاد شاخص های بخش کشاورزی و با استفاده از روش تاپسیس به تحلیل وضعیت موجود مولفه های بخش کشاورزی در مناطق روستایی شهرستانهای استان قزوین پرداخته شود برای رسیدن به مفهوم توسعه و برنامه ریزی ابتدا به شناخت وضعیت موجود پرداخته می شود تا بتوان بهترین راهکار ارائه گردد. همچنین فرضیهی مورد نظر این است که بین شهرستان های استان قزوین در برخورداری از شاخص ها ومولفه ها ی کشاورزی به نظر می رسد که تفاوت وجود دارد. برای دستیابی به اهداف و فرضیهی تحقیق پاسخگویی به این سوالات مدنظر خواهدبود:
1. وضعیت برخورداری روستاهای شهرستانهای استان قزوین از نظر مؤلفه‌های کشاورزی به چه شکل است؟
2. تفاوت‌های مکانی و منطقه‌ای مراکز روستایی شهرستانهای استان قزوین در دسترسی به مؤلفه‌های مد نظرچگونه است؟
اهمیت و ضرورت
امروزه اهمیت توسعه کشاورزی و روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه و پیشبرد کشور ها بر هیچ کس پوشیده نیست(حاجی و همکاران، ۱۳۹۵: 196). عدم تعادل بین رشد جمعیت و تولیدات کشاورزی کشور های در حال توسعه را با چالش جدی روبه‌رو ساخت و بر همین علت گزارش بانک جهانی بیانگر این است که اهمیت کشاورزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در زمینه دستیابی به اهداف توسعه به ویژه در کشورهای کم درآمد رو به گسترش است (برقی و همکاران ،۱۳۹۰ :114). اهمیت بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی هرکشور، چه ثروتمند و چه فقیر بیانگر این واقعیت است که کشاورزی به مثابه اولین بخش اقتصاد و عرضه کننده عوامل اساسی زندگی بشر و بخش‌هایی دیگر اقتصاد است(کریم و همکاران ،۱۳۹۳ :104). توسعه کشاورزی به مثابه یکی از ابعاد توسعه همواره مورد تاکید بوده به طوری که در گزارش فائو درباره کمیسیون توسعه پایدار، به نقش های مختلف کشاورزی پایدار بر توسعه اجتماعی، اقتصادی و محیط زیست پرداخته شده است(مولایی هشتجین ومولایی یارده،1393: 22). مایکل تودارو معتقد است که توسعه و رشد بخش کشاورزی به مثابه موتور و محرکه اصلی توسعه روستایی است و علت آن را اشتغال بیش از ۸۰ درصد جمعیت روستایی جهان سوم به طور مستقیم و غیر مستقیم در فعالیت های کشاورزی می داند بر همین اساس او بیان می کندکه توسعه کشاورزی و روستایی محور اصلی توسعه ملی هستند( بسحاق،1390: 44). درکشور ما نیز کشاورزی به مثابه بخش محوری در رشد و توسعه اقتصادی و بخش راهبردی در تامین نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد از اهمیت زیادی در برنامه‌های توسعه برخوردار است. این بخش حدود ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی و یک پنجم کل اشتغال کشور را در بر دارد و ۸۰ درصد محصولات غذایی مورد نیاز داخلی را تامین می‌کند( برقی و همکاران ،۱۳۹۰ :115).
پیشینه تحقیق
در زمینة تحلیل توسعه يافتگي كشاورزی پژوهش های داخلی و خارجی متعدّدی در سطوح محلّي، منطقه ای و ملّي انجام پذيرفته است.
کالبر وهمکاران(2016) به ارائه روشی برای توسعه ی سیاسی و اقتصادی نواحی روستایی بر اساس فاکتورهای متعدّدی نظیر توزیع ثروت، وضعیّت کسب وکار و وضعیّت اجتماعی پرداختند.
استراکا و توزوا (2016) در پژوهشی با عنوان عوامل موثر بر توسعه مناطق روستایی با رویکرد تحلیلی و انتقادی درجمهوری چک ، بر اساس مطالعات جامعه در این کشور ۱۴ عامل یا شاخص برای بررسی وضعیت توسعه مناطق روستایی انتخاب کردند. در نهایت نویسندگان در این پژوهش ثابت کردند گاه می‌توان یک شاخص را به عنوان عامل اصلی معرفی کرد اما شاخص‌های یکسانی برای توصیف توسعه روستایی وجود ندارد.
المنوفی وهمکاران(2014) در پژوهش خودبه این نتیجه دست یافتند که هیچ استراتژی صریح و روشنی از توسعه ی روستایی وجود ندارد و علاوه بر وجود مشکلات در برنامه ریزی، نظارت و ارزیابی، شکاف قابل توجّه ی بین برنامه ها و اجرای آنها وجود دارد.
قادرزاده وهمکاران (1396) با هدف تعيين سطوح توسعه يافتگي كشاورزي شهرستان هاي استان كردستان با استفاده از 31شاخص عمده بخش كشاورزي و استفاده از تكنيك TOPSIS به این نتایج دست یافتند که شهرستان هاي مريوان و كامياران به در بالاترين درج توسعه يافتگي و سروآباد و بانه پايين ترين درج توسعه يافتگي كشاورزي قرار دارند. به طور كلي توسعة نامتعادل و نامتوازن شهرستانهاي استان كردستان در بخش كشاورزي را دریافتند.
صفایی پور وهمکاران (1397) در مقاله ای با عنوان تحلیل فضایی و سطح بندی توسعه روستایی در استان خوزستان با استفاده از فنون تصمیم گیری چند شاخصه جبرانی و مجموعه ادغامی برای سنجش وضعیت توسعه روستایی از روش وزن دهی آنتروپی و فنون تصمیم گیری ازجمله تاپسیس ،الکتر و پرومته استفاده کردند و با بکارگیری چهار روش میانگین رتبه ها، بردا،کاپلند و پست درقالب مجموعه ادغامی، نتیجه ای واحدی از سطح بندی توسعه روستایی در استان به دست آوردند. در نهایت این نتیجه دست یافت که ناهماهنگی وگسست فضایی میان مناطق استان در توزیع جغرافیایی سطوح توسعه روستایی است وبیشتر شاخص های توسعه در نیمه های شمالی، مرکزی وغربی استان متمرکز شده است.
قنبری و همکاران (۱۳۹۸) با هدف بررسی توان های توسعه کشاورزی شهرستان داراب و پیش بینی نتایج آن بر توسعه روستایی به مطالعه وپژوهش پرداختند. داده های مربوطه را با روش پرسشنامه بدست آوردند و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل عاملی بهره گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که مهمترین عوامل توسعه روستایی عامل رفاهی-خدماتی، زیربنایی، اشتغال- درآمد و اجتماعی- آموزشی است. همچنین نتایج نشان داد که مهمترین عوامل توسعه کشاورزی؛ عامل اقتصادی- اجتماعی کشاورز، عامل زیرساختی کشاورزی، عامل دسترسی به نهاده‌های کشاورزی، عامل ترویج و عامل ترکیبی کشاورزی است که از میان این عوامل عامل اقتصادی- اجتماعی کشاورزبیشترین و عامل ترکیبی کمترین درصد را در بین عامل های توسعه کشاورزی دارند.
روش تحقیق
تحقيق حاضر از نوع کـاربردي و بـه روش توصـيفي - تحليلـي اسـت.شیوه ی جمع آوری اطّلاعات به صورت اسنادی-کتابخانه ای است و برای گرد آوری اطلاعات سالنامه ی آماری 1398 استان قزوین، سرشماری كشاورزی1393 مورد توجه قرار گرفت. در راستای دست یابي به اهداف تحقیق، 27 شاخص مرتبط با توسعه ی كشاورزی در6 مولفه قرار گرفته است.(جدول1) همچنین برای تحلیل داده با استفاده از تکنیک تاپسیس وآنتروپی سطح بندی شهرستان های استان قزوین بر اساس میزان برخورداری از شاخص های مورد نظر صورت گرفت. دراین تحقیق از روش آنتروپی وتاپسیس استفاده شد. تکنیک تاپسیس یکی از کاراترین روش های تصمیم گیری چندمعیاره برای اولویّت بندی گزینه ها بر پایه ی شباهت های آنهاست. این تکنیک در مطالعات مختلف به ویژه در مطالعات جغرافیایی دارای کاربرد فراوانی بوده به طوری که در سالیان اخیر به ویژه از سال ۱۳۸۶ تا کنون صدها مقاله و پایان نامه با استفاده از این تکنیک انجام شده است(قنبری وهمکاران،1394: 99). همچنین در انجام عملیات آماری تحقیق از قابلیت های نرم افزار Excel و برای نمايش توزيع مكاني - فضايي میزان توسعه يافتگي كشاورزی شهرستان های مورد بررسي نیز از نرم افزار GIS استفاده شده است.
جدول شماره(1)- شاخص ها ومولفه های مورد استفاده در تحقیق
مولفه | شاخص |
بهره برداران کشاورزی برحسب نوع فعالیت | زراعت |
باغداری | |
کشت گلخانه ای | |
پرورش دام سنگین | |
پرورش دام سبک | |
پرورش زنبور عسل | |
پرورش طیور به روش سنتی | |
پرورش ماهی | |
بهره برداری براساس نوع کشت | آبی |
دیم | |
فناوری و خدمات جانبی کشاورزی | تراکتور |
کمباین | |
تیلر | |
تعداد تعمیرگاه ها | |
تعداد مشترکان برق کشاورزی | |
تعداد بیمه شدگان کشاورزان روستائیان عشایر وسایر | |
سواد | باسوادان با مدرک دیپلم وکمتر |
باسودان با مدرک دانشگاهی | |
تعاونی ها | تعداد شرکت های تعاونی روستایی |
تعداد تعاونی های کشاورزی | |
تعداد تعاونی فرش دستباف | |
منابع آبی | تعداد چاه |
تعداد قنات | |
تعداد چشمه | |
تعداد رودخانه دائمي از طريق موتور پمپ ديزلي يا الكتروپمپ | |
تعداد آبادی های استفاده کننده از رودخانه از طریق نهر وکانال | |
تعداد آبادی های استفاده کننده از رودخانه ها از طریق موتور پمپ و سد بتنی |
(منبع: مرکزآمار ویافته های محقق)
معرفی مدل
الف) روش آنتروپی
روش آنتروپی بر اساس پراکندگی مقادیر شاخص ها وزن های مربوط به هر شاخص را محاسبه می کند. آنتروپی قابلیت آن را دارد تا در صورتی که تصمیم گیرندگان ارزیابی اولیه ای را از اهمیت شاخص‌ها داشتند، آن را دریافت کرده و اوزان به دست آمده بر اساس مدل را تعدیل کند(پور طاهری،1398 :88). به طور کلی اساس روش آنتروپی بر این پایه استوار است که هرچه پراکندگی در مقادیر یک شاخص بیشتر باشد آن شاخص از اهمیت بیشتری برخوردار است(حکمت نیا و موسوی،1390 :360).
ب) تکنیک تاپسیس
تکنیک تاپسیس ابتدا توسط هوانگ و یون درسال ۱۹۸۱ ابداع شد. الگوریتم تاپسیس تکنیک تصمیم گیری چند شاخصه جبرانی بسیار قوی برای اولویت بندی گزینه ها از طریق شبیه نمودن به جواب ایده آل است (حکمت نیا و موسوی،1390 :363). این تکنیک بر اساس یک ماتریس n×m مورد ارزیابی قرار می گیرد (کلانتری،1391 :120) و بین صفر و یک قرار دارد که هرچه به یک نزدیکتر باشد، نشان دهنده ی ایده آل بودنِ آن است(اصغرپور، 1393 :45). مفهوم اين مدل، انتخاب كوتاه ترين فاصله از راه حل ايده آل مثبت و دورترين فاصله از راه حل ايده آل منفي به منظور حل مسائلي است كه با ضوابط تصميم گيري متعددي روب رو است .( Jadidi et al, 2008: 763)از محاسن این روش می توان گفت؛معیارهای کمی و کیفی را توامان در مبحث مکان یابی دخالت می دهند و خروجی مسئله ترتیب اولویت گزینه ها را می تواند مشخص کند و همچنین تضاد و تطابق بین شاخص ها را در نظر می گیرد (حکمت نیا و موسوی،1390 :363). این مدل ساده و از سرعت مناسبی برخوردار است که در طی انجام آن مراحل زیر طی می گردد:
مرحله اول:استاندارد کردن داده ها.
مرحله دوم :تشکیل ماتریس موزون. وزن هر یک را بر اساس روش آنتروپی به دست آوردیم.
مرحله سوم : شناسایی بالاترین عملکرد
مرحله چهارم : شناسایی پایین ترین عملکرد
مرحله پنجم: تعیین معیار فاصله ای برای گزینه ایده ال وگزینه حداقل
براساس رابطه
مرحله ششم :محاسبه ضریب اولویت هرگزینه
براساس رابطه 
مرحله هفتم : رتبه بندی گزینه ها (قنبری وهمکاران،1394: 118).
محدوده مورد مطالعه
استان قزوین با مساحتی معادل ۱۵۶26 کیلومتر مربع نزدیک به ۹۵/0 درصد مساحت کشور را در بر می‌گیرد. این استان در حوزه مرکزی ایران بین ۴۸ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۵۳ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۵ درجه و ۲۳ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۴۹ دقیقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قرار دارد. این استان از سمت شمال به استان های مازندران و گیلان، از سمت غرب استان های زنجان و همدان، از سمت جنوب به استان مرکزی و سمت شرق به استان تهران محدود می باشد(مطالعات برنامه آمایش استان قزوین،1400). موقعیت استان در کل کشور و نقشه تقسیمات سیاسی در شکل(1)آمده است.
شکل شماره (1)- محدوده ی مورد مطالعه
(ماخذ: سالنامه آماری استان قزوین)
این استان در دامنه جنوبی رشته کوه های البرز واقع شده که به دلیل داشتن ارتفاعات متعدد و بارندگی های متوسط از نقاط معتدل کشور به شمار می‌آید. مرتفع ترین کوه های استان سیاهلان، کی چگین، سفید کوه و سیاه کوه بوده که حداکثر ارتفاع در کوه های شمال سیاهلان 4175 متر از سطح دریا می‌باشد. محدوده مرکزی و شرق استان را دشت تشکیل می دهد که شیب آن از شمال غربی به جنوب شرقی امتداد دارد و پایین ترین نقطه ۱۱۳۰ متر است. حداقل ارتفاع استان در شمال غربی و در بخش طارم سفلی و کناره های دریاچه سفید رود با ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریا است. تنوع اقلیمی استان و قابلیت های آبی و خاکی زمینه خوبی برای کشت انواع محصولات گرمسیری در منطقه طارم سفلی و رودبار الموت و سایر محصولات سردسیری را در دیگر نقاط استان فراهم آورده است. جنگل های استان در ارتفاعات ۲ تا ۳ هزار متری بخش الموت و طارم سفلی به صورت درختان پراکنده و نامنظم روییده است(سالنامه آماری استان قزوین ،۱۳۹۸).
استان قزوین دارای 6 شهرستان، ۲۵ شهر،19 بخش و46 دهستان می باشد که مرکز استان، شهر قزوین و مراکز شهرستان های استان نیز شامل قزوین، تاکستان، البرز، بویین زهرا، آبیک و آوج می باشد. حدود ۱۱۵2 آبادی در سطح استان پراکنده هستند که ۸76 آبادی دارای سکنه و 276 آبادی خالی از سکنه می باشد.(جدول شماره2) بیشترین مساحت را شهرستان قزوین وکمترین مساحت شهرستان البرز از کل مساحت استان به خود اختصاص داده اند.مهمترین محصول گندم است که بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط اداره كل جهاد كشاورزي استان، در سال زراعي98-1397 از145696 هكتار سطح زير كشت، ميزان 317776 تن گندم توليد شده است، كه نسبت به سال قبل6/13 درصد افزايش داشته است (سالنامه آماری استان قزوین ،۱۳۹۸).
جدول شماره(2)- مشخصات عمومی شهرستان های استان قزوین
سطح زیر کشت آبی(هکتار) | جمعیت(نفر) | آبادی(تعداد) | دهستان(تعداد) | بخش(تعداد) | مساحت(کیلومتر مربع) | استان و شهرستان |
207039 | 1273761 | 1148 | 46 | 19 | 15595 | قزوين |
36078 | 94536 | 112 | 5 | 2 | 1333 | آبيك |
17376 | 242865 | 25 | 4 | 2 | 406 | البرز |
12681 | 43798 | 116 | 5 | 2 | 2681 | آوج |
61361 | 122994 | 187 | 9 | 4 | 3022 | بوئين زهرا |
33430 | 172636 | 149 | 9 | 4 | 2580 | تاكستان |
46113 | 596932 | 559 | 14 | 5 | 5572 | قزوين |
(منبع: مرکز آمار ایران)
یافته های تحقیق
ابتدا وزن هر یک از شاخص ها به صورت مجموع تمامی مولفه ها و هر مولفه به صورت جداگانه با استفاده از روش آنتروپی مشخص شد. وزن شاخص ها برای توسعه یافتگی کشاورزی در جدول (3)آورده شده است.
جدول شماره (3)- وزن شاخص ها برای توسعه یافتگی کشاورزی شهرستان ها
شاخص | زراعت | باغداری | کشت گلخانه ای | پرورش دام سنگین | پرورش دام سبک | پرورش زنبور عسل | پرورش طیور |
وزن نهایی | 02100439/0 | 0313743/0 | 03022206/0 | 028913183/0 | 020532/0 | 05733/0 | 025064/0 |
شاخص | پرورش ماهی | آبی | دیم | تراکتور | کمباین | تیلر | تعمیرگاه ها |
وزن نهایی | 031/0 | 02465119/0 | 04999/0 | 0081644/0 | 0424/0 | 0748/0 | 0111/0 |
شاخص | مشترکان برق کشاورزی | بیمه شدگان کشاورزان | باسوادان با مدرک دیپلم وکمتر | باسودان با مدرک دانشگاهی | تعداد شرکت های تعاونی روستایی | تعداد تعاونی های کشاورزی | تعداد تعاونی فرش دستباف |
وزن نهایی | 0154/0 | 010588148/0 | 0220389/0 | 037176/0 | 0201/0 | 02908/0 | 08624/0 |
شاخص | تعداد چاه | تعداد قنات | تعداد چشمه | رودخانه دائمي از طريق موتور پمپ ديزلي يا الكتروپمپ | آبادی های از رودخانه از طریق نهر وکانال | آبادی های از رودخانه ها از طریق موتور بمب |
|
وزن نهایی | 024133/0 | 0165/0 | 0834169/0 | 0932/0 | 06485/0 | 04067/0 |
|
بعد از انجام مراحل تاپسیس میزان ضریب اولویت و رتبه هر شهرستان براساس مولفه ها وشاخص های مد نظر بدست آمد. سپس سطوح توسعه یافتگی شهرستان ها در چهار سطح بسیار توسعه یافته، توسعه یافته، متوسطه ومحروم تقسیم بندی شد ودر نهایت نقشه های سطوح توسعه یافتگی استان وهر مولفه تهیه گردید.
تحلیل سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداران کشاورزی برحسب نوع فعالیت
در این مولفه به نظر می رسد که شرایط استان در وضعیت مطلوبی به سر می برد. شهرستان قزوین بسیار توسعه یافته، شهرستان تاکستان و بویین زهرا توسعه یافته، شهرستان آبیک و آوج متوسط و شهرستان البرز در وضعیت محروم است. که این به دلیل وسعت کم و وجود روستاهای کم است. وجود دشت وسیع و آبرفتی قزوین در کنار برخورداری از منابع آب (آبخوان‌ها و شبکه انتقال آب طالقان) زمینه رشد شاخص زراعت را فراهم نموده است. البته در این زمینه نزدیک بودن به بازارهای مصرف (تهران، کرج و قزوین) و همچنین وجود زیرساخت‌های فنی و علمی از جمله سازمان آب منطقه‌ای و نیز سازمان عمران دشت قزوین بسیار اثرگذار می‌باشد. همچنین بخش دامپروری به عنوان زیرمجموعه فعالیتهای کشاورزی در استان قزوین از ثقل بالایی برخوردار می‌باشداز دلایل این امر می‌توان به تولید انبوه علوفه در دشت قزوین، غلبه مزارع بر مراتع در دشت قزوین و نزدیکیِ دشت قزوین به بازار مصرف لبنیات اشاره نمود.
جدول شماره (4)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداران
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 255/0 | 5 | متوسط |
آوج | 261/0 | 4 | متوسط |
البرز | 105/0 | 6 | محروم |
بویین زهرا | 302/0 | 2 | توسعه یافته |
تاکستان | 301/0 | 3 | توسعه یافته |
قزوین | 905/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل(2)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداران
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداری براساس نوع کشت
در این مولفه کشت روستاییان شهرستان قزوین بسیار توسعه یافته است. شهرستان تاکستان و البرز در سطح توسعه یافته هستند. شهرستان بویین زهرا متوسط و شهرستان های آبیک و آوج در سطح محروم قرار گرفته اند. به تبعیت از وسعت، وضعیت توپوگرافی، شرایط اقلیمی و دسترسی به منابع آب، نوع کشت محصولات کشاورزی در سطح شهرستان های استان دارای تفاوت زیادی است. مقایسه چگونگی کشت کشاورزی در سطح شهرستان های استان نشان می‌دهد که بیشترین سهم در همه شهرستان ها به کشت آبی اختصاص دارد. اما شهرستان البرز، قزوین و تاکستان در کنار اهمیت به کشت آبی از کشت دیم مطلوبی نیز برخوردار هستند که وجود این نوع کشت موجب ایجاد سطح توسعه بالا برای این شهرستان ها گردیده است.
جدول شماره (5)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداری
براساس نوع کشت شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 048/0 | 6 | محروم |
آوج | 061/0 | 5 | محروم |
البرز | 289/0 | 3 | توسعه یافته |
بویین زهرا | 123/0 | 4 | متوسط |
تاکستان | 362/0 | 2 | توسعه یافته |
قزوین | 1 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل(3)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی بهره برداری
براساس نوع کشت شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی مولفه ی فناوری وخدمات جانبی کشاورزی
در این قسمت شهرستان قزوین بسیار توسعه یافته و شهرستان بویین زهرا در مرحله بعد توسعه یافته قرار گرفته است. شهرستان تاکستان با توجه به گستردگی خود درشرایط متوسط اما ۳ شهرستان البرز، آوج و آبیک درسطح محروم است که این نشان می دهد ازفناوری های کشاورزی بهره مندی بسیار کمی دارند. تلاش هایی به منظور کاربرد فناوری های نوین در تولید کشاورزی استان به عمل آمده است که اثرات آن را در افزایش و بهبود فرایندهای تولید می توان دید که در این میان شهرستان ها قزوین و بویین زهرا رشدقابل ملاحظه داشتند، اما باید گفت که تغییرات صورت گرفته نه متناسب با نیازهای جامعه و نه هماهنگ با سرعت تحولات در سطح جهانی بوده است. در واقع در شرایط کنونی، ترکیبی از فناوری های سنتی و مدرن بخش کشاورزی استان را تشکیل می دهد.يکی از مشکلات ودلایل عدم توسعه یافتگی بیشتر شهرستان های استان در زمینه فناوری ، انطباق نداشتن ترکیب تراکتورهای موجود با ساختمان و بافت خاک، نوع محصول و شرايط کشاورزی منطقه همچون اندازه بهره برداری ها می باشد.
جدول شماره (6)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی فناوری
وخدمات جانبی کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 073/0 | 5 | محروم |
آوج | 088/0 | 4 | محروم |
البرز | 025/0 | 6 | محروم |
بویین زهرا | 441/0 | 2 | توسعه یافته |
تاکستان | 374/0 | 3 | متوسط |
قزوین | 872/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل(4)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی فناوری وخدمات جانبی
کشاورزی شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی مولفه ی سواد
در این مولفه سه شهرستان آبیک، آوج و البرز در وضعیت محروم به سر می برند و این نشان دهنده آن است که این مولفه از شرایط مساعدی در سطح استان برخوردار نیست اما باید گفت شهرستان قزوین با توجه به مرکز استان بودن در این مولفه از وضعیت بسیار توسعه یافته و خوبی برخوردار است. شهرستان تاکستان توسعه یافته و بویین زهرا در شرایط متوسط قرار دارد. علت پایین بودن سواد در شهرستان البرز کارگری بودن آن است. بیشترین صنایع استان در این شهرستان است و کارکنان متخصص این صنایع به علت نزدیک بودن به شهر قزوين عمدتاً ساکن در آن شهرند ولی کارگران غیرماهر در شهرهای خود شهرستان البرز ساکن هستند. این شرایط در بخش صنعتی برروی بخش کشاورزی این شهرستان تاثیر مستقیم گذاشته و موجب پایین ترین درصد سواد این شهرستان گردیده است. در مورد شهرستان آبیک مهاجرپذیری شدید در بخش کارگران غیرصنعتی (ساختمانی و..) را می‌توان به عنوان عامل اصلی برشمرد.
جدول شماره (7)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی سواد
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 096/0 | 5 | محروم |
آوج | 096/0 | 4 | محروم |
البرز | 0 | 6 | محروم |
بویین زهرا | 332/0 | 3 | متوسط |
تاکستان | 726/0 | 2 | توسعه یافته |
قزوین | 1 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل(5)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی سواد در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی تعاونی ها
درمولفه تعاونی‌ها شهرستان تاکستان بسیار توسعه یافته، شهرستان قزوین و آبیک توسعه یافته، شهرستان های بوئین‌زهرا و البرز متوسط و شهرستان آوج محروم است. تعاونی های روستایی چون یک مولفه کاملا دولتی می باشد، نمی‌توان برای آن تحلیل دقیق اجتماعی – اقتصادی ویا محیطی قائل شد. در واقع این مولفه بیشتر به عدم عدالت فضایی در پراکنش نهادهای اداری - خدماتی بر می‌گردد که بیانگر ضعف نظام مدیریت و برنامه‌ریزی است. اگرچه کم بودن مراکز تعاونی در شهرستان آوج به مقدار زیادی با کم رنگ بودن کشت آبی آن قابل تفسیر است.
جدول شماره (8)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی تعاونی ها
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 225/0 | 3 | توسعه یافته |
آوج | 069/0 | 6 | محروم |
البرز | 107/0 | 5 | متوسط |
بویین زهرا | 132/0 | 4 | متوسط |
تاکستان | 853/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
قزوین | 256/0 | 2 | توسعه یافته |
شکل (6)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی تعاونی ها
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی منابع آبی
درسطح منابع آبی با توجه به اینکه استان قزوین از منابع آبی و اقلیم مناسبی بهره مند است. در این مولفه کلیه شهرستان ها با یکدیگر برابر هستند و به نظر می رسد که تمام شهرستان های استان قزوین از شرایط مطلوب و یکسانی برخوردار هستند. از دلایل این امر می توان به وجود منابع آب سطحی و همچنین آب زیر زمینی در استان واستفاده از این منابع، وجود جريان های سطحی دوحوزه آبريز سفید رود و رودشور دراستان، انقال بخشی از آبهای حوضه شاهرود از طریق رودخانه طالقان به دشت قزوین که منجر به تحول بسیار مهم در کشاورزی استان قزوین شد؛ اشاره کرد.
جدول شماره (9)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی منابع آبی
کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
آوج | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
البرز | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
بویین زهرا | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
تاکستان | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
قزوین | 5/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل (7)- سطوح توسعه یافتگی مولفه ی منابع آبی کشاورزی شهرستان های استان قزوین
تحلیل سطوح توسعه یافتگی کشاورزی شهرستان های استان
بر اساس اطلاعات به دست آمده از کلیه شاخص ها و مولفه ها در مجموع شهرستان های استان قزوین در بخش کشاورزی، شهر قزوین به دلیل مرکزیت استان و وجود منابع طبیعی و غنی در مطلوب ترین شرایط و بسیار توسعه یافته قرار دارد. شهرستان تاکستان توسعه یافته، شهرستان های بویین زهرا و آبیک و آوج در سطح متوسط و شهرستان البرز محروم است. همان گونه که جدول و نقشه‌ی زیر نشان می‌دهد، شهرستان البرز به لحاظ توسعه‌یافتگی روستایی در آخرین سطح و رتبه قرار گرفته است. در تحلیل و علت‌یابی این جایگاه می‌توان دلایل زیر را برشمرد.
* شهر صنعتی البرز وشهر صنعتی کاسپین قدیمی ترین شهر صنعتی ایران در شهرستان البرز واقع شده است. این شهرستان، شهرنشین‌ترین و صنعتی ترین شهرستان استان قزوین محسوب می‌شود. از این رو، این شهرستان با داشتن فقط 25 مرکز روستایی، غیرروستایی ترین شهرستان بوده و نهادهای درگیر با امر توسعه روستایی (بنیاد مسکن، تعاون روستایی و ...) توجه در خوری به این شهرستان ندارند.
* اندک روستاهای موجود در شهرستان البرز اگرچه به عنوان سکونتگاه روستایی تعریف شده‌اند اما کارکرد و ساخت اجتماعی – اقتصادی آنها ذیل فعالیتهای غیر کشاورزی تعریف می‌شود. به عنوان نمونه، روستای ورس و باورس به عنوان سپر و ضربه‌گیر (Buffer) برای شهرک مهرگان و شهر زیباشهر (محمدیه) نقش جذب سرریز جمعیتی را بازی می‌کنند.
جدول(10)- سطوح توسعه یافتگی مجموع شاخص ها
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
| ضریب اولویت | رتبه | سطوح توسعه یافتگی |
آبیک | 152/0 | 5 | متوسط |
آوج | 154/0 | 4 | متوسط |
البرز | 085/0 | 6 | محروم |
بویین زهرا | 214/0 | 3 | متوسط |
تاکستان | 402/0 | 2 | توسعه یافته |
قزوین | 704/0 | 1 | بسیار توسعه یافته |
شکل(8)- سطوح توسعه یافتگی مجموع شاخص ها
در بخش کشاورزی شهرستان های استان قزوین
نتیجه گیری
یکی از وظایف مهم برنامه‌ریزان ناحیه ای، به منظور فراهم نمودن زمینه‌های پیشرفت و توسعه متوازن مناطق، ارزیابی و شناخت میزان توسعه نواحی است. از جمله این زمینه ها، سطح بندی مناطق بر پایه میزان توسعه یافتگی آنهاست. این کار می‌تواند اختلاف فضایی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بین مناطق را آشکار کند. بنابراین سطح بندی نیازمند بررسی و مطالعات دقیق است. در اين پژوهش برای رسیدن به سطوح توسعه يافتگي شهرستان هاي استان قزوین تلاش شد با بررسی 27 شاخص در 6 مولفه و به کار گیری مدل آنتروپی وتکنیک تاپسیس به سطح بندی دست یافت. هرمولفه به صورت جداگانه و مجموع تمام آن ها برای میزان توسعه یافتگی شهرستان ها مورد سنجش واقع شد. نتايج به دست آمده از مدل آنتروپی با استفاده از ضریب اولویت شهرستان ها در تكنيك تاپسيس نشان داد كه شهرستان قزوین در سطح اول و بسیار توسعه یافته؛ شهرستان تاکستان در سطح دوم وتوسعه یافته ؛شهرستان های بویین زهرا، آبیک و آوج درسطح سوم ومتوسط و شهرستان البرز در سطح چهارم ومحروم توسعه كشاورزي قرار گرفته است. بعد از بررسی های انجام شده مشخص شد؛ شهرستان قزوین با توجه به مرکز استان بودن، برخورداری از وسعت بزرگ و وجود راه ترانزیتی به پایتخت و سایر مراکز استان ها توانسته از سطح توسعه کشاورزی بالایی برخوردارباشدو سایر شهرستان ها نیز با کم شدن شاخص های عدیده و وجود دلایل مختلف از میزان توسعه یافتگی آنان در بخش کشاورزی کاسته شده است. شهرستان البرز به دلیل وسعت پایین خود، وجود مراکز و شهرهای صنعتی و توجه بیشتر به بخش صنعت از توسعه یافتگی در بخش کشاورزی محروم مانده و درپایین ترین سطح از توسعه در بخش کشاورزی قرار دارد. بر اساس نتايج تحقيق و وجود نابرابري بين شهرستان ها، جهت كاهش اين نابرابري و تحقق عدالت فضايي راهكارهاي زير پيشنهاد مي گردد:
· الگوی کشت در مناطق و دشت های استان متناسب با شرايط اقلیمی و قابلیت ها و مزيت های نسبی بهبود مکانیزاسیون ، توسعه تحقیقات کاربردی و ترويج روش های علمی کشاورزی و دامپروری.
· توسعه مشارکت مردمی در فعالیتهای بخش خصوصی و تعاونی وهمچنین در بهره برداری بهینه از منابع آب استان
· استفاده بهینه از منابع آب کشاورزی با توسعه سیستم های آبیاری مدرن.
· توسعه کمی و کیفی محصولات برتر استان (زيتون، کشمش، قارچ و....).
· افزايش نقش نهادهای غیردولتی در ارائه خدمات فنی – مهندسی کشاورزی.
منابع
- اصغرپور، محمد جواد (1393)، تصمیم گیری های چندمعیاره، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- اینانلو، علی (1390)، «هدف نهایی : توسعه پایدار ؛ تحلیل و تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان قزوین». رشد آموزش جغرافیا، شماره 97، 34-41.
- برقی، حمید، و قنبری، یوسف، و حجاریان، احمد (1390)، «تحلیل درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان اصفهان در شاخص های عمده بخش کشاورزی» پژوهش و برنامه ریزی شهری، 2(4)، 113-128.
- بسحاق، محمدرضا (1390)، «تحلیلی بر توسعه روستایی با تأکید بر بخش کشاورزی شهرستان ازنا»، پایان نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاه اصفهان.
- پور طاهری، مهدی (1389)، کاربرد روش های تصمیم گیری چندشاخصه در جغرافیا، تهران: سمت.
- توکلی، جعفر (1393)، «سنجش توسعه‌یافتگی کشاورزی استان‌های ایران با استفاده از تحلیل عاملی و تاکسونومی عددی»، جغرافیا و پایداری محیط، 4(3)، 1-12
- توکلی، جعفر، و دامن باغ ، جواد (1395)، «پیامدهای تعارض مالکیت بر بهره برداری از اراضی کشاورزی: مطالعه موردی بخش ماهیدشت شهرستان کرمانشاه»، پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 15.
- حاجی، لطیف، و چیذری، محمد، و چوبچیان، شهلا (1395)، «تحلیل ساختاری مؤلفه های مؤثر بر توسعه ی پایدار تعاونیهای تولید کشاورزی در مناطق روستایی شهرستان نقده»، پژوهشهای روستائی، 7(1)، 195-216.
- حكمت نيا، حسن، و موسوي، میرنجف (1390)، كاربرد مدل در جغرافيا باتاكيد بر برنامه ريزي شهري و ناحيه اي، یزد: انتشارات علم نوين.
- سالنامه آماری استان قزوین ، (۱۳۹۸).
- صفایی پور، مسعود، و عبیات، مرتضی، و عبیات، مصطفی (1397)، «تحلیل فضایی و سطح بندی توسعه ی روستایی در استان خوزستان با استفاده از فنون تصمیم گیری چندشاخصه ی جبرانی و مجموعه ی ادغامی»، پژوهشهای جغرافیای انسانی،50(3 )، 679-701.
- قادرزاده، حامد، و باقری، کیوان، و امین پور، داود (1396). «سنجش سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان کردستان با استفاده از شاخص های عمده بخش کشاورزی»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، 25(97)، 1-23.
- قنبری، سیروس، و شایان، محسن، و رشیدی، سعیده، و ابراهیمی پور، فائزه، و رییسی، محمدکریم (1398)، «توان های توسعه کشاورزی شهرستان داراب و پیش بینی نتایج آن بر توسعه روستایی»، جغرافیا و پایداری محیط، 9(31 )، 67-82.
- قنبری، یوسف، وجمینی، داود، وجمشیدی، علیرضا (1394)، کاربرد عملی مدل ها وتکنیک ها در برنامه ریزی روستایی، اصفهان: نگارخانه.
- کریم، محمدحسین، و صفدری نهاد، محمود، و امجدی پور، مسعود (1393)، «توسعه کشاورزی و اقتصاد مقاومتی، جایگزین نفت»، سیاست‌های راهبردی و کلان، 2(6)، 103-127.
- کلانتری، خلیل (1391). مدل های کمی در برنامه ریزی (منطقه ای، شهری و روستایی)، تهران: فرهنگ صبا.
- مطالعات برنامه آمايش استان قزوين،(1400).
- مولائی هشجین، نصرالله،و مولایی پارده، سیاووش (1393)، «تحلیل مکانی توسعه کشاورزی در شهرستان های استان خوزستان». اقتصاد فضا و توسعه روستایی،۳ (۸) ،۳۸-۱۹.
- Elmenofi, Gehan AG, & El Bilali ,Hamid, & Berjan ,Sinisa(2014), "Governance of rural development in Egypt." Annals of Agricultural Sciences, 59(2), 285-296.
- Jadidi, Omid, & Hong T. S, & Firouzi, Fatemeh, &Yusuff, Rosnah Mohd & Zulkifli, Norzima (2008), "TOPSIS and fuzzy multi-objective model integration for supplier selection problem." Journal of Achievements in Materials and Manufacturing Engineering ,31(2), 762-769.
- Kalbar, Pradip P, & Karmakar, Subhankar, & Asolekar , Shyam R (2016) ,"Life cycle-based decision support tool for selection of wastewater treatment alternatives." Journal of Cleaner Production ,117, 64-72.
- Straka, Jakub, & Tuzová, Marcela (2016), "Factors affecting development of rural areas in the Czech Republic: A literature review." Procedia-Social and Behavioral Sciences, 220, 496-505.
[1] - دانشیار گروه جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، ایران.
[2] - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا وبرنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان، ایران. s.salimian96@gmail.com